1. Την εποχή της Δεύτερης Διεθνούς υπήρχε ο μαρξισμός του Μαρξ και ο μαρξισμός του Ένγκελς. Στη δεκαετία 1880 (ο Μαρξ πέθανε το 1883) μόνο το Κεφάλαιο 1ος τόμος (1867) και ο 2ος (1885) ήταν γνωστοί και, σε πολύ μικρότερο βαθμό, Το Εβραϊκό Ζήτημα. Ο 2ος τόμος είχε εκδοθεί από τον Ένγκελς και ο 3ος το 1894, ένα έτος πριν πεθάνει και ο Ένγκελς (Αυγ 1895). Επίσης, η Κριτική του Προγράμματος Γκότα… γραμμένη το 1875 μα δημοσιευμένη από τον Ένγκελς το 1891. Τα Χειρόγραφα 1844, Γερμανική Ιδεολογία και Σχηματισμοί (Grundisse), τόσο διαφωτιστικά για τη φιλοσοφική στόχαση του Μαρξ, και άλλα του έργα δημοσιεύθηκαν κυρίως στα έτη 1927-32!.
Οι μεγάλοι, «κλασικοί μαρξιστές», δεν ενδιαφέρονταν, εκτός από λίγους, για τη φιλοσοφία, δεν ήξεραν περί «αλλοτρίωσης/αποξένωσης» ούτε πως η σκέψη του Μαρξ είχε βαθιές ρίζες στον κλασικό γερμανικό ιδεαλισμό. Για αυτούς ο Μαρξ ήταν σπουδαίος οικονομολόγος, ο θεωρητικός της καπιταλιστικής ανάπτυξης και της ταξικής σύγκρουσης που έδωσε στην εργατική τάξη μια στέρεη «επιστημονική» βάση και την πρόβλεψη πως η εργατική τάξη θα θριάμβευε!
2. Η μετατροπή της μαρξικής στόχασης τότε σε μια παγκόσμια φιλοσοφία μόλις άρχιζε και ο κύριος πράκτορας ήταν ο φίλος και συνεργάτης του Μαρξ, ο ευκατάστατος βιομήχανος, μεγαλοαστός Ένγκελς. Αυτός έζησε 12 χρόνια παραπάνω και μπόρεσε να προωθήσει τον μαρξισμό. Μα καθώς το έκανε αυτό, συγχρόνως τον τροποποιούσε καθώς διόρθωνε τα κείμενα του Μαρξ (ή τα συμπλήρωνε) για έκδοση.
Ο Ένγκελς έγραψε και δικά του έργα, τα οποία είχαν την ισχυρότερη επίδραση στη μαρξιστική παράδοση: μερικά δημοσιεύθηκαν πριν πεθάνει ο Μαρξ – το Αγία Οικογένεια (1845) σαρκαστική αναφορά στους αδελφούς Bauer και τις επικρίσεις τους, Εναντίον του Dühring (1878), Ουτοπικός και Επιστημονικός Σοσιαλισμός (1880). Το Διαλεκτική της Φύσης (1886) έμεινε ημιτελές: πραγματεύεται τον διαλεκτικό υλισμό στις επιστήμες. L. Feuerbach και το Τέλος της Κλασικής Γερμανικής Φιλοσοφίας εκδόθηκε τον ίδιο χρόνο και αργότερα τα Η Καταγωγή της Οικογένειας και Ατομική Ιδιοκτησία και Κράτος.
3. Οι περισσότεροι «μαρξιστές», επαναστάτες ή θεωρητικοί, από τον Ένγκελς άντλησαν τον «μαρξισμό» τους. Αυτός ήταν ο κύριος θεωρητικός κι ερμηνευτής της μαρξιστικής παράδοσης μέχρι και τη δεκαετία 1930. Αυτός επινόησε τους όρους «ιστορικός υλισμός» κι «επιστημονικός σοσιαλισμός», όροι που έγιναν βασικοί στον μαρξισμό.
