1. Στο προηγούμενο της σειράς, 240. Φιλοσοφία: Φρόιντ και όνειρα, εξέτασα τις θεωρίες του Φρόιντ όπως τις παρουσιάζει στα Ερμηνεία των Ονείρων (1900) και Το Εγώ και το Εκείνο (1923). Οι θεωρίες αυτές προέκυψαν από το υλικό που μάζεψε από τις συνεδρίες που είχε με ασθενείς (μα και από τα παιδιά του). Έτσι εδραίωσετον διαχωρισμό μεταξύ συνειδητού Εγώ και α-/υπο-συνείδητου. Εκείνου (ή Προεγώ) και, βέβαια, τις αντιλήψεις του περί σεξουαλικής ανάπτυξης.
Έτσι έφθασε στις διάφορες νευρώσεις, εμμονές, φοβίες και συμπλέγματα.
Το πιο παράξενο μα και τώρα πασίγνωστο σύμπλεγμα σεξουαλικότητας είναι το Οιδιπόδειο. Η ονομασία είναι παρμένη από τον Οιδίποδα στον μύθο όπου αυτός σκότωσε τον πατέρα του Λάιο και παντρεύτηκε τη μητέρα του (Ιοκάστη με την οποία έκανε παιδιά. Η φροϋδική θεωρία ισχυρίζεται πως τα αγόρια γύρω στα 3 ή 4 επιθυμούν ερωτικά τη μητέρα τους με καθαρά σεξουαλική ορμή και μισούν τον πατέρα τους.
Ο Φρόιντ παραγνωρίζει το γεγονός πως ο Οιδίπους τα έκανε αυτά όλα εν αγνοία του και μετάνιωσε για τις ακούσιες πράξεις του τόσο έντονα που τύφλωσε τον εαυτό του.
2. Ο Φρόιντ δανείστηκε την αντίληψη περί «ασυνειδήτου» από πολλούς προηγούμενους Γερμανούς ψυχολόγους, ειδικά τους G. Fechner και W.Wandt. Ο όρος «Unbewusste» είχε χρησιμοποιηθεί από τον E. Von Hartmann νωρίτερα το 1869 και είχε επινοηθεί από τον F. Schelling στον 18ο αιώνα.
Ο Φρόιντ προχώρησε περισσότερο στις αναλύσεις του.
Σχετικά με τα όνειρα, που αναπηδούν από το «ασυνείδητο», κατηγοριοποίησε τις εικόνες τους σε πέντε τύπους:
1)Μετάθεση. Αυτή γίνεται όταν η επιθυμία (ή απέχθεια) για ένα πράγμα ή πρόσωπο συμβολίζεται (εκφράζεται) από άλλο πράγμα ή πρόσωπο.
2)Προβολή. Εδώ, ο ονειρευόμενος προωθεί τις δικές του επιθυμίες (ή απέχθειες) σε κάποιο άλλο πρόσωπο και αυτό θα τις εκφράζει.
3)Συμβολισμός. Οι καταπιεσμένες ορμές ή απωθημένες επιθυμίες εικονίζονται με μεταφορικό, συμβολικό τρόπο.
4)Συμπύκνωση. Με αυτή τη διαδικασία το ονειρευόμενο μυαλό κρύβει ορμές και συναισθήματα συμπιέζοντάς τα σε σύντομο όνειρο.
5)Εκλογίκευση. Είναι το τελικό στάδιο ενός ασυνάρτητου ονείρου που το μυαλό οργανώνει ώστε να γίνει πιο λογικό, πιο κατανοητό. Είναι μια αναθεώρηση.
3. Ο Φρόιντ ξεχώρισε και τόνισε μερικά άλλα κοινά στοιχεία στα όνειρα.
1)Κάθε όνειρο περιέχει κάποια σίγουρη αναφορά σε πραγματικά γεγονότα της αμέσως προηγούμενης ημέρας.
2)Τα παιδιά εκφράζουν κάποτε φωναχτά κάτι από ένα όνειρο που εκπληρώνει μια επιθυμία. Γνωστό είναι το παράδειγμα της κόρης του Άννας που φώναξε στον ύπνο της «Φράουλες, η Άννα θέλει φράουλες»!
