1. Πολλά παιδιά ταραζόμασταν έντονα όταν βλέπαμε τα εικονίσματα στην εκκλησία που εικόνιζαν τα βασανιστήρια στην αιώνια κόλαση: αιώνια, δίχως παύση, αναστολή, ανακούφιση. Γυμνά σώματα ανθρώπων, αντρών και γυναικών, να καίγονται σε πυρά, να βράζονται σε καζάνια, να μαστιγώνονται, να δέχονται χτυπήματα με ακόντια, βέλη, ξίφη, να σπαράζονται από άγρια ζώα κλπ. Ευτυχώς ξεχνιόντουσαν πολύ γρήγορα.
Πέρασαν πολλά χρόνια ωσότου, στην ύστερη εφηβεία, άρχισα να αμφιβάλλω για τη χριστιανική θεολογία με τα δόγματά της και τη θρησκεία γενικότερα (κι έχω γράψει αρκετά άρθρα για τις αντιφάσεις και τις φαντασιακές παραστάσεις που πλάσαραν τα φανατισμένα μυαλά των εκκλησιαστικών).
2. Ναι, ίσως κάποτε, στα χρόνια της αγραμματοσύνης των μεγάλων μαζών των χριστιανικών κοινωνιών, αυτές οι απειλές και προειδοποιήσεις για τους μεταθανάτιους βασανισμούς της «αμαρτωλής» ψυχής στην κόλαση, ίσως να είχαν κάποια χρησιμότητα. Ο φόβος ανάγκαζε τους ανθρώπους που τα πίστευαν αυτά όλα να μην «αμαρτάνουν» με σοβαρές παραβάσεις κι εγκλήματα βλάπτοντας άλλους συνανθρώπους τους. Μα υπήρχε και μια βάσιμη υποψία πως η Εκκλησία ήθελε να έχει εξουσία κι έλεγχο πάνω στα πλήθη για να διατηρεί την ανώτερη θέση και τα προνόμιά της.
Όμως, πώς μπορούσαν να συμβαίνουν αυτοί οι βασανισμοί στην ψυχή μετά τον θάνατο; Η ψυχή δεν έχει υλική υπόσταση, δεν είναι σαν το χοντρό υλικό κορμί μας: η ψυχή είναι άυλη, είναι πνεύμα, μη αισθητό, αόρατο, άπιαστο. Πώς λοιπόν βασανίζεται με τρόπους που βασανίζεται το υλικό σώμα – με όπλα, με ζεματιστό νερό, με φωτιά; (Αφήνω δε κατά μέρος την απαράδεκτη κι εντελώς παράλογη αντίληψη πως ο Θεός, που είναι αγάπη και φιλευσπλαχνία, θα τιμωρήσει ατελεύτητα, στην αιωνιότητα, μια ψυχή που είναι δικό του φως, δικό του πνεύμα!)
3. Σε ορισμένα αρχαία κείμενα της Βεδικής Παράδοσης της Ινδίας αναφέρονται δυο υπόγειοι χώροι που συχνά μεταφράζονται ως «κόλαση»: naraka και pātāla.
Η λέξη pātāla υποδείχνει μια υπόγεια ζώνη (υπάρχουν και άλλες) όπου διαμένουν οι Nāga, ορισμένου τύπου ερπετά, και κάποια δαιμονικά όντα: μα δεν είναι «κόλαση» με την κοινή έννοια, παρότι ανθρώπινες ψυχές μπορεί να ενσωματωθούν σε κείνες τις μορφές στον χώρο pātāla.
Η λέξη naraka υποδείχνει μια κατάσταση μεταβατική και όχι μόνιμο τόπο διαμονής για αμαρτωλές ψυχές που θα βασανίζονται. Είναι μια προσωρινή μεταθανάτια κατάσταση προτού η ψυχή μετενσωματωθεί στην ανθρώπινη μορφή. Αργότερα, σε μεσαιωνικά κείμενα παρουσιάζεται με την έννοια της κόλασης όπου βασανίζονται οι «αμαρτωλές» ψυχές. Αλλά εδώ υπάρχουν δυο σημεία διαφοράς από τον Χριστιανισμό. Η ψυχή δεν βασανίζεται ως αμαρτωλή λόγω απιστίας στον «αληθινό Θεό» και στην Αγία Τριάδα. Βασανίζεται μόνο αν έχει κάνει κακές πράξεις βλάπτοντας άλλους ανθρώπους· αλλιώς ας πιστεύει σε όποια θεότητα θέλει, σε όποια μορφή, ή και σε καμιά θεότητα! Το δεύτερο σημείο είναι πως η διαμονή της ψυχής σε αυτόν τον χώρο δεν είναι μόνιμη, στην αιωνιότητα.
