1. Υπάρχει όπως γνωρίζουμε το “πολιτικά ορθό” σύμφωνα με το οποίο δεν μπορείς να πεις πως πολλοί Εβραίοι είναι φιλοχρήματοι ή πολλοί Σκωτσέζοι είναι τσιγκούνηδες, διότι εκδηλώνεις ρατσιστική προκατάληψη. Πολύ πριν από αυτό υπήρχε το “θρησκευτικό ορθό”, σύμφωνα με το οποίο, αν είσαι της Ανατολικής Χριστιανικής Εκκλησίας δεν μπορείς να πεις πως στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχει καμιά Αγία Τριάδα διότι το εκκλησιαστικό δόγμα πρεσβεύει την Αγία Τριάδα όπως την δίδαξαν οι Πατέρες της Εκκλησίας από τον 4ο αιώνα και ύστερα. Υπάρχει και το “κουλτουριάρικο ορθό” που λέει πολλά και διάφορα, παλαβομάρες ως επί το πλείστον, μα οι άνθρωποι της κουλτούρας, της διάνοιας, του πνεύματος, όπως αυτό-αποκαλούνται, πρεσβεύουν αυτές τις αντιλήψεις (μερικές τουλάχιστον) και η μια ομάδα τσακώνεται με την άλλη – όπως οι χριστιανικές ή μουσουλμανικές σέχτες. Καμιά φορά γίνονται κι εμφύλιοι.
Ο τίτλος μας σχετίζεται με το “κουλτουριάρικο ορθό” και τους διανοούμενους, πανεπιστημιακούς και μη, που εκφέρουν γνώμες και θεωρίες και αποφασίζουν το ένα ή το άλλο.
2. Ασφαλώς θα έχετε ακούσει πως κατά τη διάρκεια του έτους 2021, εκτός από την πανδημία και όσα άλλα ξετυλίχτηκαν στο σκηνικό της ζωής διεθνώς και τοπικώς, υπήρξε πολλή συζήτηση και αρθρογραφία για την κατάργηση των κλασικών σπουδών, ή τον ριζικό περιορισμό τους, σε μεγάλα Πανεπιστήμια της αλλοδαπής φημισμένα για τις κλασικές σπουδές τους – Οξφόρδη και Πρίνστον για παράδειγμα (Βρετανία και ΗΠΑ αντίστοιχα). Εμείς τους είχαμε προκαταλάβει, φυσικά, με την οξύνοιά μας.
Εδώ στη χώρα της τρελής ροδιάς οι αντιδράσεις ήταν μικτές. Άλλοι εξεγέρθηκαν αγανακτισμένοι διότι θεωρούν αυτές τις σπουδές απαραίτητο εξοπλισμό για τον σοβαρό και υπεύθυνο άνθρωπο που θα αντιμετωπίσει τη ζωή σοβαρά και υπεύθυνα. Άλλοι, ίσως πιο πολλοί, βρίσκουν πως η εποχή μας χρειάζεται άλλες σπουδές, που να βοηθούν τους νέους να βρουν καλή δουλειά ή να εξοπλιστούν για τα σύγχρονα προβλήματα.
3. Το απόσπασμα που παραθέτω πρεσβεύει έναν συνδυασμό και των δύο απόψεων. Είναι από άρθρο του Γ. Στείρη, αναπληρωτή καθηγητή Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ, “Κλασικές σπουδές: αλλάζουν ή παρακμάζουν” Καθημερινή 5/9/21.
Γύρω μας συμβαίνουν κοσμογονικές αλλαγές: στην κοινωνία, στον πολιτισμό, στην πολιτική. Γεννιέται ένας ριζικά διαφορετικός κόσμος. Η παραδοσιακή διδασκαλία των κλασικών, στηριγμένη στη μορφολογία του κειμένου (γραμματική – συντακτικό) και την αναπαραγωγή καθιερωμένων αναγνώσεων, δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των νέων, δεν τους προσφέρει καμιά επαγγελματική διέξοδο και δεν απαντά σε κανένα σχεδόν από τα σύγχρονα ερωτήματα. Για αυτό και οι νέοι είτε αποστρέφονται τις κλασικές σπουδές είτε αυτές αποτελούν την έσχατη επιλογή τους.
Τα κλασικά κείμενα είναι πλουσιότατα και ζωντανά. Εκείνο που χρειάζεται, κατ’ αρχήν, είναι να τα μελετήσουμε με νέο τρόπο. Να αναζητήσουμε σε αυτά απαντήσεις σε ερωτήματα του σήμερα και του αύριο, όχι του χθες. Απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με το φύλο, τον σεξισμό, τα δικαιώματα, τον ρατσισμό, τον αυταρχισμό, τη μετεξέλιξη των πολιτευμάτων, τη σχέση ανθρώπου – μηχανής, την τεχνητή νοημοσύνη, τον μετανθρωπισμό (την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους με τη βοήθεια της ρομποτικής και της βιοτεχνολογίας), την οικολογία, τη βιοηθική, την τεχνοεπιστήμη. Τα κλασικά κείμενα είναι ικανά να παράσχουν τις απαντήσεις που θα καταστήσουν την επιστήμη λειτουργική και επωφελή για την ανθρωπότητα, αρκεί να τα μελετήσουμε με εργαλεία του σήμερα.
4. Ο καθηγητής ψεύδεται σε ορισμένα σημεία, λέει ορθά πράγματα σε άλλα και χάνεται στο “κουλτουριάρικο και πολιτικό ορθό” σε άλλα.