3)Η ιδέα ετούτη επεκτάθηκε στη γενική θεωρία πως σε όλα τα όνειρα εκπληρώνεται μια ή άλλη επιθυμία. Όταν ανακάλυψε πως υπήρχαν μετα-τραυματικά όνειρα θλίψης και πόνου (που δεν ικανοποιούσαν επιθυμίες), ο Φρόιντ αναθεώρησε τη θεωρία λέγοντας πως ήταν «μεταμφιεσμένα» όνειρα!
4)Τα όνειρα χρειάζονται ψυχολόγο αναλυτή για να ερμηνευθούν. Τα όνειρα, έγραψε ο Φρόιντ, είναι «οι Φύλακες του ύπνου και όχι ταραξίες του… Η αποκατάσταση των συσχετίσεων που διαλύθηκαν [με την αφύπνιση] είναι μια ενέργεια που θα γίνει με την ερμηνευτική διαδικασία». Τα όνειρα προστατεύουν από την απότομη αφύπνιση που μπορεί να έρθει λόγω ορμητικότητας και αγριότητας ξαφνικής αναπήδησης ορμών.
5)Εντυπώσεις από τα πρώιμα νηπιακά χρόνια μας παρουσιάζονται στα όνειρα ενώ δεν τις θυμόμαστε στον ξύπνιο. Εδώ ο Φρόιντ τονίζει σεξουαλικές τάσεις από το τέλος του 3ου έτους!
6)Στα πιο αινιγματικά όνειρα η ερμηνεία του αναλυτή είναι απαραίτητη με τη μέθοδο ή τεχνική της ενθάρρυνσης του προς τον ασθενή για «ελεύθερους συνειρμούς», έτσι που να αποκαλύπτονται όσα περνούν συνειρμικά από τον νου του.
4. Όλες οι θεωρίες του Φρόιντ έχουν καταρριφθεί πανηγυρικά από πολλές έρευνες και μελέτες στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Συνοψίζω:
1)Δεν υπάρχει αναφορά σε συμβάντα της προηγούμενης μέρας σε κάθε όνειρο – μόνο 50% και αυτά συχνά μόνο απροσδιόριστη αναφορά. (Hartman E: 1968 «The day residue…» «Psychophysiology No 5», s 222. Marquardt, Bonato, Hoffmann. 1996. “An empirical investigation into the day-residue…” Dreaming 6 (1) s 57-65.)
2)Για την ομιλία στον ύπνο: Arkin A: 1981 Sleeptalking… Hillsdale, Earlbaum.
3)Οι ισχυρισμοί αυτοί του Φρόιντ καταρρίπτονται σε πολλές μελέτες. Mathur & Douglas: 1995, “Frequency of EEG arousals…” Sleep 18, σ 330-33; Lakoff G: 1997 “How unconscious metaphorical thought shapes dreams” Cognitive Science and the Unconscious του (επιμ) D. Stein, American Psychiatric Press.
4)Τα όνειρα δεν είναι «φύλακες» διότι έχουν βρεθεί ενήλικες και παιδιά που δεν έχουν όνειρα στον ύπνο τους. Επίσης υπάρχει συχνότητα και τακτικότητα με την οποία οι άνθρωποι ονειρεύονται, κάτι που οι παρορμήσεις δεν έχουν. Cohen, D: 1979 Sleep & Dreaming NY, Pergamon; Foulkes D: 1999, Children’s Dreaming & the Development of Consciousness, Harvard Univ. Press.
5)Η σύγχρονη έρευνα πάνω στη μνήμη δεν δείχνει τέτοιες αναμνήσεις. Howe M: 2000, The Fate of Early Memories American Psychological Assn.
6)Ο αναλυτής επηρεάζει τον ασθενή με τις παρεμβάσεις του. Ofshe R & Walters E 1994: Making Monsters… NY, Ch. Scribner’s Sons; Foulkes D 1996: “Dream Research 1953 – 93” Sleep 19, σ 609-24.
7)Για μια σχεδόν φιλική ανατροπή των θεωριών του Φρόιντ – Fisher S & Greenberg: 1996, Freud Scientifically Appraised NY, John Wiley.
Παρά την τόσο πλούσια βιβλιογραφία με εργασίες που έχουν αποδομήσει τον Φρόιντ, πολλοί εξακολουθούν να πλασάρουν τις θεωρίες του (όπως π.χ. η κα Ελένη Τομπέα στο Διαδίκτυο).
