Ισ249: Δύση και Ανατολή

1. Ως το μέσο του 20ου αιώνα περίπου η γενική κουλτούρα στη Δύση ήταν Ευρωκεντρική. Υπήρξαν ορισμένες φωνές που διαφωνούσαν μα ήταν μεμονωμένες ή ασθενικές. Μετά τον 2ο ΠΠ και την ουσιαστική κατάλυση της αποικιοκρατίας άρχισε να παίρνει μεγάλη έκταση το ενδιαφέρον για τις παραδόσεις και κουλτούρες (ή πολιτισμό) άλλων εθνών στην Αμερική, Αφρική και, κυρίως, Ασία. Μέχρι τότε, γενικά, πιστευόταν πως η Δυτική και δη ευρωπαϊκή κουλτούρα ήταν η ανώτερη του κόσμου, η ανάπτυξη και τελείωση του Ελληνο-Ρωμαϊκού πολιτισμού και όλα κρίνονταν με τα κριτήρια και τις αξίες των καλλιεργημένων Ευρωπαίων.

Οι άλλοι λαοί με την κουλτούρα τους θεωρούνταν άγριοι, πρωτόγονοι ή, στην καλύτερη περίπτωση, εξωτικοί με κάποιο ενδιαφέρον.

2. Οι ειδικοί, βέβαια, γνώριζαν πως η αρχαία Αίγυπτος είχε υψηλό επίπεδο πολιτισμού. Ομοίως οι Αζτέκοι και Μάγια στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Οι Κινέζοι που θεωρούνταν ο άρρωστος λαός της Ασίας είχαν (κι έχουν, φυσικά) έναν συνεχόμενο πολιτισμό που πάει πίσω τουλάχιστον ως τη δεύτερη χιλιετία πκε.

Η μεγάλη έκπληξη ήταν η Ινδία που σταδιακά στον 19ο αιώνα ανακαλύφθηκε να ανήκει στους «Ινδο-Ευρωπαίους», να έχει μια αρχαία γλώσσα, τη Σανσκριτική, πολύ πιο πλούσια από την Ελληνική ή Λατινική. Επίσης τεράστια φιλοσοφική παράδοση με πολλές Σχολές (Yoga, Vedānta, Sāṅkhya κ.λπ.), τεράστια λογοτεχνία με μεγάλα επικά και θέατρο, κι επιστημονικές μελέτες στα Μαθηματικά, στην Ιατρική, Γεωμετρία και Αστρονομία. Είχε επίσης 4 μεγάλες θρησκείες που αναπτύχθηκαν από τον αρχαιότατο Βεδισμό (Brahmanism/Hinduism, Buddhism, Jainism, Sikhism).

Οι γλωσσολογικές και γραμματικές μελέτες του Pāṇini και του Patañjali (και άλλων) είναι πολύ αρχαιότερες και, σε ορισμένες απόψεις, πολύ βαθύτερες της Ελληνορωμαϊκής περιόδου.

3. Στη Δύση έχουμε τους μεγάλους Έλληνες φιλοσόφους όπως π.χ. Πυθαγόρας, Ηράκλειτος, Πλάτων, Αριστοτέλης· τους χριστιανούς θεολόγους όπως π.χ. Αυγουστίνος, Θωμάς Ακινάτης, Μάιστερ Έκχαρτ κ.λπ.· τους μοντέρνους όπως οι Καντ, Ρουσσώ, Νίτσε κ.λπ. Οι Πλάτων και Αριστοτέλης είναι μάλλον οι πιο φημισμένοι κι έχουν μελετηθεί πολύ περισσότερο από όλους τους άλλους.

Αλλά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα παρατηρήθηκε μεγάλη εξάπλωση του Γιόγκα σε όλες τις χώρες του κόσμου. Δεν είναι παντού, ή στις πολλές περιπτώσεις το κλασικό σύστημα του Οκταπλού Γιόγκα του Patañjali, μα όλες οι σχολές και οργανώσεις έχουν κάτι από την αρχική διδασκαλία.

Μεγάλη εξάπλωση κατέδειξε και ο Βουδισμός, πιο πολύ ως φιλοσοφία παρά ως θρησκεία, με τη μεταγενέστερη σχολή Mahayana και την ανάπτυξη του κλάδου Ζεν που άνθησε στην Κίνα και την Ιαπωνία.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον απέκτησε και το φιλοσοφικό σύστημα Vedānta, που βασίζεται στις Ουπανισάδες και τη Bhagavad Gītā και, κυρίως, τα σχόλια του μεγάλου Ādi Śaṅkara, ο οποίος θεωρείται από πολλούς σπουδαιότερος του Πλάτωνα.

4. Στα τέλη του 19ου αιώνα κυριαρχούσε η αντίληψη πως το φως της γνώσης ήρθε από την Ανατολή και οι λόγιοι θεωρούσαν ως πρωταρχική πηγή την Αίγυπτο, παρότι δεν υπήρχαν πολλά τεκμήρια για την επίδραση της πολιτισμικής ακτινοβολίας της.

Η Κίνα επίσης δεν είχε σοβαρή επίδραση στη Δύση, παρά τον Λάο Τσου, τον Κομφούκιο και τον Τζουάνγκ Τζου (και άλλους) που απέκτησαν φήμη τον 20ο αιώνα.

Η Ινδία φαίνεται να έχει κερδίσει την πρωτιά με τους σοφούς, τους επιστήμονες και τους λογοτέχνες της αρχαίας εποχής της, τις δυο μεγάλες θρησκείες – τον Βραχμανισμό/Ινδουισμό και τον Βουδισμό – και τα δυο μεγάλα φιλοσοφικά συστήματα Yoga και Vedānta.

Ο Βολταίρος έγραψε τα εξής (15/12/1775): «Είμαι πεπεισμένος πως τα πάντα ήρθαν σε μας από τις όχθες του Γάγγη – αστρονομία, αστρολογία, μετεμψύχωση κ.λπ.…  Είναι σημαντικό να ξέρουμε πως πριν 2500 έτη τουλάχιστον ο Πυθαγόρας πήγε από τη Σάμο στον Γάγγη να μάθει Γεωμετρία… (Lettres sur l’ origine des sciences… de l’ Asie, Παρίσι 1777.)