Στην πραγματικότητα ο μαρξισμός του Ένγκελς άσκησε, μέσω των δημοσιεύσεων του κι επιστολών του, μεγαλύτερη επίδραση στο ιστορικό γίγνεσθαι παρά τα έργα του Μαρξ. Από ιστορικής άποψης δεν είναι τόσο τα έργα του Μαρξ, που ήταν, είπαμε, άγνωστα, ή έστω το γνωστό Κεφάλαιο, όσο η προβολή του μαρξισμού με την ερμηνεία του Ένγκελς και τα έργα του Ένγκελς που επηρέασαν τις κομμουνιστικές επαναστάσεις.
Ο μαρξισμός του Πλεχάνοφ (= πρώτος μετέφρασε στα Ρωσικά και διέδωσε τα έργα των Μαρξ-Ένγκελς), που τόσο επηρέασε τον Λένιν και τους Ρώσους σοσιαλιστές, κατάγεται από τον Ένγκελς. Πολλοί μεταγενέστεροι Ρώσοι, μαζί και ο Στάλιν στηρίχτηκαν στον Ένγκελς για να διαμορφώσουν μια ευρύτερη φιλοσοφική κοσμοθεωρία με κεντρικό άξονα τον κομμουνισμό.
4. Πολλοί λόγιοι, φιλελεύθεροι και μαρξιστές, ασχολήθηκαν με την παρεκτροπή του σοβιετικού σοσιαλισμού και τις θηριωδίες του Στάλιν σε σχέση με τη θεωρία και πρακτική του μαρξισμού. Πολλοί βρήκαν, όχι εντελώς άδικά, κύριο υπαίτιο τον Ένγκελς. Θα ασχοληθώ εκτενέστερα σε μελλοντικό άρθρο με αυτό το ενδιαφέρον θέμα. Για την ώρα ας αρκεστούμε με την παραδοχή πως ο Ένγκελς όντως είχε δώσει με αρκετές ιδέες του (ιδίως με τις ερμηνείες του της αναγκαιότητας και της ελευθερίας) σε μελλοντικούς επαναστάτες λαβή για ολοκληρωτισμό και καταπίεση.
Αλλά μόνο τα Χειρόγραφα 1844 δείχνουν τον Μαρξ ως έναν ευαίσθητο ουμανιστή. Σε όλα τα άλλα έργα του διαφαίνεται ξεκάθαρα μια περιφρόνηση προς το άτομο και τις ελευθερίες του. Το άτομο μπορεί και πρέπει να είναι ελεύθερο αλλά μόνο μέσα στην κοινοτική ελευθερία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Πίστευε ο Μαρξ πως θα επερχόταν η επανάσταση των προλετάριων και αυτή θα έφερνε πρόοδο, αφθονία παραγωγής κι ελευθερία για όλους σε ένα κομμουνιστικό καθεστώς όπου τα πάντα θα ήταν σχεδιασμένα. (Πώς μπορεί ένας λογικός νους να δεχθεί αυτές τις αντιφάσεις; Οι λιγότερο ευφυείς άνθρωποι, οι προλετάριοι θα φέρουν ανάπτυξη, δικαιοσύνη κλπ.· όλα θα είναι κεντρικά σχεδιασμένα μα όλοι θα είναι ελεύθεροι!;!;)
Επιπλέον, σε όλα σχεδόν τα έργα του γράφει για επανάσταση και βίαιη αλλαγή, διότι είναι ιστορική αναγκαιότης καθώς οι αστικές τάξεις δεν θα δεχθούν τον παραγκωνισμό και τη υποταγή τους στην νέα τάξη! Μα πώς θα εξαλειφθεί η βία μιας και αρχίσει;… Και πώς παύουν οι νέοι κρατικοί αξιωματούχοι να θέλουν να κρατήσουν την εξουσία;…
Θα επανέλθω.
