Μετά τον θάνατο του Στάλιν (Μάρτης 1953) για λίγο ανέλαβε τα ηνία της ΕΣΣΔ ο Μαλένκοφ, μα σύντομα μετά η εξουσία πήγε στον Νικίτα Χρουστσόφ. Το 1956 αυτός, ως 1ος Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΕΣΕ, έκανε την ομιλία κεκλεισμένων των θυρών με την οποία καταδίκασε το σταλινικό καθεστώς και τα πολλαπλά εγκλήματά του. Αμέσως μετά, άρχισε να θεσπίζει μέτρα που έφεραν αυτό που ονομάστηκε “λιώσιμο” – του πρότερου καταπιεστικού ψυχρού συστήματος.
Η αλλαγή στην εξωτερική πολιτική έφερε “ειρηνική συνεργασία” ενώ στο εσωτερικό μειώθηκαν τα γκουλάγκ καθώς χιλιάδες κρατούμενοι απελευθερώθηκαν και πολλοί αποκαταστάθηκαν. Και η αποσταλινοποίηση συνεχίστηκε στα επόμενα έτη της ηγεσίας του Χρουστσόφ.
Μα για αυτούς και άλλους λόγους (η αθυροστομία του ΝΧ, οι χοντροί τρόποι του κλπ.), καθώς εντεινόταν ο πόλεμος στο Βιετνάμ, ο πρώην προστατευόμενός του Λεωνίδας Μπρεζνίεφ οργάνωσε με άλλους δυσαρεστημένους τη πτώση του ΝΧ στις 15 Οκτωβρίου 1964.
Εκείνη την εποχή ο ΝΧ ήταν σε διακοπές στην Pitsunda. Ο Μπρεζνίεφ του τηλεφώνησε να έρθει στη Μόσχα για επείγουσα σύσκεψη. Όταν ο ΝΧ προσγειώθηκε στο Βούκοβο αεροδρόμιο, αυτό ήταν περικυκλωμένο από άντρες της KGB και ο Διοικητής της KGB, Βλαδίμηρος Σεμιτσάστνι του είπε πως θα πιανόταν από την ηγεσία και ήταν καλύτερα να μην αντισταθεί.
Έτσι ο ΝΧ οδηγήθηκε στο Κρεμλίνο όπου ο Μπρεζνίεφ και οι συνεργάτες του του παρουσίασαν μια μακριά λίστα κατηγοριών – την αλλαγή εξωτερικής πολιτικής, τα φιλελεύθερα μέτρα, την αγροτική κατολίσθηση, παραγνώριση αναγκών και ενίσχυσης των Ενόπλων Δυνάμεων, την υποχώρησή του στο θέμα της Κούβας και άλλα.
Ο ΝΧ απάντησε ήπια συγκρατώντας την οργή του.
“Φτάνει! Ξέρω τι πρόκειται να κάνετε. Σήμερα με λούζετε με βρομιές. Δεν θα αντισταθώ καθόλου. Είμαι γέρος και κουρασμένος. Εντάξει, σας αφήνω να τα καταφέρετε μόνοι σας. Εγώ έκανα το κυριότερο. Θα μπορούσε ποτέ κανείς να διανοηθεί να πει στον Στάλιν πως δεν ήταν κατάλληλος πια και πρέπει να αποσυρθεί; Δεν θα έμενε ούτε ένας υγρός λεκές στη θέση που στεκόταν. Τώρα μετά τα 10 έτη εξουσίας μου όλα είναι διαφορετικά. Ο φόβος έχει φύγει και μπορούμε να μιλάμε ως ίσοι. Αυτή είναι η δική μου συνεισφορά. Όχι, δεν αντιστέκομαι.”
Αντί να τον απολύσουν, ο ΝΧ επέλεξε να παραιτηθεί παρουσιάζοντας στην Κεντρική Επιτροπή ως λόγους τα γερατειά και την κακή κατάσταση της υγείας του. Η παραίτησή του, φυσικά, έγινε δεκτή.
Αργότερα στα Απομνημονεύματά του έγραψε πως η απόφαση τους να τον αφήσουν να παραιτηθεί και να μην τον εκτελέσουν ήταν, πίστευε, το μεγαλύτερο κατόρθωμα της πολιτική του καριέρας.
Αν συλλογιστούμε πόσοι και πόσοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν κι εκτελέστηκαν στις διάφορες συγκρούσεις των υψηλών στελεχών του Κόμματος νωρίτερα, το γεγονός πως ο ΝΧ πέρασε ήρεμα τα τελευταία χρόνια της ζωής του γράφοντας τα Απομνημονεύματά του δείχνει πως η δική του συνεισφορά έκανε τεράστια διαφορά!
