Προσπαθώντας να δείξει την ανωτερότητα της εμπειρίας του Έκχαρτ και της βάσης της που είναι ο “ζωντανός θεός”, σε αντίθεση με την “αφαίρεση” του ινδικού Μπράχμαν, ο Όττο δείχνει άγνοια των σχετικών κειμένων ή ανεντιμότητα.
Ο Rudolph Otto (1869-1937) ήταν ένας εξαίρετος Λουθηρανός θεολόγος, θρησκειολόγος και φιλόσοφος, καθηγητής θεολογίας στο Marburg (1917-1929). Γνωστός κυρίως για το θρησκειολογικό έργο του Das Halige (ελλ. μτφ. της Ελ. Λαδιά 2019, Αρμός Το Ιερόν), έγραψε πολλά άλλα και το συγκριτικό West-östliche Mystik (1926, αγγλ. μτφ. 1932: Mysticism East & West, Macmillan, UK), όπου συγκρίνει τη μυστική εμπειρία κι ένωση με τη Θεότητα (Gottheit) του Meister Eckhart με τη Μυστική θεολογία του Śaṅkara της ινδικής φιλοσοφίας Βεδάν-τα.
Κάθε θεολόγος φαίνεται να περιορίζεται στη νοοτροπία του από τα δόγματα της θρησκείας του και να θεωρεί πως τα δόγματα άλλων θρησκειών είναι υποδεέστερα. Αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν σε Χριστιανούς θεολόγους, και ίσως πολύ περισσότερο σε Ισλαμιστές, αφού και οι δυο θρησκείες ισχυρίζονται να κατέχουν τη μοναδική και αλάθητη τελειότητα της αληθινής θρησκείας. Κάθε θεολόγος αποδέχεται αυτήν την αντίληψη που βρίσκει ετοιμασμένη και καλοδουλεμένη μετά από αιώνες μελέτης και σκέψης Πατέρων και θεολόγων (αγίων κλπ.) αμφιβόλου ικανής λογικής διάκρισης και οξύνοιας και “ιερών” κειμένων (“θεόπνευστων”!) αμφιβόλου γνήσιας ιστορικότητας και νοηματικής καθαρότητας.
Έχω γράψει για τις ολοφάνερες και απαράδεκτες αντιφάσεις στα Ευαγγέλια σε πολλά προηγούμενα άρθρα (π.χ. Φιλ799: Ιερές Γραφές §1, Φιλ755: Ιησού γέννηση, Φιλ737: Χριστιανική προπαγάνδα, Φιλ685: Ο Δημιουργός Θεός, κλπ., κλπ.). Εφόσον υπάρχουν αυτές οι βασικές αντιφάσεις όπως η σταύρωση του Χριστού στους Ματθαίο και Μάρκο (με τον Ιησού να βρίσκεται σε απόγνωση και απελπισία: “Θεέ μου γιατί με εγκατέλειψες;”) και στους Λουκά και Ιωάννη (όπου ο Ιησούς έχει πλήρη έλεγχο), αυτά τα κείμενα δεν μπορούν να θεωρηθούν ούτε ιστορικά ούτε θεόπνευστα, επομένως οποιαδήποτε θεολογικά διδάγματα εξάγονται από αυτά είναι αναξιόπιστα.
Ας πάρουμε ακόμα ένα παράδειγμα, από τη γνωστότατη Επί του Όρους Ομιλία στον Ματθαίο, κεφ. 5 και 6, όπου διατυπώνονται οι μακαρισμοί. “Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι… Μακάριοι οι πενθούντες… Μακάριοι οι πραείς… Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνη… Μακάριοι οι ελεήμονες… ” κλπ. κλπ. (5.3-8).
Στον Λουκά όμως έχουμε την Επί Τόπου Πεδινού Ομιλία (κεφ. 6. 20): “Μακάριοι οι πτωχοί, μακάριοι οι πεινώντες νυν ότι χορτασθήσεσθε, μακάριοι οι κλαίοντες νυν ότι γελάσεσθε”.
Οι δυο αντιλήψεις και διατυπώσεις είναι πολύ διαφορετικές. Άλλο οι πτωχοί στο πνεύμα κι άλλο οι φτωχοί. Άλλο αυτοί που πεινούν και διψούν για δικαιοσύνη κι άλλο αυτοί που απλώς πεινούν και θα χορτάσουν [με φαγητό]. Άλλο οι πενθούντες που θα “παρακληθήσονται” (= παρηγορηθούν) κι άλλο οι κλαίοντες που θα γελάσουν! Σοβαρές διαφορές!
