Δεν έγραψα τίποτα ως τώρα για το PSI, το κούρεμα του ελληνικού χρέους, διότι, στην πραγματικότητα, η όλη κατάσταση ήταν ρευστή και ασαφής.
Το άρθρο του καθ. Κ. Λαπαβίτσα (Καθημερινή 18/03/2012, βλ. παρακάτω) παρουσιάζει μια εικόνα πολύ διαφορετική από τις θριαμβολογίες των κ. Παπαδήμου, Προβόπουλου (Γ. Παπαδογιάννη, Οικονομική σ 4) και Βενιζέλου, που δεν φαίνονται να έχουν καλή επαφή με την πραγματικότητα. Οι κυβερνήτες έδειξαν τη συνηθισμένη αναλγησία προς τον λαό ενώ έσπευσαν να διασώσουν το αισχρό τοκογλυφικό τραπεζικό σύστημα.
Έχω χάσει τον αρχικό ενθουσιασμό μου προς τον κ. Παπαδήμο που φάνηκε τελικά πολύ κατώτερος των περιστάσεων παρότι αποποιήθηκε τον μισθό του. (Μπράβο του!). Καταλαβαίνω γιατί το ΔΝΤ και οι Ευρωπαίοι τον θέλουν να συνεχίσει ως πρωθυπουργός – και ίσως αυτή την περίοδο να είναι προτιμότερος από καιροσκόπους κομματάρχες όπως ο κ. Καρατζαφέρης, Κουβέλης, Σαμαράς και Βενιζέλος (μόνος υποψήφιος για ηγέτης του ΠΑΣΟΚ!).
Όσο οι τράπεζες κερδίζουν, όλα καλά και άγια, να μην πειραχτούν, να συνεχίσουν την τοκογλυφία τους. Μόλις σκουρύνουν τα πράγματα, η κυβέρνηση σπεύδει να τις βοηθήσει. Μα οι τράπεζες με τις ευλογίες των ηλίθιων κυβερνήσεων και οικονομολόγων (“ελεύθερη αγορά” και κουραφέξαλα) έχουν πάψει εδώ και δεκαετίες να επιτελούν το λειτούργημά τους στην κοινωνία, δηλαδή να δίνουν πιστώσεις και να τονώνουν την οικονομία. Το μόνο που επιδιώκουν τώρα είναι το δικό τους κέρδος. Και σε αυτή την επιδίωξη γίνονται παράγοντες οικονομικής δυσπραγίας και καταστροφής.
Έτσι με την απαράδεκτη ευλογία της κυβέρνησης μας και των τραπεζών μας χιλιάδες ιδιώτες έχασαν τις οικονομίες τους λόγω “κουρέματος” τους χρέους. Πίστεψαν το ελληνικό κράτος και αντί να στείλουν τις οικονομίες τους στο εξωτερικό, όπως κάνουν οι πολιτικοί και οι συγγενείς τους, αγόρασαν κρατικά ομόλογα. Οι αποταμιεύσεις τους έγιναν “κουρεμένες τρίχες”.
Ο κ. Σημίτης θα εκφωνήσει, ασφαλώς, το αμίμητο του “Ας πρόσεχαν”!
Αλλά ποιος θα δώσει πίστη ξανά στο ελληνικό κράτος;…
Υπάρχει ένα σημαντικότατο στοιχείο που ο κ. Λαπαβίτσας δεν λαμβάνει υπόψη του ή παρέρχεται. Το ποιόν των πολιτικών μας. Αν είχαμε πραγματικούς ηγέτες και πολιτικούς με ήθος, ναι, η αποχώρησή μας από την Ευρωζώνη θα ήταν η καλύτερη λύση. Αλλά αν είχαμε πολιτικούς με ήθος δεν θα βρισκόμασταν στο τωρινό χάλι.
Για τον λόγο αυτό καλύτερα στην Ευρωζώνη.
