Μια σημαντική παράμετροςγια την έρευνα στη Γλώσσα είναι η ιδέα και η εκδήλωσή της στον υλικό κόσμο. Δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε στον Πλάτωνα (Πολιτεία 508C) και τη μακρά διαδοχή στοχαστών ως τον Καντ και μεταγενέστερους.
Κάθε πράγμα, πρόσωπο ή περιστατικό, κάθε πράξη, ενέργεια, διαδικασία στον γνωστό μα υλικό κόσμο, είναι ένα “φαινόμενο”. Και λέγεται “φαινόμενο” διότι “φαίνεται”, δηλαδή γίνεται αντιληπτό σε μας από την αίσθηση της όρασης (μα και άλλες αισθήσεις – ακοή, όσφρηση κλπ.).
Το φαινόμενο αλλάζει: εκδηλώνεται, έρχεται σε ύπαρξη, στον υλικό κόσμο, αναπτύσσεται ή μεγαλώνει και ακμάζει και μετά παρακμάζει κι εξαφανίζεται ή διαλύεται σε διάφορα συστατικά.
Αλλά το φαινόμενο είναι για τον άνθρωπο και νoούμενο (δηλαδή “ιδέα”, όπως αναφέραμε στον Πλάτωνα): ο νους μας το νοείται, το σκέφτεται, το εικονίζει.
Το πιθάρι είναι ένα φαινόμενο. Το νοούμενο είναι “δοχείο” διότι ο νους αναγνωρίζει πως το φαινόμενο αυτό δέχεται να συγκρατεί μέσα του άλλα πράγματα, άλλες ουσίες: υγρά όπως νερό ή λάδι, ή στέρεα όπως χώμα ή καρπούς.
Αλλά το νοούμενο “δοχείο” μπορεί να είναι μια τσάντα ή βαλίτσα, ένα βάζο ή ποτήρι. Αυτά όλα τα φαινόμενα “δέχονται και κρατούν μέσα τους” άλλα πράγματα ανάλογα με το σχήμα, το μέγεθος, την ανθεκτικότητά τους και παρόμοια.
Εσύ, καλέ μου αναγνώστη/αναγνώστρια, έχεις δει πολλά, χιλιάδες δοχεία – βάζα κάθε τύπου, βαλίτσες, κουτιά και κύπελα, πιθάρια και ποτήρια, τσάντες και τσέπες (ακόμα και τις δυο φούχτες σου ως πρόσκαιρο “δοχείο”).
Μα έχεις δει ποτέ “δοχείο” καθαυτό;
Όχι. Το δοχείο είναι νοούμενο, μια έννοια, ένα νόημα που συλλαμβάνει ο νους – “δέχεται και κρατάει μέσα του” – δίχως εικόνα ή μορφή. Μπορεί ο νους σου να εικονίσει μια πλαστική, λευκή σακούλα ή λεκάνη (ή ό,τι άλλο). Μα αυτή είναι εικόνα ενός συγκεκριμένου δοχείου, ενός φαινομένου. Δεν είναι το νοούμενο, το δοχείο, που είναι ένα νόημα, ένα κόνσεπτ.
Συγκεκριμένα δοχεία φαινόμενα έρχονται και φεύγουν, κατασκευάζονται αδιάκοπα και αδιάκοπα καταστρέφονται. Μα το νοούμενο δοχείο παραμένει αμετάβλητο, ακατάλυτο για όσο υπάρχει ο άνθρωπος που νοείται και στοχάζεται.
Ο Καντ πήγε λίγο πιο πέρα γράφοντας (όπως και άλλοι στοχαστές) πως το νοούμενο και το φαινόμενο δεν είναι ακριβώς διαφορετικά πράγματα, μα απόψεις του ίδιου πράγματος.
Ή, πιο σωστά, είναι απόψεις, εκφράσεις της ίδιας πραγματικότητας!
Ο Καντ έγραψε πως το νοούμενο είναι περίπου όπως το “πράγμα καθαυτό” (ding an sich στα Γερμανικά). Μα το “πράγμα καθαυτό” είναι μια “πραγματικότητα” και το νοούμενο είναι η λεπτή νοητική άποψη/εκδήλωσή της και το φαινόμενο είναι η χοντρή, υλική εμφάνισή της.
Η Γλώσσα όπως βλέπουμε ξεχωρίζει αυτά τα επίπεδα και τα εκφράζει με ακρίβεια σε αντιστοιχία με τη νόηση, που είναι οι δυνάμεις του νου μας. Και δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε αυτά τα επίπεδα ύπαρξης, το υλικό των φαινομένων, το νοητικό των νοουμένων ή νοημάτων ή ιδεών και κόνσεπτ και το ακόμα λεπτότερο της πραγματικότητας ή των “πραγμάτων καθαυτών” ό,τι και να είναι αυτά.
Και τώρα εγείρεται το ερώτημα – “Τι είναι εκείνη η ‘πραγματικότητα’ πέρα ή πιο πάνω από το νοούμενο;”
Μα εγείρονται και άλλα ερωτήματα, όπως “Γιατί επικεντρωνόμαστε στη μελέτη (έρευνα, διείσδυση, ανάλυση) των φαινομένων στον υλικό κόσμο και δεν στρεφόμαστε περισσότερο στον νοητικό που είναι πιο άμεσα προσιτός στον νου μας δίχως τη χρήση των αισθήσεων και των ποικίλων συνέργων που είναι προεκτάσεις των οργάνων των αισθήσεων μας;”
Και ακόμα – “Πώς νοήματα, δηλαδή νοούμενα ή έννοιες, γίνονται λέξεις, ονόματα, επίθετα και ρήματα και γενικότερα η Γλώσσα;”.
