Η νύχτα είναι σκοτεινή ακόμα κα με το φως των άστρων ή του φεγγαριού τα οποία εμφανίζονται στον ουρανό, επειδή χάθηκε το ισχυρό φως του ήλιου που τα έκρυβε. Αυτή η πλευρά της σκοτεινιάς είναι η πλευρά του πλανήτη που την ώρα εκείνη δεν τη βλέπει ο ήλιος. Η άλλη πλευρά που λούζεται στο φως του ήλιου έχει, όπως λέμε, ημέρα. Και αυτή είναι μια γνωστή περιγραφή βασισμένη σε γνωστά επιστημονικά γεγονότα.
Αλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τι είδες!
Νύχτα γεμάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!
Έτσι περιγράφει ο Σολωμός τη νύχτα στο 3ο Σχεδίασμα, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Είναι και η αισθηματική προσέγγιση του ευαίσθητου ποιητή. Το σκοτάδι με τη δύση και απόκρυψη του ήλιου, τ’ άστρα και οι ακτινοβολίες τους, ο αέρας με ίσως κάποιο άρωμα από τ’ ανθισμένα περιβόλια και, ακόμα, κάποιο κελάϊδισμα πουλιού – όλα γίνονται θαύματα και μάγια, ίσως επειδή κανείς δεν ξέρει πραγματικά πώς αυτά τα φαινόμενα στον υλικό κόσμο φέρνουν την αίσθηση ομορφιάς κι ευχαρίστησης.
Και οι δυο προσεγγίσεις, και οι δυο διατυπώσεις, λένε την αλήθεια, έτσι όπως την βλέπουν οι επιστήμονες και οι καλοί ποιητές. Διότι και ο Σαιξπήρος στον Έμπορο της Βενετίας, έχει την εξής περιγραφή την οποία αφήνω στο πρωτότυπο:
How sweet the moonlight sleeps upon this bank!… Soft stillness and the night becomes the touches of sweet harmony. Sit Jessica. Look how the floor of heaven is thick inlaid with patins of bright gold. There is not the smallest orb which thou behold’st but in his motion like an angel sings still chοiring (ψαλμοδώντας) to the young-eyed cherubim. But while this muddy vesture of decay doth grossly close it in, we cannot hear it.
Ναι, βέβαια, δεν μπορεί ένας αστροφυσικός να περιγράψει επιστημονικά τη νύχτα και τον ουρανό της όπως ο Σολωμός ή ο Σαιξπήρος.
Επειδή, στους ανθρώπους γενικά, αρέσουν οι διαιρέσεις, αντιθέσεις και αντιπαλότητες, και τα δυο είναι πιο απλά κι εύκολα στην κατανόηση από τα τρία ή περισσότερα, γι’ αυτό στις μάζες και λαούς γενικότερα επικρατεί ο δυϊσμός: έτσι στην περίπτωσή μας διαχωρίζουμε γενικά την ανθρώπινη εμπειρία σε διανοητική άποψη και (συν)αισθηματική. Αυτό που παραγνωρίζεται όμως εδώ είναι και η τρίτη άποψη, αυτή της δράσης, δηλαδή η ενασχόληση πρακτικά με τα φαινόμενα και τις διαδικασίες του υλικού επιπέδου: διάφορες δραστηριότητες για διασκέδαση κι ευχαρίστηση (σπορ, ταξίδια, χόμπι κλπ.) ή για κερδοφορία (καλλιέργεια, παραγωγή, κατασκευή, εμπόριο κλπ.).
Ο δυισμός στη στόχαση και η αντίθεση έχουν εδραιώσει την αντιπαλότητα μεταξύ επιστήμης και καλλιτεχνίας ή επιστήμης και θρησκείας (ως αποκάλυψης και μυστικής ενόρασης).
Αλλά και το συναίσθημα με τις εμπνεύσεις κι ενοράσεις του και η διανόηση με τη σκέψη και τους στοχασμούς της είναι δυο λειτουργίες του νου, δυο απόψεις του ανθρώπινου ψυχισμού: η μια συνδέεται με τα νοούμενα και η άλλη με τα φαινόμενα της υλικής πραγματικότητας η οποία μένει απροσδιόριστη – όπως έδειξα στο 761. Φιλοσοφία: Γλώσσα και νους (2).
Τώρα όμως πρέπει να στραφούμε πάλι στο θέμα γλώσσας και νου.