Ο Όττο εξετάζει ενδελεχώς και συγκρίνει τον Έκχαρτ με τον Σάνκαρα και βρίσκει, όπως έχω γράψει στα Φιλ827: Adi Shankara και Μάιστερ Έκχαρτ και Φιλ828: Adi Shankara και Μάιστερ Έκχαρτ (2) πάμπολλες ομοιότητες στη μυστική και θεολογική εμπειρία των δύο διδασκάλων – στο Mysticism East and West. Μετά όμως στο 2ο μέρος του βιβλίου προχωράει να δείξει πως ο Έκχαρτ φτάνει σε μια βαθύτερη και ακριβέστερη αντίληψη του Θεού (Gott-heit ή Godhead, υπεράνω του θεού της Τριάδας) από το Μπράχμαν του Σάνκαρα και της Βεδικής Παράδοσης.
Ναι, συμφωνεί με τον Σάνκαρα, το Μπράχμαν είναι η υπερβατική Πρωταιτία και Πρωτουσία των πάντων, το απερινόητο Ον από το οποίο τα πάντα πηγάζουν. Μα, θέτει το ερώτημα, είναι “ζωντανός Θεός”; Κι εδώ αναφέρεται φυσικά σε διάφορες διατυπώσεις, όπως Δευτερονόμιον 5.26, Ψαλμοί 41/42.2, Ματθαίος 16.16, Ιωάννης 6.57,69, Παύλος Α’ Θεσσαλονικείς 1.9 κλπ.
Έτσι, γράφει (σελ. 168) “ο μυστικισμός [του Έκχαρτ] είναι ολοζώντανος… και πολύ διαφορετικός από μια ‘Αφαίρεση’ όπως του Σάνκαρα… Η διαφορά έγκειται στο θεμέλιο από όπου εγείρεται [η εμπειρία].”
Προσπαθώντας να δείξει την ανωτερότητα της εμπειρίας του Έκχαρτ και της βάσης της που είναι ο “ζωντανός θεός”, σε αντίθεση με την “αφαίρεση” του ινδικού Μπράχμαν, ο Όττο δείχνει άγνοια των σχετικών κειμένων ή ανεντιμότητα. Διότι ενώ δεν υπάρχει όμοια φράση “ζωντανός θεός” ή “ζωντανό Μπράχμαν” ή “ζωντανός Άτμαν (= Εαυτός, Πνεύμα)”, σε πολλά κείμενα (και στα σχόλια του Σάνκαρα) δηλώνεται ξεκάθαρα πως η ζωτική πνοή prāṇa, η δύναμη της ζωής πηγάζει από τον ύψιστο Εαυτό Άτμαν.
Στη Bṛhadāraṇyaka Ουπανισάδα λέγεται σαφώς πως η ζωτική πνοή, prāṇa, δεν είναι το brahman (4.1.3). Σε πολλά άλλα σημεία τονίζεται η ανωτερότητα του πράνα όσον αφορά τις διάφορες σωματικές λειτουργίες (π.χ. Chāndogya Ουπανισάδα 5.1.3, ή Bṛhadāraṇyaka Ουπ. 1.5.21-23) αλλά πουθενά δεν ταυτίζεται με τον Άτμαν ή το Μπράχμαν.
Αλλού όμως λέγεται, όπως στην Praśna Ουπανισάδα 3.3 ātmana eva prāṇo jāyate: η ζωτική πνοή εκπηγάζει/εκδηλώνεται από τον Άτμαν. Το ίδιο λέγεται στην Muṇḍaka Ουπ. (2.1.3). Και, βέβαια, ο Σάνκαρα το αναγνωρίζει και το αποδέχεται στα σχόλια του στα σχετικά εδάφια. Οπότε ο Σάνκαρα γνωρίζει πως το Μπράχμαν δεν είναι μια “αφαίρεση” αλλά το Ζωντανό Ον, η Ζωντανή Πηγή από την οποία κυλά η Ζωή και ζωντανεύει τα όντα.
Ο Έκχαρτ δεν λέει πουθενά πως η Ύψιστη Θεότητα (Gott-heit) είναι ο “ζωντανός θεός”, διότι εκείνη είναι πέρα από κάθε προσδιορισμό! Το ίδιο κάνει και η Βεδική Παράδοση και ο Σάνκαρα!