Εικονική πραγματικότητα και πικρή αλήθεια
Του Κωστα Λαπαβιτσα*
Το PSI αποτελεί όντως θρίαμβο, αλλά δυστυχώς όχι για την Ελλάδα. Πρόκειται μάλλον για τεράστια επαγγελματική επιτυχία του Λι Μπουχάιτ, της διεθνούς εταιρείας νομικών Κλίρι Γκότλιμπ. Ο κορυφαίος ειδικός των αναδιαρθρώσεων έπεισε, ή εξανάγκασε, τους ιδιώτες πιστωτές της Ελλάδας να διαγράψουν χρέος που δεν επρόκειτο να αποπληρωθεί ποτέ, λαμβάνοντας σημαντικό ποσό μετρητών. Με την προτροπή και τη συναίνεση της Γερμανίας, ο κ. Μπουχάιτ μεγαλούργησε.
Το PSI ουσιαστικά απεμπλέκει τους ιδιώτες πιστωτές του εξωτερικού από την κρίση, ικανοποιεί τους Γερμανούς πολιτικούς επιβάλλοντας μέρος του κόστους στους ιδιώτες, και φυσικά ανταμείβει αδρά την Κλίρι Γκότλιμπ. Για τις διεθνείς αγορές, που έχουν ήδη απορροφήσει πάνω από ένα τρισεκατομμύριο ρευστότητας από την ΕΚΤ του κ. Ντράγκι, τα πράγματα βαίνουν καλώς. Όχι όμως και για την Ελλάδα.
Πρώτον, με το PSI η χώρα βρίσκεται στην πράξη σε αθέτηση πληρωμών. Οι εντόπιοι θριαμβολογούντες έχουν περιέργως λίγα να πουν γι’ αυτό. Συχνά είναι οι ίδιοι που νωρίτερα κατακεραύνωναν όσους τολμούσαν να μιλήσουν για αναδιάρθρωση, λέγοντας ότι θα οδηγούμασταν σε απομόνωση από τις αγορές. Το PSI σφράγισε την αποβολή της Ελλάδας από τις αγορές στις οποίες δεν πρόκειται να επιστρέψει για πολλά χρόνια.
Δεύτερον, το PSI έπληξε κυρίως τους εγχώριους δανειστές. Τα κράτη που κάνουν αναδιάρθρωση συνήθως φροντίζουν να μεταθέσουν την πίεση στους ξένους ώστε να προστατεύσουν την εγχώρια οικονομία. Με το PSI η Ελλάδα φόρτωσε με τεράστια βάρη τα ασφαλιστικά της Ταμεία, αλλά και τους ιδιώτες που εμπιστεύτηκαν το κράτος με τις αποταμιεύσεις τους. Όσο για τις τράπεζες, αυτές θα λάβουν κεφάλαια από νέο δημόσιο δανεισμό, ύψους ίσως και 50 δισ., που βέβαια θα επιβαρύνει την εγχώρια οικονομία.
Τρίτον, το PSI δεν κάνει βιώσιμο το χρέος. Το 2012 θα είναι ασήμαντη η μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ -ίσως και λιγότερο από 10%- αν ληφθούν υπόψη οι νέες δανειακές ανάγκες για τη χρηματοδότηση του PSI. Στην καλύτερη περίπτωση το χρέος θα μειωθεί σταδιακά στο 120,5% μέχρι το 2020, παραμένοντας υπέρογκο για μια χώρα όπως η Ελλάδα που δανείζεται σε νόμισμα το οποίο δεν ελέγχει.
Ακόμη και το 120,5% όμως χρειάζεται ανάπτυξη, την οποία το νέο Μνημόνιο εκτιμά περίπου στο 2,5% ετησίως. Ο μέτριος αυτός στόχος, που δεν πρόκειται να φέρει ουσιαστική μείωση της ανεργίας, υποτίθεται ότι θα επιτευχθεί με τη συντριβή του εργατικού κόστους και τις λεγόμενες «μεταρρυθμίσεις». Αλλά οι χαμηλότεροι ελληνικοί μισθοί δεν θα ανεβάσουν συστηματικά την ανταγωνιστικότητα διότι οι γερμανικοί μισθοί παραμένουν παγωμένοι. Οι δε «μεταρρυθμίσεις» καταστρέφουν τους ελεύθερους επαγγελματίες, χωρίς να αλλάζουν τον πυρήνα της ελληνικής οικονομίας. Το λαλίστατο νέο Μνημόνιο δεν έχει τίποτε να πει, για παράδειγμα, για τη μονοπωλιακή δομή του κλάδου της διανομής, ή της παραγωγής τροφίμων, που κοστίζουν τόσο ακριβά στα νοικοκυριά.
