1. Ο Γιόγκας (σανσκριτική yogas˙ αρσ., όπως ελλην. «ζυγός») είναι στην πραγματικότητα κλάδος της φιλοσοφίας στη Βεδική Παράδοση της Ινδίας. Είναι ένα φιλοσοφικό σύστημα που διατυπώθηκε στην αρχαιότερη μορφή του από τον Patañjali στο έργο του Yoga-sūtra κάποιους αιώνες ΠΚΕ (= π.Χ.). Για το θέμα έχουμε αναρτήσει πολλά παλαιότερα άρθρα (Φιλ104: Ο Γιόγκας (Α’), Φιλ105: Γιόγκας (Β’), Φιλ527: Ποικιλία Γιόγκα κ.λπ.).
Ο σκοπός του Γιόγκα κατά τον Π(ατάντζαλι) είναι η «κατάπαυση των διακυμάνσεων στη νόηση» (yogaś-cittavṛtti-nirodhaḥ 1.2) ή «στον νου», όπως μεταφράζουν πολλοί.
Γιατί αυτή η κατάπαυση; «Διότι τότε ο θεατής παραμένει [σταθερά] στη φυσική του κατάσταση» (tadā draṣṭuḥ svarūpe ’vasthānaḥ 1.3). Για τη θέαση/παρατήρηση ως ύψιστη δύναμη (ιδιότητα ή λειτουργία), ή ως φύση, του εαυτού που είναι ο έσχατος θεατής/παρατηρητής, έγραψα πρόσφατα στα Φιλ895: Νους και συνειδησία (2), Φιλ897 : Νους και Συνειδησία (3).
2. Τώρα, όλοι γνωρίζουμε πως από την ώρα που θα ξυπνήσουμε (και συνειδητοποιήσουμε πως είμαστε ξύπνιοι) ο νους μας μπαίνει σε κίνηση ως την ώρα που θα ξανακοιμηθούμε. Σκέψεις, κρίσεις, αναμνήσεις, σχέδια, τρέχουν ακατάπαυστα. Τα αισθήματά μας αλλάζουν επίσης συχνά, κάποτε πολύ απότομα, από ερεθίσματα ή από εξωτερικά περιστατικά ή από κάποιες σκέψεις ή αναμνήσεις. Έχουμε όχι μόνο απλές σκέψεις και σχόλια, μα κι έντονους μονολόγους ή διαλόγους, διορθώνοντας παρελθοντικά συμβάντα ή σχεδιάζοντας συνομιλίες μελλοντικές.
Στο μεγαλύτερο μέρος του, αυτό το «σκέψιμο» είναι μηχανικό, ανεξέλεγκτο. Ναι, σε ορισμένες περιπτώσεις, το σκέψιμο είναι υπό καθοδήγηση κι έλεγχο, καθώς σχεδιάζουμε π.χ. κάποιο ταξίδι ή κάποιο αίτημα. Τις άλλες ώρες απλώς τρέχει…
3. Πειράζει;
Από μια άποψη, καθόλου. Μα από άλλη, ναι, πειράζει, διότι καίει ενέργεια, μια ενέργεια που χρειαζόμαστε για πιο χρήσιμες, σκόπιμες δραστηριότητες.
Αν καλοκοιτάξουμε αυτή τη ροή σκέψεων, θα διαπιστώσουμε πως το κεντρικό πρόσωπο είναι σχεδόν πάντα το «εγώ» μας, ο εαυτούλης που διεκδικεί τα πάντα, επιθυμεί και θέλει τα πράγματα να κυλίσουν προς το συμφέρον και τη βολή του, κι έτσι σχεδιάζει και δικαιολογεί τις πράξεις του και θυμώνει ή θλίβεται όταν οι επιθυμίες του ματαιώνονται ή όταν οι άλλοι του αντιμιλούν…
Τώρα, αυτό το πλάσμα παρατηρείται σε όλα του τα καμώματα. Αφού παρατηρείται, δεν μπορεί να είναι ο έσχατος θεατής/παρατηρητής. Επομένως, υπάρχει κάποιο άλλο ον, κάποια άλλη δύναμη πέρα από τον εαυτούλη του, που θεάται ή παρατηρεί. Μα εκείνος ο θεατής/παρατηρητής μένει αθέατος, αγνοημένος, άγνωστος!
Το αληθινό και μεγάλο πρόβλημα είναι πως ταυτιζόμαστε συνεχώς και (σχεδόν) ολοκληρωτικά με τον εαυτούλη, αυτήν τη σκιώδη, φευγαλέα φιγούρα, και περνάμε απ’ όλες τις εμπειρίες που προκαλεί και νιώθει και που συχνά είναι δυσάρεστες με αρνητικά συναισθήματα, πόνο και δυστυχία.
4. Εξυπακούεται πως, αν καταπαύσουν οι διακυμάνσεις της νόησης (ή του νου), θα καταπαύσει και ο πρωταγωνιστής τους που είναι ο εαυτούλης «εγώ».
Τότε, λέει ο Π στο εδάφιο 1.3, «ο θεατής παρουσιάζεται και παραμένει σταθερά στη φυσική του κατάσταση».
Αυτή τώρα είναι μια πολύ σημαντική διαπίστωση. Ο άνθρωπος που έχει κατορθώσει να επιφέρει κατάπαυση στις νοητικές διακυμάνσεις γίνεται ο έσχατος Θεατής, ο αληθινός Εαυτός, πέρα από τον οποίο δεν υπάρχει κάτι άλλο!
Μα αφού έχουν καταπαύσει οι νοητικές διακυμάνσεις, έχουν παύσει και τα καμώματα του εαυτούλη «εγώ» που επιφέρουν αρνητικές καταστάσεις, πόνο και δυστυχία. Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος έχει ανυψωθεί συνειδησιακά σε μια ανώτερη κατάσταση, υπερβατική και πολύ ασυνήθιστη. Όσοι την έχουν φτάσει λένε πως είναι γεμάτη γνώση και μακαριότητα.
5. Ας εξετάσουμε μια αναλογία.
Μια χρήσιμη, διαφωτιστική αναλογία για τη συνειδησία είναι ο χώρος που βλέπουμε με την όραση. Ο χώρος είναι ένα τρισδιάστατο κενό μέσα στο οποίο υπάρχουν όλα τα υλικά πράγματα, οι όγκοι, οι μάζες, ωκεανοί και ήπειροι, θύελλες και καταιγίδες και όλες οι μορφές της οργανικής ζωής και το φως του ήλιου.
Η κίνηση του αέρα φέρνει σύννεφα. Η συννεφιά μειώνει το φως φέρνοντας βροχή και ό,τι άλλο. Μα η κίνηση του αέρα επίσης απομακρύνει τα σύννεφα.
Αν ταξιδέψεις με αεροπλάνο πάνω από τη συννεφιά, βλέπεις πως ο χώρος, το διάστημα, δεν επηρεάζεται από τη σκοτεινιά ή τη βροχή της συννεφιάς. Είναι κι αυτή μια υπέρβαση.
Οι διακυμάνσεις είναι σαν τη συννεφιά. Πέρα ή πάνω από αυτήν πάντα λάμπει και φωτίζει ο ήλιος.