4. Όντας άυλη, δεν μπορεί η ψυχή να υποστεί βασανισμό που συνδέουμε με το υλικό σώμα.
Κάτι παρόμοιο ισχύει για τους νεκρούς προγόνους και για τις θεότητες. Αυτά τα όντα επίσης δεν έχουν υλικό σώμα.
Οι θεοί και θεές σε όλες τις θρησκείες και κουλτούρες σε όλη την υφήλιο είναι μεγάλες Δυνάμεις που μπορούν να κάνουν πράγματα και θαύματα πέρα από τις ικανότητες των ανθρώπων. Μπορεί να παρουσιάζονται στον κοινό κόσμο μας με ανθρώπινη ή άλλη μορφή, μα και σε αυτές τις μορφές δεν μπορούν οι άνθρωποι να τις αγγίξουν ή βλάψουν με οποιονδήποτε τρόπο. Διότι οι θεότητες δεν υπόκεινται στους νόμους του υλικού κόσμου όπου υπάρχουν και ζουν οι άνθρωποι ενσωματωμένοι στο υλικό κορμί τους.
Οι πρόγονοι, πάλι, όπου υπάρχει λατρεία προγόνων, όπως στους Ιουδαίους, Ινδουιστές και άλλους, και αυτοί είναι πεθαμένοι, είναι πλέον εξαϋλωμένες ψυχές που διαμένουν σε ανώτερη, λεπτότερη, αόρατη, για τους ανθρώπους, ζώνη του σύμπαντος. Ούτε αυτές οι ψυχές έχουν υλική υπόσταση.
4. Στους λαούς που υπήρχε και υπάρχει λατρεία θεοτήτων ή/και προγόνων, οι άνθρωποι πάντα κάνουν θυσίες και προσφέρουν αναλώσιμα αγαθά – αρώματα, θυμιάματα, λουλούδια, καρπούς, σφαγμένα ζώα κλπ.
Αλλά προς τι; Πώς θα δεχτούν αυτές τις υλικές προσφορές τα άυλα πλάσματα, οι ψυχές και οι θεότητες;
Στην αρχαία Ελλάδα, όπως σε πολλές άλλες χώρες στη Μέση και στην Άπω Ανατολή, έσφαζαν κοκόρια, κριάρια, βόδια και άλογα ως πρόσφορα στους προγόνους και στις θεότητες. Οι ψυχές (στον Άδη του Ομήρου) ήθελαν να πιουν το φρέσκο αίμα των σφαγμένων ζώων, ενώ οι θεότητες αγαλλίαζαν με τις οσμές των αρωμάτων και της ψημένης σάρκας! Ναι, το θυσιαστικό έθιμο ανήκε σε καθιερωμένες λατρείες, μα δεν μπορεί να είναι αλήθεια.
Υπήρχε (και υπάρχει) όμως μια πρακτική άποψη. Όσοι συμμετείχαν στη θυσία και προσφορά μπορούσαν να μοιραστούν τα τρόφιμα που προσφέρονταν.
Στη Βεδική Παράδοση λέγεται – na devā na pitaraḥ khādanti na pibanti, dṛṣṭyeva tṛpyanti «Οι θεοί και οι πρόγονοι δεν τρώνε και δεν πίνουν, μα ευχαριστιούνται μόνο με τη θέαση».
Στον Ινδουισμό του Μπαλί οι προσφορές είναι όντως για να ευχαριστούν τη θέαση – πακέτα με άνθη, κάποτε, σπανιότερα, και με λίγους καρπούς, μα για θέαση.
