Ο ινδουιστικός ναός (mandir-a στην Ινδία) είναι η κατοικία και το σώμα μιας θεότητας σχεδιασμένος να συνδέει τους ανθρώπους με τη θεότητα (θεό ή θεά). Απεικονίζει τη σχέση μικρόκοσμου και μακρόκοσμου, χρησιμοποιώντας σύμβολα (γλυπτά και χρώματα) σε κύκλους και τετράγωνα, όπου συχνά μπαίνουν αστρονομικοί αριθμοί και σχέσεις αστερισμών.
Τα παλαιότερα ερείπια ναών χρονολογούνται γύρω στο 400πκε και ο αρχαιότερος σωζόμενος ναός ανήκει περίπου στα μέσα του 2ου αιώνα πκε. Υπήρχαν οι stupa των Βουδιστών νωρίτερα γύρω στο 500πκε μα αυτά τα κτίσματα δεν ήταν ναοί με τη γενικά αποδεκτή έννοια της λέξης: ήταν οικοδομήματα αφιερώματα δίχως εσωτερικό χώρο για λατρεία, λειτουργία, προσευχή κ.λπ.
Μετά το 500κε υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη και οικοδομή ναών. Άλλοι κατευθύνουν την προσοχή προς τον ουρανό και άλλοι εκμεταλλεύονται τον γήινο χώρο για λατρεία, προσευχή και διαλογισμό.
Είναι λυπηρό που με την κάθοδο των Μογγόλων (Moghul/Mughal) στη δεκαετία 1520κε ο στρατηλάτης Babur από το Uzbekistan ίδρυσε την Αυτοκρατορία των Mughal από το Αφγανιστάν και το Kashmir στο βορρά και τη δύση ως τη Bangladesh στην ανατολή και στο οροπέδιο Deccan (Mahārāṣṭra) στη δυτική κεντρική Ινδία. Οι Μούγκαλ κατέστρεψαν πολλούς ναούς.
Είναι χαρακτηριστικό του Χριστιανισμού επίσης. Πολλές εκκλησίες οικοδομήθηκαν σε τοποθεσίες όπου παλαιότερα υπήρχαν παγανικοί ναοί. Τους έλεγαν με απαξίωση ναούς ειδωλολατρών σάμπως και οι γονυκλισίες μπροστά σε εικονίσματα ή αγάλματα της Θείας Οικογένειας, των αγγέλων και των αγίων δεν καταδεικνύει όμοια ειδωλολατρία. Μα οι χριστιανοί οχυρώθηκαν πίσω από τον κατηγορηματικό ισχυρισμό πως έχουν την «αληθινή θρησκεία» κι έτσι μπορούσαν με αυτήν την κάλυψη να συμπεριφέρονται όπως ήθελαν – ακόμα και να λεηλατούν, να σκλαβώνουν και να σκοτώνουν για να δίνουν τη «σωτηρία» σε ψυχές αλλόθρησκων. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, χρησιμοποιούσαν τα υλικά (πέτρα ή μάρμαρο) των αρχαίων ναών για να οικοδομήσουν τους δικού τους.
Τα ίδια και χειρότερα έπραξαν οι Μουσουλμάνοι και ιδίως οι Οθωμανοί. Οι Πέρσες και οι Άραβες, που έφτασαν ως τα Πυρηναία, δημιούργησαν τουλάχιστον αρκετές εστίες πολιτισμού με τέχνες κι επιστήμες. Όχι όμως οι Οθωμανοί. Και πρόσφατα, παρά την παγκόσμια κατακραυγή εναντίον των Τούρκων, ο πρόεδρος Ερντογάν και οι εθνικιστές μουλάδες μετέτρεψαν την Αγία Σοφία, το αριστούργημα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του Ιουστινιανού, σε τζαμί μουσουλμανικής λατρείας αφού επί χρόνια πρόσθεταν στους τοίχους ρήσεις από το Κοράνι.
Το 1194 οι Μουσουλμάνοι κατέστρεψαν τον ναό του Visvanatha, έναν από τους ιερότερους ναούς του Ινδουισμού στην ιερή πόλη Kashi ή Μπενάρες. Είκοσι έτη αργότερα ξαναχτίστηκε μα κατεδαφίστηκε στα 1400. Έναν αιώνα αργότερα επί Ακμπάρ, ο οποίος ήταν εξαιρετικά μακρόθυμος ξαναχτίστηκε. Μα το 1669 κατεδαφίστηκε από τον Aurangzeb και στη θέση του εγέρθηκε το τζαμί Gyanvapi. Κάτι παρόμοιο έγινε με τον ναό Janmabhūmi του Shri Krishna στη Mathura (Uttara Pradesh) που, στη θέση του, αφού τον γκρέμισε πάλι ο Aurangzeb, έχτισε το τζαμί Shahi Idgah. Δεκάδες άλλοι ναοί του Ινδουισμού καταστράφηκαν από τους μικρόμυαλους Μούγκαλ.
Από τον 6ο αιώνα κε οι Ινδοί Βασιλείς χρηματοδότησαν την έγερση πολλών ναών από πέτρα με την περίπλοκη αρχιτεκτονική τους. Η πρακτική απλώθηκε σε αποικίες Ινδουιστών έξω από την Ινδία στη νοτιοανατολική Ασία. (Οι Βουδιστές επίσης έκτιζαν τους δικούς τους ναούς σε διάφορες χώρες της Ασίας).
Ο ναός αφιερωμένος στον Shri Jagannath(a) ‘Κύριο του Κόσμου’. Δίπλα, με ποτάμι και καταρράκτη, ο ναός αφιερωμένος στον Bhuutanatha ‘Κύριο των Πλασμάτων’. Το νερό ήταν απαραίτητο για βαπτίσεις και μπάνιο καθαρισμού. Αν δεν υπήρχε φυσική πηγή νερού φτιαχνόταν μια δεξαμενή με σκαλιά.
Όπως με τους χριστιανικούς Γοτθικούς ναούς του ύστερου Μεσαίωνα στην ηπειρωτική Ευρώπη και στη Βρετανία, οι αρχιτέκτονες και κατασκευαστές των ινδουιστικών ναών δεν είναι γνωστοί. Υπάρχουν μερικά ονόματα μόνο μα και αυτά είναι λίγα και τίποτα δεν είναι γνωστό για αυτούς.
Σε όλα τα χρονικά ή άλλα κείμενα λέγεται πως υπήρχαν κανόνες κατασκευής από πολύ αρχαιότερους χρόνους και οι νεότεροι ακολουθούσαν την παράδοση και κατά πνεύμα και κατά γράμμα.
