1. Όλες οι σύγχρονες θεωρίες για τον άνθρωπο και τον κόσμο είναι λανθασμένες.
Το 1917 ο Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber έδωσε μια διάλεξη με θέμα Wissenschaft als Beruf “Η επιστήμη ως λειτούργημα/κλίση/επάγγελμα” όπου τόνισε πως το κύριο καθήκον του διανοητή (τον ξεχωρίζω από τον διανοούμενο που μπορεί να είναι φανφαρόνος και φαφλατάς) είναι – “να καταδείχνει την άβολη/προβληματική άποψη”.
Ο Σωκράτης ήταν τέτοιος διανοητής. Ο Πλάτων μάλιστα τον παρομοιάζει με αλογόμυγα που αφυπνίζει το άλογο (=τους πολίτες) τσιμπώντας το (=καταδείχνοντας το βόλεμα στα σφάλματα της νοοτροπίας τους). Αλλά ο Σωκράτης κατέδειχνε και την απόδραση από το σφάλμα και τη δυσχέρεια με την αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφοράς υιοθετώντας την πρακτική μελέτη της φιλοσοφίας ως άσκηση της αρετής.
Αυτό επιχειρεί να κάνει και ο Νικόδημος. Και αφού δεν υπάρχει κανένα Μαντείο να τον ανακηρύξει σοφότερο των Ελλήνων, μάλλον θα γλυτώσει και το κώνειο.
2. Στην εποχή μας υπάρχει πολύ μεγαλύτερη αφθονία θεωριών από οποιαδήποτε άλλη. Στη προηγμένη Δύση τώρα πια σχεδόν όλοι είναι εγγράμματοι κι έτσι πολύ περισσότεροι άνθρωποι γράφουν – ακόμα και ημιμαθείς.
Οι θεωρίες δεν θα λιγοστέψουν καθώς διάφορες μικρές ή ασήμαντες συγχωνεύονται σε μια μεγαλύτερη. Μάλλον θα αυξάνονται. Πρώτον, διότι αυξάνονται οι συγγραφείς. Δεύτερον διότι παλαιότερες ενιαίες θεωρίες διασπώνται και αντικαθιστώνται από νέες, πιο πολλές.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την Ψυχολογία (συμπεριλαμβανόμενης της ψυχανάλυσης, ψυχοθεραπείας κλπ). Υπάρχουν σήμερα πάμπολλες “σχολές”. Είναι τρεις μεγάλες κατηγορίες: ψυχαναλυτική/ψυχοδυναμική (Freud, Jung)· μετά, η πειραματική της συμπεριφοράς (πχ. Argyle) τρίτη είναι η ανθρωπιστική (πχ. Rogers και Gendlin, προσωποκεντρική, εστίαση). Σε κάθε κατηγορία υπάρχουν πολλά διαφορετικά ρεύματα (ή ξεχωριστές σχολές) με τις δικές τους θεωρίες και πρακτικές.
Αυτός ο θρυμματισμός ισχύει για όλες τις πανεπιστημιακές μελέτες. Καμιά δεν είναι αδιάσπαστη, ενιαία.
3. Σε προηγούμενο άρθρο, το 134. Φιλοσοφία: Σύγχρονες γλωσσολογικές παρανοήσεις, είδαμε πως ένα λογοτεχνικό έργο όπως το Άμλετ μπορεί να προσεγγιστεί από τη σκοπιά του μαρξισμού, του φεμινισμού, της ψυχαναλυτικής κλπ. Αυτές οι προσεγγίσεις δεν είναι απλά και μόνο, όπως καταλαβαίνετε, ρεύματα κριτικής της λογοτεχνίας. Είναι πολύ ευρύτερες θεωρήσεις για τον άνθρωπο, τον περιβάλλοντα κόσμο και τη ζωή που εγείρεται από την αλληλεπίδραση των δύο.
Αλλά αυτά όλα τα ρεύματα, τέχνης και κριτικής, όλες οι σχολές φιλοσοφικής σκέψης (εκτός εσωτερισμού) και Ψυχολογίας, όλες υπάγονται τώρα πια σε δυο μεγάλες κατηγορίες: μοντερνισμός και μεταμοντερνισμός.
Προτού όμως κοιτάξουμε αυτές τις δυο κατηγορίες θα παραθέσω ένα δείγμα της προσπάθειας των λογίων να γράψουν με, όπως νομίζουν, επιστημονικούς όρους. Αυτή τη φορά παίρνω έναν όρο από την Ανθρωπολογία: (self-)reflexivity “αυτο-αναφορικότητα, αυτο-αντανακλαστικότητα”. Ο όρος αυτός μπορεί να οριστεί, γράφει ένας ειδικός ως “η αντικειμενοποίηση από τον επιστημονικό παρατηρητή της δομής αλλά και της στρατηγικής η οποία μπορεί να ειδωθεί ως η τοποθέτηση των δραστών/ηθοποιών σε συνθήκη που δεν δημιούργησαν οι ίδιοι αλλά που δημιούργησε ο παρατηρητής”
Οι πιο έξυπνοι μπορεί να καταλάβατε τον ορισμό. Εγώ, ομολογώ, δεν τον κατάλαβα μα ευτυχώς βρήκα μια άλλη περιγραφή, πολύ πιο εύπεπτη: “είναι η διαδικασία που προκύπτει από τις ερωτήσεις που θέτει ο εθνογράφος (=ανθρωπολόγος) με την οποία αλλάζει η δική του θεώρηση του εαυτού του και της εργασίας του”.
Η Ανθρωπολογία πασχίζει και αυτή στα πανεπιστήμια, όπως η Γλωσσολογία (137. Φιλοσοφία: Σύγχρονες γλωσσολογικές παρανοήσεις (Δ’)), να θεωρείται “επιστήμη”. Έτσι παράγει τη δική της πομπώδη περιπλοκότητα.
4. Ο μοντερνισμός (ή νεωτερισμός) είναι μια κίνηση στις τέχνες (εικαστικές, λογοτεχνικές, μουσική, θέατρο) που απέρριψε τις θεωρίες, μεθόδους και πρακτικές του 19ου αιώνα και της Βικτωριανής περιόδου στη Βρετανία, παρότι στοιχεία του αναδύθηκαν και στο δεύτερο μισό του 19ου.
Ο “υψηλός μοντερνισμός” παρουσιάστηκε στην περίοδο περίπου 1910-1930 και (κυρίως στη Λογοτεχνία με τους Joyce, Pound, Eliot, Woolf, Proust, Kafka κλπ) έδωσε έμφαση στον ιμπρεσιονισμό, υποκειμενισμό και στο κολάζ, στην ασυνεχή αφήγηση και στη θρυμματισμένη μορφή ενώ απέρριψε τους παλαιότερους κανόνες της αισθητικής.
Ο μεταμοντερνισμός (ή μετανεωτερικότητα metamodernism, όρος που πρωτοεμφανίστηκε σε περιοδικά αρχιτεκτονικής στις ΗΠΑ το 1975) ακολούθησε τις ίδιες θεωρίες και πρακτικές αλλά τόνισε την παρωδία, ειρωνεία, συνεικόνιση, διάσπαση, παιχνίδι, αμφισημία και αποδόμηση. Δεν υπάρχουν αιώνιες αλήθειες, κέντρο ή βάση, λογική δομή, μόνιμη πραγματικότητα. Και ο μεταμοντερνισμός αναγνωρίζει και παραθέτει τον κατακερματισμό της σύγχρονης ζωής και κοινωνίας, μα δεν τον θρηνεί απεναντίας, τον εξυμνεί και τον προάγει!
Θα επανέλθω.
