Όπως πράττει, όπως φέρεται, έτσι γίνεται ο άνθρωπος: κάνοντας το καλό γίνεται καλός (sādhu) αλλά κάνοντας το κακό γίνεται κακός˙ με πράξεις αξιοσύνης (puṇya) γίνεται άξιος [για την πνευματική ανάπτυξη κι επιστροφή στον Εαυτό], με πράξεις αναξιοσύνης γίνεται ανάξιος (pāpa).
Με αυτό το άρθρο ας ολοκληρώσω το θέμα που ξεκίνησα με την παραπομπή στο 1.4.1-5 της Μεγάλης του Δάσους Ουπανισάδας (Bṛhadāraṇyaka Upaniṣad) για την απαρχή της δημιουργίας των κόσμων από τον Άτμαν Εαυτό.
Η μετενσάρκωση είναι γνωστή στη Βεδική Παράδοση από τα πρώτα πρώτα κείμενά της. Στο αρχαιότερο από όλα τα κείμενα, στον Ṛg–Veda, ένας σοφός λέει στον ύμνο 5.46 «Είθε να μην γυρίσω ξανά σ’ αυτόν τον κόσμο….» (nāvṛtaṃ punaḥ…). Άλλος λέει (ύμνος 4.26) «Ήμουν κάποτε ο Ήλιος και ο Μάνου…». Υπάρχουν και άλλες αναφορές. Ο δε ύμνος 10.190.3 λέει πως ο δημιουργός έφτιαξε πάλι τον κόσμο όπως προηγουμένως…»
Μα η όλη θεώρηση της επαναγέννησης ή μετενσάρκωσης δίνεται γλαφυρά στη Μεγάλη του Δάσους Ουπανισάδα, 4.4.3-6 κ.λπ. Και παραθέτω το σύνολο απόσπασμα:
4.3. «Όπως μια κάμπια φτάνοντας στην άκρη ενός φύλλου (tṛṇa) και πλησιάζοντας ένα νέο στήριγμα μαζεύει το σώμα της [για την μετάβαση], έτσι όντως και ο άτμαν, βυθίζοντας το σώμα σε αναισθησία (avidyā) και παρατώντας το νεκρό (nihan-) πλησιάζει νέο στήριγμα και μαζεύεται [για την μετάβαση].
tṛṇa = γρασίδι, χλόη, χορτάρι. Avidyā = άγνοια, αγνωσία: είναι ενδιαφέρον πως πρώτα προκαλείται «αγνωσία» και μετά η αποχώρηση συνειδησίας. nihan-: κτυπώ κάτω (όπως ο ψαράς το χταπόδι στον βράχο), θανατώνω.
4.4. «Όπως μια υφάντρα αφού, ξηλώσει ένα κομμάτι υφαντό (peśas), υφαίνει μετά ένα καινούριο, καλύτερο σχέδιο, έτσι όντως και ο άτμαν, βυθίζοντας το σώμα σε αναισθησία και παρατώντας το νεκρό, δημιουργεί μια καινούρια, καλύτερη μορφή – σαν των προγόνων ή gandharva [= κατώτερα αγγελικά πνεύματα] ή θεϊκή, σαν του Prajāpati ή του Brahmā ή κάποιου άλλου όντος.
Εδώ το peśas προβληματίζει. Ο S και άλλοι μεταφράζουν «χρυσάφι» suvarṇa. Αυτό όμως δύσκολα δικαιολογείται αφού αυτή η έννοια δύσκολα μπορεί να βρεθεί αλλού. Η σύνηθης και συχνή έννοια είναι «κέντημα, υφαντό, μορφή, μοτίβο, διάκοσμος, κόσμημα». Από την άλλη, βέβαια, η ρίζα είναι √piś avayave = αποχωρίζω, αποσυνδέω˙ λαξεύω, σκαλίζω. Αν πάρουμε αυτή την εκδοχή θα έχουμε: «Όπως ένας χρυσοχόος, (peśaskarī είναι και αρσ. και θηλ.) ξεχωρίζοντας μια ποσότητα χρυσού, φτιάχνει μια καινούρια καλύτερη μορφή, έτσι …» κ.λπ.
Εδώ ο S ταυτίζει τον Prajāpati με τον Virāj και τον Brahmā με τον Hiraṇyajarbha – άλλες θεότητες και αυτές.
