Φιλ142: Αρχές (Δ’)

1. Μια βασική αρχή, μια αφετηρία στόχασης, είναι η διαπίστωση πως η κατάσταση του οργάνου μας, του νου μας, της ψυχολογικής μας κατάστασης, αλλάζει συχνά και μάλιστα δίχως πάντοτε να το καταλαβαίνουμε. Αυτό ήταν και το θέμα που εξέτασα λεπτομερώς στα προηγούμενα. 139. Φιλοσοφία: Αρχές, 140. Φιλοσοφία: Αρχές (B’), 141. Φιλοσοφία: Αρχές (Γ’).

Αυτή η διαπίστωση είναι τόσο σίγουρη και αναντίρρητη όσο το γεγονός ότι εσύ αναγνώστη μου υπάρχεις ως οντότητα αυτή τη στιγμή. Και το αίσθημα πως υπάρχεις το θυμάσαι όλη σου τη ζωή, μέχρι και από τις πρώτες σου αναμνήσεις.

Το αίσθημα ύπαρξης είναι η κλωστή πάνω στην οποία κρέμονται όλες οι αναμνήσεις μας. Δεν υπάρχει ανάμνηση για ευχάριστο ή δυσάρεστο περιστατικό από το παρελθόν μας που να μην έχει ως υπόστρωμα το αίσθημα αυτό.

Το ίδιο ισχύει και για την επίγνωσή μας, που, όπως είπαμε, είναι μια έμφυτη δύναμη, μια εγγενής ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε, να γνωρίζουμε, να παρατηρούμε και να προσλαμβάνουμε πληροφορίες ως εντυπώσεις.

Είναι χάρη στην επίγνωση και το αίσθημα ύπαρξης που εντυπώσεις προσλαμβάνονται, αποθηκεύονται και κάποια ώρα ζωντανεύουν ως αναμνήσεις.

2. Τι είναι το στοιχείο, η οντότητα, που όλη την ώρα έχει επίγνωση;

Κείμενα εσωτερισμού στην Ανατολή και τη Δύση το λένε «ο θεατής». Ποιος/ποια ή τι είναι αυτός ο θεατής; Δεν υπάρχει προσωπική εμπειρία, ευχάριστη, δυσάρεστη, αδιάφορη, που να μην τη θεάται. Αλλά τι είναι όντως;

Δεν γνωρίζουμε. Κι εδώ υπάρχουν πολλές υποθέσεις και θεωρίες, και δίνονται πολλές άλλες ονομασίες κι εξηγήσεις. Μα ο θεατής παραμένει άγνωστος.

Ο θεατής παρατηρεί συνεχώς τα πάντα, όλα τα τεκταινόμενα στον νου μας, μα ο ίδιος παραμένει απαρατήρητος. Γι’ αυτό μας είναι άγνωστος.

Και όμως, παραδόξως είναι η κορυφαία οντότητα της ύπαρξής μας και η λειτουργία του (επίγνωση, παρατήρηση, συνειδησία) η κορυφαία λειτουργία.

Να λοιπόν ακόμα ένα παράδοξο της παράξενης ανθρώπινής μας κατάστασης. Εκκολάπτουμε τόσες και τόσες θεωρίες για τα πάντα νομίζοντας πως γνωρίζουμε τόσα και τόσα για την ανατομία, φυσιολογία και ψυχολογία μας, για τη δομή και τη φύση του κόσμου και των άλλων πλασμάτων, ακόμα και μακρινών άστρων, μα δεν γνωρίζουμε την κύρια οντότητα και λειτουργία μας. Παράξενο, ε;

3. Αλλά υπάρχουν κι άλλα παράδοξα στην ανθρώπινη παραξενιά μας.

Ο θεατής μένει αμετάβλητος και η λειτουργία του της θέασης σταθερή σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Παραδόξως ο νους μας δεν στρέφεται προς εκείνον ώστε να τον γνωρίζουμε πλήρως. Παραμένει λοιπόν φευγαλέος και ουσιαστικά άγνωστος!

Αντίθετα, γνωρίζουμε τόσα άλλα φαινόμενα σχετικά με την ύπαρξή μας. Όμως όλα είναι ασταθή, μεταβλητά, παροδικά. Και είναι δύσκολο να γνωρίζεις κάτι που αλλάζει. Είναι σαν να προσπαθείς να πιάσεις στη φούχτα σου τον άνεμο – κάτι ακατόρθωτο.

Το βρέφος περνά στην παιδικότητα σωματικά και νοητικά, μετά στην εφηβεία, οι έφηβοι γίνονται άντρες και γυναίκες και αυτοί καταλήγουν σε γερόντια. Και με κάθε αλλαγή πρέπει να επαναγνωρίσουμε το ον, τον εαυτό μας, εκ νέου και να μάθουμε να παίζουμε καινούριο ρόλο!

Πιο απλά, κάθε γνώση που αλλάζει είναι αναξιόπιστη. Τα παπούτσια και τα ρούχα πχ. του μικρού είναι ακατάλληλα για τον ενήλικα.

4. Στα προηγούμενα Αρχές Α, Β, Γ είδαμε πως η κατάσταση του νου (και της ψυχολογίας) μας αλλάζει λόγω πολυποίκιλων επιδράσεων, καιρικών συνθηκών, σωματικών καταστάσεων (κόπωσης, ασθένειας, πυρετού) ή νοητικών καταστάσεων (πληροφόρηση ή έλλειψή της, θολούρα, δυσθυμία) κλπ.

Από εμπειρία γνωρίζουμε πως υπάρχουν κι εξαιρετικές καταστάσεις άρτιας πληροφόρησης, διαύγειας, ενέργειας, ησυχίας και φωτεινότητας, οπότε το ανθρώπινο όργανο λειτουργεί πολύ καλύτερα, οξυδερκέστερα και αποτελεσματικότερα.

Ο θεατής θεάται και τις χειρότερες και τις καλύτερες στιγμές μας. Μα είναι για μας δύσκολο να τον γνωρίζουμε. Είναι αδύνατο να παρατηρήσουμε τον παρατηρητή, αφού εκείνος παρατηρεί ακόμα και τις προσπάθειες του νου να τον παρατηρήσει!

Μα είναι σίγουρα εφικτό να κάνουμε διαρκέστερες αν όχι μόνιμες και σταθερές τις καλύτερες καταστάσεις μας, έχοντας δει καθαρά ότι αυτές είναι πραγματικές.

Αυτό θα έκανε ο συνετός άνθρωπος. Θα θεωρούσε πρώτιστο μέλημά του την μονιμοποίηση ή συχνότερη και διαρκέστερη παρουσία της καλύτερης κατάστασης που είχε ποτέ εμπειραθεί.

Παράλληλα με την κοινωνική αποκατάστασή του για να έχει τα προς το ζην, θα αναζητούσε και την εσωτερική του βελτίωση.