Φιλ209: Χρόνος και άνθρωπος (2)

1. Ο χρόνος είναι η κίνηση του ανθρώπου (και κάθε όντος) προς ωρίμανση, είναι η ανάπτυξή του, όπως έδειξα στο προηγούμενο 208. Φιλοσοφία: Χρόνος και άνθρωπος.

Μιλάμε για διαστάσεις χρόνου – παρελθόν, παρόν, μέλλον – μα στην πραγματικότητα πρόκειται για κατηγορίες που έχει επιβάλει το δικό μας μυαλό σε αυτή την κίνηση.

Το παρελθόν είναι μια μάζα στιγμών όπου κάναμε πολλές πράξεις, είχαμε πολλές εμπειρίες και είδαμε και ακούσαμε πολλά τεκταινόμενα γύρω μας. Αυτό το τμήμα της ζωής πέρασε ανεπιστρεπτί μα δεν έσβησε, δεν χάθηκε. Βρίσκεται παγιωμένο στο παρελθόν, στις περασμένες μονάδες γραμμικού χρόνου που εμείς επινοήσαμε. Βρίσκεται παγιωμένο επίσης στο οργανικό σώμα μας, στο σχήμα, στις λειτουργίες, ικανότητες και αδυναμίες του, μα και στην ψυχοσύνθεσή μας ως συνήθειες και μνήμες.

Ως συνήθειες και μνήμες το παρελθόν συχνότατα επεμβαίνει στο παρόν, στις στιγμές «τώρα», όπου πρέπει να αποφασίσουμε για κάτι ή όχι, και να δράσουμε με έναν ή άλλο τρόπο ή όχι!

2. Οι επιλογές μας, στον βαθμό που έχουμε κάποια εκλογή, γίνονται μόνο στο «τώρα» – ποτέ στο παρελθόν ή στο μέλλον. Διότι το παρελθόν πέρασε και είναι απροσπέλαστο ενώ το μέλλον έρχεται βαθμιαία στην εμπειρία μας στιγμή με στιγμή παρόντος, μα δεν έχει παρουσιαστεί σε όλες τις δυνατότητές του, σε όλη την έκτασή του.

Μπορείτε, π.χ., αυτή τη στιγμή να συνεχίσετε να διαβάζετε ή να πάψετε. Με το σταμάτημα της παύσης ανοίγονται πολλές δυνατότητες. Μπορείτε να πάτε πίσω και να ξαναδιαβάσετε το τμήμα §1, ή να συνεχίσετε πιο αργά. Ή μπορείτε να πιείτε καφέ ή να τηλεφωνήσετε σε φιλικό πρόσωπο ή να πάτε βόλτα με ή χωρίς τον σκύλο σας.

Μα όσο πολλές ή μεγάλες ή περίπλοκες κι αν είναι οι άμεσες δυνατότητες δράσης, είναι περιορισμένες από τις συνθήκες στο υλικό περιβάλλον. Δεν μπορείτε να έχετε στο χέρι σας τον κεραυνό του Δία ή έναν ελέφαντα πάνω στο τραπέζι σας ή να πετάξετε σαν πουλί στον αέρα. Ούτε να κάνετε πράγματα που δεν μάθατε (π.χ. να μιλήσετε αρχαία Ινδικά) ή πράγματα που απεχθάνεστε βαθύτατα (π.χ. να κρατήσετε μια αράχνη ταραντούλα).

3. Όλοι περνάμε πολύ χρόνο αναπολώντας το παρελθόν, αυτόματα και ανεξέλεγκτα, ή με ρομαντική νοσταλγία, ή με τη σκέψη πως αν είχαμε δράσει διαφορετικά, η τωρινή μας κατάσταση θα ήταν καλύτερη. Είναι και αυτός ένας τρόπος που το παρελθόν επεμβαίνει στο παρόν κι έτσι χάνουμε τον «καιρό» μας, τη στιγμή του φευγαλέου παρόντος.