4.5. Ο Εαυτός είναι εξάπαντος το Μπράχμαν – αλλά και ταυτισμένος με επίγνωση (vijñāna–maya), με τον νου, με τον Πράνα, με την όραση και την ακοή, με τη γη, το νερό, τον αέρα, τον αιθέρα, με το φως και την έλλειψη του, την επιθυμία και την έλλειψη της, την οργή και την έλλειψη της, το ορθό (dharma) και την έλλειψη του, με όλα: έτσι λέγεται «Είναι πλασμένος απ’ αυτό˙ είναι πλασμένος απ’ εκείνο». Όπως πράττει, όπως φέρεται, έτσι γίνεται ο άνθρωπος: κάνοντας το καλό γίνεται καλός (sādhu) αλλά κάνοντας το κακό γίνεται κακός˙ με πράξεις αξιοσύνης (puṇya) γίνεται άξιος [για τον ουρανό], με πράξεις αναξιοσύνης γίνεται ανάξιος (pāpa). Έτσι λένε αληθινά: «Αυτός ο άνθρωπος είναι ουσιαστικά επιθυμία». Η βούληση του (kratu) είναι όπως η επιθυμία του, η δράση είναι όπως η βούληση του και η επιτυχία του είναι όπως η δράση του.
–maya: αυτή η λέξη μπαίνει σε σύνθετα και σημαίνει «πλασμένο, φτιαγμένο από˙ που συνίσταται σε˙ έτσι (κατα-)μετρημένο˙ ταυτισμένο με». Εδώ μεταφράστηκε ώστε να δίνει το καλύτερο νόημα. Sādhu «αγαθός, άγιος». Pāpa = ανάξιος, κακός, φαύλος. Kratu «δύναμη του νου».
Τελικά, ο άνθρωπος, ο χαρακτήρας του, η ιδιοσυγκρασία του είναι αποτέλεσμα της δράσης του που πηγάζει από επιθυμίες και το επίπεδο κατανόησής του.
4.6. Υπάρχει μια σχετική στροφή: «Ο προσκολλημένος πάει μαζί με τη δράση του, εκεί όπου ο χαρακτήρας του, ο νους του, είναι δοσμένος. Φτάνοντας στο τέλος της δράσης του, δηλαδή ότι έχει κάνει σ’ αυτόν τον κόσμο, αυτός ξαναγυρίζει από τον άλλο κόσμο εδώ πάλι για δράση.» Τέτοια είναι η πορεία του ανθρώπου με επιθυμίες.
(α) «τέλος της δράσης», δηλαδή έχει εξαντλήσει την όποια αξιοσύνη των πράξεων του. Διαφορετική είναι η κατάσταση του ανθρώπου που συγκέντρωσε όλες τις επιθυμίες στον Εαυτό.
Όμως υπάρχει κι ο άνθρωπος που δεν έχει επιθυμίες, που δεν επιθυμεί [τίποτα], πουέχει επιθυμίες εκπληρωμένες, γιατί μόνη επιθυμία του είναι ο Εαυτός. Οι ζωτικές πνοές αυτού του ανθρώπου δεν αναπηδούν [για άλλο κόσμο]. Όντας το Μπράχμαν, στο Μπράχμαν παραμένει.
Η ποικιλία, λοιπόν, ανθρώπινων χαρακτήρων οφείλεται σε αυτόν τον μηχανισμό του λεγόμενου κάρμα που είναι η όλη δράση διαμορφωμένη από επιθυμίες και κατανόηση σε μια ενσωμάτωση. Αυτή σχηματίζει τον φλοιό της δεύτερης φύσης που όμως γίνεται για το άτομο ο εαυτός του. Και αυτή η δεύτερη φύση ανάλογα με τη δράση και την κατανόησή του λεπταίνει ή χοντραίνει και καθορίζει τον εκδηλωμένο χαρακτήρα του από ενσωμάτωση σε ενσωμάτωση.
Μα αυτές όλες είναι μεταγενέστερες εξελίξεις. Και ουδέποτε χάνεται, όσο και αν καλύπτεται, η πρωταρχική, αγνή, πανανθρώπινη φύση! Με την κατάλληλη μελέτη κι εργασία ο φλοιός διαλύεται και μένει εκείνη η πρωταρχική φύση!