Σε ορισμένα σχολεία και ορισμένοι καθηγητές, Ναι, δίδασκαν με μανία γραμματική και συντακτικό στα κλασικά (Αρχαία και Λατινικά). Μα σε άλλα και άλλοι δίδασκαν, όσο την καταλάβαιναν, την ουσία των κειμένων – την ομορφιά της γραφής (ποίησης ή πρόζας), τις επικρατούσες τοτινές ιδέες για την κοινωνική ζωή, φιλοσοφικές αρχές όπως η ελευθερία λόγου κι επιλογής, αρετές και παρόμοια (στα δράματα του Σοφοκλή π.χ. ή άλλου δραματογράφου).
Είναι αλήθεια πως οι νέοι της εποχής μας αποστρέφονται τις κλασικές σπουδές, μα αποστρέφονται κάθετι που απαιτεί κάποια νοητική προσπάθεια εκλέπτυνσης, εμβάθυνσης και διεύρυνσης της κατανόησης. Το κύριο ενδιαφέρον των περισσότερων είναι η διασκέδαση τώρα και η καλοπέραση αργότερα με ένα πτυχίο (με την ελάχιστη προσπάθεια) και μια δουλειά με λίγη απαίτηση μα μπόλικη αμοιβή.
Είναι αλήθεια επίσης ότι ορισμένα κείμενα “είναι πλουσιότατα και ζωντανά”.
Μα από κει και πέρα ο καθηγητής μπλέκεται αξεδιάλυτα στο “κουλτουριάρικο και πολιτικό ορθό”.
5. Τι σημασία έχει το τι είπε ο Αισχύλος, ή ακόμα και ο Πλάτων ή ο Αριστοτέλης, για τον σεξισμό, τα δικαιώματα, τον ρατσισμό κλπ.; Τους καταλαβαίνουμε ή τους ακούμε καθόλου;
Αυτοί δεν γνώριζαν την τεχνολογία μας και τα δικά μας πολιτικά, κουλτουριάρικα και θρησκευτικά ορθά. Ούτε, φυσικά, τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες ζούμε και τους αυξανόμενους κινδύνους εξόντωσης του ανθρώπινου είδους – με πυρηνικά όπλα, με ρύπανση του περιβάλλοντος, με εξάντληση των φυσικών πόρων, με τη βιοτεχνολογία και ρομποτική.
6. Το Γνωστικό Ευαγγέλιο του Θωμά (αιρετικό κατά τους πλείστους θεολόγους) λέει στο χωρίο (5): “Γνώριζε πρώτα ό,τι είναι ενώπιόν σου και ό,τι είναι κρυμμένο θα αποκαλυφθεί”.
Ορισμένοι κλασικοί έχουν φήμη πολύ σοφού ανθρώπου. Έχουν μελετηθεί κατά κόρον με πολλές και ποικίλες προσεγγίσεις. Και οι παλαιότερες γενιές πήραν ό,τι νόμιζαν ήταν σημαντικό για εκείνες. Στην εποχή μας γίνεται το ίδιο.
Πολλοί εκκλησιαστικοί θεολόγοι χριστιανοί π.χ. έψαξαν και βρήκαν στους Έλληνες και Λατίνους κλασικούς μια προετοιμασία για την έλευση του Χριστού. Κατά πάσα πιθανότητα και οι Μουσουλμάνοι θα θέλουν να βρουν μαρτυρίες για την έλευση του Μωάμεθ. Οι Βουδιστές πάλι βρίσκουν προφητείες σε ορισμένα κείμενά τους για την σύγχρονη τεχνολογία. Το ίδιο και μερικοί ένθερμοι Ινδουιστές μα και μωαμεθανοί στα δικά τους ιερά κείμενα.
Αυτό που δεν έκαναν και δεν κάνουν είναι να εξετάσουν τα κείμενα σαν για πρώτη φορά και να δουν τι είναι ενώπιόν τους, τι πραγματικά λέει το κείμενο, ποια είναι η ουσία του.
7. Έχουν, για να πάρουμε άλλο παράδειγμα, γραφτεί εκατομμύρια τόμοι για τη διδασκαλία του Ιησού. Και για 2000 έτη οι εκκλησιαστικοί μας βομβαρδίζουν με τις μυθολογίες τους περί παραδείσου και κόλασης, περί προπατορικού αμαρτήματος και πίστης και σωτηρίας. Και όμως η χριστιανική ηθική συνοψίζεται σε έναν λόγο του Ιησού “Κάνε στους άλλους ό,τι θες και οι άλλοι να κάνουν σε σένα”.
8. Μα οι χριστιανοί περί πολλών άλλων τυρβάζουν και δεν ακολουθούν την εντολή αυτή!
Οι μεγάλοι ποιητές (Όμηρος, Αισχύλος, Σοφοκλής κλπ., Βιργίλιος, Οράτιος, Οβίδιος κλπ.) μας κληροδότησαν όχι μόνο βαθιά φιλοσοφική στόχαση μα και υπέροχη ποίηση που την ενσωματώνει. Μα οι σύγχρονοι, ιδίως στα τέλη του 20ού αιώνα και τώρα, γράφουν μόνο ψυχοπλακωτικές αρλούμπες προσποίησης!
Ένα νόημα έχουν οι κλασικές σπουδές. Να πάρεις το μήνυμα των σοφών εκείνων κειμένων, την αριστεία της πεμπτουσίας τους, τη σοφία που μεταδίδουν, και να ζήσεις σύμφωνα με αυτήν.
Όλα τα άλλα είναι σαχλαμάρες.