Στην αρχαιότητα, σε ορισμένα κείμενα ο «χρόνος» ήταν η διάρκεια ύπαρξης ενός όντος και ο «καιρός» δήλωνε τη στιγμή όπου κάτι γίνεται ή όχι. Ένα καλό τέτοιο κείμενο είναι η αρχή στο κεφ. 3, του Εκκλησιαστή στην Παλαιά Διαθήκη:

«Τοις πάσιν ο χρόνος και καιρός το παντί πράγματι υπό τον ουρανό»: όλα έχουν τον χρόνο τους (=διάρκεια ύπαρξης) και κάθε πράγμα υπό τον ουρανό έχει την (κατάλληλη) στιγμή να γίνει (εκτελεστεί, παρουσιαστεί, ολοκληρωθεί) ή όχι. «Καιρός του τεκείν και καιρός του αποθανείν, καιρός του φυτεύσαι και καιρός του εκτείλαι το πεφυτευμένον»: καιρός/στιγμή γέννησης και καιρός/στιγμή θανάτου, καιρός/ώρα για να φυτεύσεις και καιρός/ώρα για να βγάλεις αυτό που φύτευσες (και ακολουθούν πολλά άλλα παραδείγματα).

Συχνά επίσης χάνουμε τον καιρό μας καθώς φαντασιωνόμαστε το μέλλον. Τι και πως θα πούμε ή θα κάνουμε σε επικείμενες περιστάσεις. Και η τάση αυτή είναι μια ανεξέλεγκτη συνήθεια παρελθόντος!

4. Το πραγματικό μέλλον μας είναι το άγνωστο στο οποίο θα φανερωθούν άγνωστες ευκαιρίες ως δυνατότητες δράσης όπου εμείς θα μπορέσουμε να δράσουμε με νέο τρόπο, όχι με παρελθοντικές μπαγιάτικες συνήθειες, μα με νέες άγνωστες ιδιότητες που δεν ξέραμε, δεν τολμούσαμε να δοκιμάσουμε.

Πόσες ευκαιρίες περνούν αναξιοποίητες και χάνονται!…

Το πραγματικό μέλλον μας δεν είναι το αύριο, το μεθαύριο και του χρόνου, το κε σερά σερά, όπως λέει το τραγουδάκι. Αυτό είναι προέκταση του γνωστού παρελθόντος. Και για το μέλλον αυτό γράφει ο Εκκλησιαστής:

«τι το γεγονός, αυτό το γενησόμενον· και τι το πεποιημένον, αυτό το ποιηθησόμενον· και ουκ έστιν παν πρόσφατον υπό τον ήλιον»: αυτό που έχει γίνει, αυτό θα γίνει· αυτό που έχει συντελεστεί, αυτό θα συντελεστεί· και δεν υπάρχει τίποτα το καινούριο κάτω από τον ήλιο.

Ο παράξενος αυτός προφήτης περιγράφει την κοινή καθημερινότητα των δισεκατομμυρίων των ανθρώπων. Βλέποντας το άγνωστο μέλλον να αναδύεται στο φευγαλέο παρόν, όλοι τείνουμε να το αντιμετωπίσουμε με τις συνήθειές μας, με τους τρόπους του παρελθόντος – με μπαγιάτικη, νεκρωμένη σκέψη και συμπεριφορά.

5. Έτσι, νιώθοντας άβολα και θέλοντας την άνεση της σιγουριάς, βουτάμε πάλι και πάλι στο νεκρό παρελθόν που σέρνουμε μαζί μας. Έτσι χάνουμε τη μια ευκαιρία μετά την άλλη: χάνουμε τον καιρό μας, τον χρόνο μας!

«Το αύριο και το αύριο και το αύριο σέρνεται σε ποταπό ρυθμό από τη μια μέρα στην άλλη ως την τελευταία συλλαβή του καταγεγραμμένου χρόνου, και όλα μας τα χθες φωτίζουν εμάς τους τρελούς στον σκονισμένο δρόμο του θανάτου».

Έτσι περιγράφει ο Μακμπέθ τον παρελθοντικό τρόπο με τον οποίο στιγμή με στιγμή, μέρα με τη μέρα, μετατρέπουμε ανιαρά, θλιβερά το αναδυόμενο μέλλον σε περασμένο, νεκρό παρελθόν.

Μπορούμε να λυτρωθούμε από το παρελθόν και να ανταποκριθούμε στο αναδυόμενο άγνωστο μέλλον με φρεσκάδα, με θάρρος, με τη δική μας άγνωστη δύναμη του νου;

Μπορούμε! Θέλει αρετή και τόλμη!