1. Το θέμα το έθιξα σε προηγούμενα άρθρα (238. Φιλοσοφία: Φρόιντ και Ψυχολογία και 239. Φιλοσοφία: Φρόιντ και Ψυχολογία (2)). Επανέρχομαι διότι τα κριτήρια του Φρόιντ και η αφετηρία του είναι μάλλον φαντασιακά και επιπόλαια παρά την δήθεν αναλυτική σκέψη του.
Το 1927 έγραψε το Die Zukunfteiner Illusion «Το μέλλον μιας Ψευδαπάτης» όπου η ψευδαπάτη (ή αυταπάτη) είναι η θρησκεία. Στο 6ο κεφάλαιο μας λέει πως τα θρησκευτικά δόγματα και ιδεολογήματα διαιωνίζονται και κερδίζουν την πίστη μας με τρεις τρόπους.
«Πρώτον, διότι οι αρχαίοι πρόγονοί μας τα πίστευαν• δεύτερον, διότι εμείς έχουμε αποδείξεις που μας μεταδόθηκαν από την αρχαιότητα• τρίτον, διότι απαγορεύεται να αμφισβητήσουμε την αυθεντία τους».
Σε μεγάλο βαθμό έχει δίκιο ο Φρόιντ, αφού δεν έχουμε πραγματική εμπειρία αυτών των ιδεολογημάτων που μας επιβάλλονται στην παιδική ηλικία.
2. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη θρησκεία όμοια με τον τοτεμισμό που είναι η πίστη στο τοτέμ (= ένα ζώο η φυτό ή, σπανιότερα, πράγμα) με το οποίο συνδέεται στενά μια οικογένεια και φυλή και από το οποίο συχνά θεωρείται πως κατάγεται. Ο τοτεμισμός όπως και η μυθολογική θρησκεία είναι μια εξέλιξη του ανιμισμού που, κατά τον Φρόιντ και ανθρωπολόγους της εποχής του, είναι η πίστη πως ο (πρωτόγονος) άνθρωπος μπορεί να επηρεάζει και να ελέγχει φυσικά φαινόμενα γύρω του όπως τις σκέψεις του.
Αλλά το άτομο, εξηγεί ο Φρόιντ, είναι εχθρός της κοινωνίας ή του κοινωνικού κλίματος (Kultur) διότι πρέπει να ελέγχει και καταπιέζει ένστικτα και παρορμήσεις αν είναι να συμμετέχει λειτουργικά στην κοινωνία: ανάμεσα σε αυτές τις ενστικτώδεις ορμές είναι «αιμομιξία, κανιβαλισμός και επιθυμία για τη θανάτωση άλλων».
Τόσο οκνηροί και ανόητοι είναι οι κοινοί άνθρωποι, με τόσο καταστροφικές τάσεις, που μόνο η κρατική δύναμη και πολιτιστικές επιδράσεις (ανατροφή και παιδεία) μπορούν να επιφέρουν κοινωνική συμβίωση.
3. Η θρησκεία (όπως Χριστιανισμός κλπ), επεξηγεί ο Φρόιντ, είναι μια μετεξέλιξη του ανιμισμού και με τη σειρά της εκδιώκεται ή εξελίσσεται σε επιστημονισμό.
Είναι μια ψευδαπάτη (ή αυταπάτη), που όμως μπορεί να είναι αλήθεια, αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις για την αλήθεια της. Σχετίζεται στενά με το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, δηλαδή την ερωτική επιθυμία του μικρού παιδιού προς την μητέρα του και τον φθόνο και το μίσος προς τον πατέρα του (!!!), μα μετά, και με την κατάσταση όπου ο άνθρωπος νιώθει μόνος, μικρός και αβοήθητος στο πελώριο σύμπαν και συγχρόνως απειλούμενος από τις αντίξοες δυνάμεις της Φύσης και από τον σίγουρο θάνατο, γυρεύει λοιπόν το Θεό και την εύνοια του ως Πατέρα– προστάτη.
Έτσι έρχεται η ψευδαπάτη της θρησκείας που τον ωθεί να είναι καλός και ηθικός για να έχει την αμοιβή του στη μεταθανάτια κατάσταση (ή τιμωρία, αν δεν συμπεριφέρθηκε καλά). Ταυτόχρονα, η θρησκεία τον ωθεί, μέσα στο πλαίσιο της ηθικής, με απαγορεύσεις κι εντολές, να αποκτήσει πλούτο και την απαραίτητή του ικανοποίηση των ορμών του σεξ, φήμης, ευτυχίας.
4. Τώρα παραμερίζοντας τη γνώμη προγενέστερων επιστημόνων και μη που απέρριψαν την όλη επιθεώρηση του Φρόιντ, κάθε καλόπιστος ερευνητής πρέπει να αναρωτηθεί κατά πόσον ο Φρόιντ κοίταξε καθόλου ένα μικρό παιδί με λίγη αντικειμενικότητα ή τον ώριμο ενήλικα.
Πρώτον, μόνο τα αγόρια έχουν αυτό το φαντασιακό σύμπλεγμα; Τι γίνεται με τα κορίτσια;… Α, λέει ο Φρόιντ, αυτά έχουν σύμπλεγμα φθόνου διότι τους λείπει το πέος! Αυτό, όπως αποδείχτηκε αργότερα, δεν είναι καθόλου αλήθεια και ούτε αντιστοιχεί με το οιδιπόδειο σύμπλεγμα.
Μετά, είναι δυνατόν το νήπιο, τόσο αθώο και αγαθό, τόσο ολοκληρωτικά αφημένο στη φροντίδα της μητέρας ή όποιου άλλου ενήλικα, να τρέφει αυτές τις καταστροφικές διαστροφές που του αποδίδει ο Φρόιντ; Όχι, βέβαια.
Και το ταλέντο ή κλίση που επιδεικνύουν συχνά νωρίς τα παιδιά, ένα για σπορ, άλλο για μουσική, το τρίτο για διάβασμα ή για πρακτικά πράγματα κοκ; Γιατί εμμένει μόνο σε αρνητικά στοιχεία όπως ο φθόνος, το σεξ, το μίσος κλπ.
Τέλος, για συντομία, τόσοι και τόσοι ενήλικες εργάζονται με προθυμία και καλλιτεχνία χωρίς να πολυνοιάζονται για καριέρα ή αναγνώριση.
Όχι δεν μας τα λέει καλά ο Φρόιντ. Και οι «πρωτόγονοι» με τον ανιμισμό και τοτεμισμό τους, όπως δείχνουν νεότερες προσεκτικές μελέτες, είναι κατακάθια και υπολείμματα παλαιότερων πολιτισμών.