Τέταρτο, οι διεθνείς αγορές ήδη εκτιμούν ότι η Ελλάδα θα χρειαστεί και νέα αναδιάρθρωση. Με το PSI όμως, το ελληνικό χρέος μετατρέπεται κυρίως σε διακρατικό, ή πολυμερές, που θα διέπεται από τη βρετανική και άλλες διεθνείς νομοθεσίες. Όταν λοιπόν φτάσει η ώρα της νέας αναδιάρθρωσης, η Ελλάδα θα έρθει σε ευθεία σύγκρουση με τα κράτη της Ε.Ε. και με το ΔΝΤ. Οι υπέρμαχοι των Μνημονίων, αφού απέκοψαν τη χώρα από τις αγορές, δημιουργούν τώρα και συνθήκες διεθνούς απομόνωσης.
Τα πράγματα βέβαια θα κινηθούν πολύ πριν από το 2020 διότι η νέα λιτότητα δημιουργεί τραγική κατάσταση στην ελληνική οικονομία. Οι δημόσιες επενδύσεις περικόπτονται κατά 400 εκατ., ενώ η κατανάλωση πλήττεται από τη μείωση μισθών και συντάξεων. Ο δυναμισμός των εξαγωγών φαίνεται να εξαντλείται, καθώς η ευρωπαϊκή οικονομία μπαίνει σε ύφεση, ενώ η ισοτιμία του ευρώ παραμένει υψηλή για τις εκτός ΟΝΕ αγορές. Η ρευστότητα για τους μικρομεσαίους θα παραμείνει ελλιπής, διότι οι τράπεζες συνεχίζουν να τηρούν αμυντική στάση. Και μέσα σ’ αυτόν τον ορυμαγδό, το ελληνικό κράτος λογαριάζει να δημιουργήσει μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα το 2013-14. Πρόκειται για εθνική αυτοκτονία.
Η βασική αιτία όλων αυτών των παραλογισμών έχει ομολογηθεί επανειλημμένως – η χώρα πρέπει να παραμείνει στο ευρώ με κάθε κόστος. Έστω κι αν δημιουργηθεί οικονομικός και κοινωνικός όλεθρος. Έστω κι αν μετατραπεί σε προτεκτοράτο, ή αποικία, όπως ανοικτά πλέον την αποκαλεί ο εγκυρότερος διεθνής Τύπος. Έστω κι αν οι δημοκρατικές διαδικασίες τεθούν σε αναστολή.
Η πραγματικότητα έχει όμως τον τρόπο να επιβάλλεται, όποιες κι είναι οι φοβίες ή οι ψυχώσεις των κυβερνώντων. Στην πράξη η Ελλάδα οδεύει προς νέα αθέτηση πληρωμών που θα είναι επώδυνη και θα εμπεριέχει σύγκρουση. Μετά το PSI τα ελληνικά όπλα είναι λίγα. Θα είναι απαραίτητο για τη χώρα να χρησιμοποιήσει τις έννοιες του απεχθούς και μη νομιμοποιημένου χρέους για να πετύχει ουσιαστική μείωση των απαράδεκτων χρεών που φορτώθηκε με τα Μνημόνια. Για τον σκοπό αυτό θα χρειαστεί μια κυβέρνηση που θα κάνει παύση πληρωμών και λογιστικό έλεγχο του χρέους. Και που θα είναι έτοιμη να κινητοποιήσει ευρύτατες κοινωνικές δυνάμεις για να βγάλει τη χώρα από τον ζουρλομανδύα του ευρώ. Τότε ίσως φανεί πραγματικά χρήσιμη και η πείρα του κ. Μπουχάιτ.
*Ο κ. Κώστας Λαπαβίτσας είναι Καθηγητής Οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών (SOAS) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
