1. Η σύγχυση των ανθρώπων και δη των επαγγελματιών ακαδημαϊκών όσον αφορά την ταυτότητά μας είναι απροσμέτρητη, απύθμενη, απίστευτη!
Ως παράδειγμα θα συνιστούσα να διαβάσει όποιος έχει χρόνο για χάσιμο το άρθρο «Το εγώ και η συνειδητοποίηση της ελευθερίας» του κάθ. κ. Γ. Φαράκλα (σ 11, Τέχνες και Γράμματα) στην Καθημερινή 3/3/19. Αρχίζει με –
Έχω μνήμη, όπως έχω χέρια, έχω ένα βιβλίο. Αλλά δεν «έχω» ένα εγώ. Ενώ όλα όσα έχω υπάρχουν ανεξαρτήτως του αν συνειδητοποιώ ότι τα έχω, το εγώ δεν προϋπάρχει της πράξης συνειδητοποίησής του. Ο λόγος είναι απλός. Τι θα πει ότι «είμαι ένα εγώ»; Θα πει ότι έχω συνείδηση όλων των πραγμάτων που δεν είμαι. Ένα εγώ είναι κάτι που έχει συνείδηση των βιβλίων, των χεριών, της μνήμης μου.
2. Πολύ ορθά αυτά όλα στη μηχανική θεωρητική σκέψη. Μα και πολύ λαθεμένα. Διότι ο καθηγητής δεν προσέχει τη σκέψη του την ώρα που σκέφτεται, ούτε σκέφτεται λογικά παρά την λογικοφανή θεωρία του. Και αυτό φαίνεται πεντακάθαρα στην επόμενη διατύπωσή του:
Αυτή η συνείδηση μπορεί πάντα να συνοδευτεί από τη συνείδηση του ότι έχω συνείδηση αυτών των πραγμάτων… μπορεί παράλληλα να είναι η συνείδηση του εαυτού της ως του όντος που έχει συνείδηση των πραγμάτων.
Ναι ορθά αυτά, ιδίως το τελευταίο. Μα πώς είναι και πώς γίνονται αυτά; Πως δηλαδή η συνείδηση έχει συνείδηση του εαυτού της ως όντoς που έχει συνείδηση εαυτού και άλλων πραγμάτων;
Διότι όλα τα άλλα πράγματα έχουν κάποια μορφή, ακόμα και οι σκέψεις, ακόμα και οι συγκινήσεις και διαθέσεις, ακόμα και η έκλαμψη κατανόησης.
Όλα παρατηρούνται, γίνονται γνωστά ή αισθητά στην συνείδησή μας ή στην επίγνωσή μας. Μα η ίδια η συνείδηση ή επίγνωση δεν έχει καμιά αναγνωρίσημη μορφή.
3. Ναι, ο Φίχτε, ο μαθητής του Ιμάνουελ Καντ ανακάλυψε κάπως αυτή τη θεώρηση. Μα δεν την εξέτασε σε όλο της το βάθος, όπως και ο κ. Φαράκλας δεν την εξετάζει πιο επισταμένα. Διότι το να γράφει στη συνέχεια πως «το εγώ είναι ελεύθερο» μα, μετά, πως «ελεύθερος να επιλέξω ό,τι θέλω δεν είμαι» γιατί το εγώ είναι δεσμευμένο «στην ύπαρξή μου ως εγώ» προδίδει πάλι μεγάλη σύγχυση.
Διότι πρώτον χρησιμοποιεί τον όρο «συνείδηση» και ως «σκέψη για» κάτι, ή ως «διανόηση/διανόημα», και δεύτερον διότι έχουμε πολλά «εγώ», όχι ένα.
Όλοι παρατηρούμε το εγώ να λέει/νιώθει/σκέφτεται «εγώ». Κάποιος ή κάτι παρατηρεί ή έχει επίγνωση/συνείδηση της διαδικασίας.
Εγώ αγαπώ, αισθάνομαι, κοιτώ, πονώ, σκέφτομαι, χαίρομαι κλπ κλπ. Όλες αυτές οι ψυχικές/νοητικές/αισθηματικές καταστάσεις, διαθέσεις κλπ, όλες βρίσκονται στο πεδίο της επίγνωσης. Όλες είναι υπό παρατήρηση.
Όμως εκείνο που παρατηρεί μένει απαρατήρητο, έξω από το συνηθισμένο, το γνωστό, οικείο μας πεδίο συνειδήσεως. Μπορεί να το λέμε «εαυτός/ εγώ/ θεατής/ παρατηρητής» και ό,τι άλλο, μα πάντα μας φαίνεται σαν κάτι άλλο από τον εαυτό μας, κάτι ξένο και απρόσιτο!
4. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος γνωστός στους διανοούμενους, φιλοσόφους και ψυχολόγους με τον οποίο εκείνο το ον γίνεται γνωστό στην εμπειρία μας: εκείνο δεν παρατηρείται.
Και είναι λάθος να ταυτίζουμε τα διάφορα, σχετικά μικρά, παροδικά και γνωστότατά μας «εγώ» με κείνο το υπερβατικό ον, που μένει αθέατο, άγνωστο έξω από το πεδίο της επίγνωσής μας.
Ο κ. Φαράκλας λέει προς το τέλος του άρθρου του: «όταν καταπίνω τον εγωισμό μου ή παραδίδομαι στην ιδιοτέλειά μου, πάλι έχω δεσμεύσει το εγώ μου».
Ποιος έχει δεσμεύσει ποιόν; Ποιος είμαι εγώ που έχω δεσμεύσει το εγώ;
Ένα παροδικό εγώ δεσμεύει άλλο και η διαδικασία όλη γίνεται γνωστή στο πεδίο της συνειδήσεως. Κάποια σκέψη ή απόφαση μπορεί να πεταχτεί και να πει «εγώ είμαι τέτοιος ή άλλος» μα όλο αυτό παρατηρείται.
Ο Εαυτός που πράγματι έχει τη συνείδηση και παρατηρεί δεν μοιάζει ούτε να δεσμεύεται ούτε να δεσμεύει.
Ποιος είμαι λοιπόν εγώ;
