1. «Η μορφή της μοίρας πάνω από τη γέννηση ενός παιδιού… Η μορφή πάνω απ’ την κούνια ενός παιδιού μιας μοίρας μαυρομαντηλούσας…», έγραψε ο Σεφέρης το 1941. Πολύ νωρίτερα – «Η μοίρα μας χυμένο μολύβι, δεν μπορεί ν’ αλλάξει» (“Φωτιές του Αϊ-Γιάννη”, Ιουλ. 1932).
Γράφει και αλλού για τη «μοίρα» για τον κόσμο γύρω μας και τα ακατανόητα, όπως συχνά φαίνονται, γεγονότα του.
Γράφουν και άλλοι πολλοί. Και όλοι, ή σχεδόν όλοι, πιστεύουμε βαθύτατα πως υπάρχουν δυνάμεις έξω και γύρω από μας, θεοί και άγγελοι, δαίμονες και ξωτικά, πλανήτες και αστερισμοί, που διαμορφώνουν τη ζωή μας: «εμείς το υπομονετικό ζυμάρι ενός κόσμου που μας διώχνει και μας πλάθει» (Ένας γέροντας στην Ακροποταμιά, Ιούν. 1942).
Μα τι, επιτέλους, είναι αυτή η Μοίρα, ή το Πεπρωμένο, το οποίο σύμφωνα με την αρχαία ρήση, δεν μπορούμε να αποφύγουμε;
2. Οι θρησκόληπτοι (και εκκλησιαστικοί, ίσως) θα πουν πως είναι η βούληση του Θεού. Πιθανόν να παραπέμψουν στο Κατά Ιωάννη 9.1-7, όπου ο Ιησούς λέει πως ο εκ γενετής τυφλός είναι έτσι ώστε χάρη στην παρουσία του «να φανερωθεί το έργο του Θεού» με το οποίο θεραπεύεται!
Μόνο που υπάρχουν χιλιάδες τυφλοί που δεν θεραπεύονται και δισεκατομμύρια άλλοι πάσχοντες και μη που πεθαίνουν με πολύ πόνο. Εδώ δεν φανερώνεται «το έργο του Θεού» παρά μόνο πολύ αρνητικά.
Σε άλλες θρησκείες οι άνθρωποι αποδίδουν τα πάντα στο κισμέτ ή μεκτούμπ (=πεπρωμένο) ή σε ανώτερη βούληση, στη φύση, στους αστερισμούς κλπ. Πριν τον Χριστιανισμό, οι Έλληνες, μορφωμένοι και μη, πίστευαν πως τα γεγονότα τα διαμόρφωναν οι θεοί.
Δίκαια λοιπόν πολλοί άνθρωποι συχνά αναρωτιούνται: «Καλά, εμείς τι κάνουμε; έχουμε καθόλου ελεύθερη βούληση;»
Μα πολύ χειρότερη είναι η υπόνοια πως υπάρχουν ανεξήγητες διαβολικές αδικίες: άλλοι γεννιούνται με αθεράπευτη χρόνια πάθηση ή με αναπηρία· άλλοι πάμφτωχοι· άλλοι σε συνθήκες πολέμου· κλπ. κλπ.
3. Αυτή η αντίληψη είναι παράλογη διότι, όπως έχω συχνά γράψει αλλού, δεν γίνεται να υπάρχει αδικία σε έναν κόσμο όπου ολοφάνερα λειτουργούν ορισμένοι φυσικοί νόμοι.
Οι θεωρίες του χάους ή του «τυχαίου» (=ατυχημάτων) δεν ευσταθούν αφού υπάρχει ένας έστω εξακριβωμένος απαράβατος νόμος – όπως π.χ. ότι το νερό βράζει στους 100 βαθμούς Κελσίου. Χαώδης είναι μόνο η σκέψη ορισμένων που θέλουν να διαφέρουν, να εντυπωσιάσουν, να πρωτοτυπήσουν, όπως νομίζουν.
Μπορεί η ζωή οποιουδήποτε ανθρώπου να είναι καθορισμένη, προδιαγεγραμμένη από τη γέννηση ως τον θάνατο και να είναι μετρημένες ακόμα και οι τρίχες της κεφαλής του, όπως λέει ο Ιησούς (Ματθ 10.30).
Μπορεί μάλιστα τα γεγονότα όλα της ζωής να φαίνονται πως διαμορφώνονται από εξωτερικούς παράγοντες, δυνάμεις ανεξάρτητες από τον άνθρωπο (κλίμα, θεομηνίες, επιθυμίες άλλων ανθρώπων, διεθνείς εξελίξεις κλπ.).
4. Αυτά όλα εισάγουν τον φοβερό παράγοντα «αδικία». Εισάγουν επίσης τον παράγοντα «σαδισμός» καθώς φαίνεται να υπάρχει πολύς πόνος με αυτή την αδικία.
Μα δεν υπάρχει τίποτα το «χαώδες» ή «τυχαίο» στα φυσικά φαινόμενα που εμφανίζονται στο περιβάλλον. Καύσωνες, πλημμύρες, σεισμοί – αυτά όλα είναι συνέπειες φυσικών ενεργειών στο σώμα του πλανήτη. Τα φαινόμενα φαίνονται χαώδη και τυχαία μόνο διότι εμείς δεν γνωρίζουμε όλες τις λεπτομέρειες εκδήλωσής τους και δεν μπορούμε να τα προβλέψουμε.
Το ίδιο ισχύει και στον καθαρά ανθρώπινο κόσμο με την αχαρτογράφητη ψυχολογία του, με τις αρέσκειες και απαρέσκειες, εμπνεύσεις και αποφάσεις, διαφορετικές αξιολογήσεις και διαθέσεις, επιθυμίες και οράματα. Απλώς δεν ξέρουμε ποιοι νόμοι λειτουργούν εδώ και πώς!
5. Αν υπάρχουν νόμοι, σε μια περιοχή, υπάρχουν παντού. Αν υπάρχουν νόμοι, υπάρχει δικαιοσύνη. Αν υπάρχει δικαιοσύνη, τότε ο ίδιος ο άνθρωπος ευθύνεται για όλα όσα του συμβαίνουν.
Αν βάλεις το χέρι σου στη φωτιά και, θα καεί. Δεν φταίει η φωτιά. Αν δεν προσέχεις και, καθώς περπατάς αφηρημένα, κουτουλήσεις μια κολόνα και ανοίξει το μέτωπό σου, δεν φταίει η κολόνα ή εκείνοι που την έβαλαν εκεί. Σε κάθε περίπτωση λειτουργεί ένας φυσικός νόμος που εσύ αγνόησες.
Το να αποδίδουμε την ευθύνη σε ξένους, εξωτερικούς παράγοντες δείχνει άγνοια και ανευθυνότητα.
