Ο Άγκνι, ο θεός της φωτιάς (και η ίδια η φωτιά), λατρεύεται από όλους τους ορθόδοξους ινδουιστές εδώ και χιλιάδες έτη. Οι βουδιστές και τζαϊνιστές επίσης τον λατρεύουν. Έφερε στους ανθρώπους ανέσεις, νόμους και πολιτισμό κάνοντας ευκολότερη τη ζωή στον υλικό κόσμο.
Στη Σανσκριτική λέγεται agni- και οι ονομασίες ignis (Λατιν.) και ogne (Σλαβικά) είναι συναφείς δίνοντας του Ινδο-ευρωπαϊκή ταυτότητα. Θεωρείται πως προέρχεται από τη ρίζα aj ‘οδηγώ, ωθώ’ συναφής με την ελλ. άγ-ω. Έχει όμως πολλές άλλες ονομασίες:
anala = που αναπνέει, κινείται.
citrabhānu = που λάμπει με ποικίλα χρώματα.
jvalana = που φεγγοβολά συνεχώς.
dhūmaketu = που έχει για έμβλημα/σημαία του καπνό (σκότος).
pāvaka = που εξαγνίζει και καθαγιάζει.
saptajihva = που έχει 7 γλώσσες (γλείφει και αφανίζει).
vahni = που πάει με τον αέρα.
vaiśvanara = που ανήκει σε όλους τους ανθρώπους, ή η ανθρώπινη ιδιότητα σε όλο τοσύμπαν.
havyavahana = που μεταφέρει ό,τι προσφέρεται ως θυσία. (Υπάρχουν και άλλες)
Στη συλλογή ύμνων RV (Ṛgveda) είναι γιος του Ουρανού (RV 3.29.4, 4.15.6, 10.45.8). Μα κάποτε Ουρανού και Γης (Dyaus και Pṛthivī: 3.2.2, 3.2.11, 3.25.1, 10.1.2, 10.140.2) και κάποτε άλλοι θεοί τον αποκυούν (τα Ύδατα, ο Viṣṇu, ο Indra κλπ.). Κι έτσι ενώ είναι γόνος όλων των θεών (6.7.1, 8.91.17), είναι συγχρόνως πατέρας όλων των θεών (1.69.1).
Οι θεοί τον έχουν ως ομφαλό της αθανασίας amṛtasya nabhi- (3.17.4). Στον ίδιο αυτό ύμνο λέγεται πως γνωρίζει όλες τις εκδηλώσεις (jāta-veda-) και στον RV 6.15.13.
O Άγκνι είναι φως για τους arya (=άριστοι, ευγενείς: 1.59.2) μα και για όλους τους ανθρώπους (1.36.10, 10.46.9). Λάμπει ως φως στον ουρανό ενωμένος με την ακτινοβολία του ήλιου (5.37.1, 7.2.1) και κατέρχεται από ‘τον Ουρανό’ (=γιος του!) ως αστραπή (1.143.2) μα ανέρχεται πάλι πίσω στον Ουρανό (1.164.51). Σ΄ έναν ύμνο (Ṛgveda 2.2.3-4) λέγεται πως ο Agni είναι ο Indra, ο Viṣṇu, ο Varuṇa, o Mitra, ο Aryaman κ.λπ. – οι θεοί όλοι!
Έχει τριπλή φύση κι έτσι θεωρείται ως η πρώτη εκδηλωμένη τριάδα στην ινδική θρησκευτική και φιλοσοφική/ψυχολογική παράδοση. Έχει τρεις γεννήσεις/εκδηλώσεις (1.95.3, 4.1.7). τρία κεφάλια (1.146.1), τρία σώματα και τρεις κατοικίες (3.20.2). Έτσι παρουσιάζεται στον ύψιστο ουρανό (ό,τι και αν σημαίνει αυτό, εκτός από το διάστημα) ως ήλιος και άλλα φωτεινά σώματα, στον μεσόχωρο και στη γη, φυσικά (και στα νερά, αφού από σύννεφα και βροχή βγαίνει η αστραπή). Του αρέσει να κρύβεται στον αέρα, στα νερά, στα φυτά – και να τον ψάχνουν οι θεοί και οι άνθρωποι (10.51, 52 και 53 ολόκληροι). Λέγεται και triṣadhastha “τρισυπόστατος”.
Οπωσδήποτε, είναι η θεότητα της φωτιάς: καίει δάση μα φωτίζει επίσης και χρησιμοποιείται στις θυσιαστικές τελετές (γάμος, κηδεία, προσφορές).
Μα άλλη άποψη της φύσης του είναι το λεπτό φως της κατανόησης με το οποίο εμείς γνωρίζουμε όλα όσα γνωρίζουμε (RV 3.1.17, 6.15.13) – διότι όπως ανέφερα πιο πάνω, ενσωματώνει όλες τις θεότητες (5.3.1, 5.13,6). Έτσι για μερικούς μελετητές είναι μια εμβληματική εκδήλωση του Υψίστου, της μιας Πρωταρχής και Πρωτουσίας των πάντων (Shri Aurobindo).
Μια άλλη θέση όπου παρουσιάζεται και κατοικοεδρεύει είναι η καρδιά του ανθρώπου “το αθάνατο φως στους θνητούς” (idaṃ jyotir amṛtaṃ martyeṣu… hṛdaye āhitam 6.9.4). Αυτό το “σταθερό φως κρυμμένο στην καρδιά για κατανόηση” dhruvaṃ jyotir nihitam dṛśaye 6.9.5) είναι η πηγή όλων των εμπνεύσεων.
Τελικά, όταν λάβουμε υπόψη μας όλα τα διάφορα (συχνά αντιφατικά, ως φαίνονται) στοιχεία του Άγκνι, εγώ και άλλοι όπως ο Shri Aurobindo (αρχές 20ου αιώνα) θεωρούμε πως συμβολίζει τη συνειδησία (consciousness) του Απολύτου.
Σε απεικονίσεις όπου καβαλά μια γίδα ή απλώς φεγγοβολά, κρατά δόρυ (tomara) για να χτυπά το στόχο, τσεκούρι (paraṣu) για να κόβει τα δεσμά της προσκόλλησης, δαυλό (ulkā) για να ανάβει τον ενθουσιασμό, φυσερό (uyaňjana) για να δίνει πνοή και ώθηση, κουτάλι (sruk) για να προσφέρει τη ροή της δράσης στο Ύψιστο και νούφαρο (abja), για αγνότητα και φώτιση.
