Οι θεολόγοι των Αβρααμικών θρησκειών (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός, Ισλάμ) έχουν επινοήσει διάφορους “θεϊσμούς”: μονοθεισμός, πολυθεϊσμός, ενοθεϊσμός και αθεϊσμός. Υπάρχει και η ειδωλολατρία.
Αυτά τα κόνσεπτ δεν χρησιμοποιούνται στις Ασιατικές θρησκείες – Ινδουισμός και, ως θρησκείες όχι φιλοσοφίες, Βουδισμός, Ταοϊσμός, Σιντοϊσμός κ.λπ. Εδώ το μόνο κόνσεπτ που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι ο “ενοθεϊσμός”. Μα και αυτό δεν είναι πολύ ακριβές.
Mε τον ενοθεϊσμό, όρος που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Friedrich Schlegel (1772-1829) και διαδόθηκε από τον Max Mueller (1823-1900) για τον Ινδουισμό, η ιδέα είναι πως τα άτομα, οι οικογένειες ή κοινότητες, λατρεύουν μια από τις πολλές θεότητες που λατρεύονται στην ευρύτερη χώρα: είναι ένα είδος μονοθεϊσμού ο οποίος δεν απορρίπτει την ύπαρξη των άλλων θεοτήτων και δεν επιχειρεί κανέναν προσηλυτισμό!
Ο Ινδουισμός είναι καλό παράδειγμα. Πολλές οικογένειες ή κοινότητες λατρεύουν τον Śiva, άλλες τον Viṣṇu, άλλες τον Kṛṣṇa (μορφή του Viṣṇu), άλλες τη Laksmī, άλλες τον Sūrya (θεό ‘Ήλιο) κ.λπ.
Αλλά στη βάση όλων αυτών των λατρειών υπάρχει η αναγνώριση πως όλες οι θεότητες είναι εκδηλώσεις μιας απερινόητης, άμορφης Ενότητας που είναι πληρότητα και τελειότητα – το ένα Μπράχμαν: είναι το Αληθινό Ον, η Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία των πάντων.
ekaṃ sad viprā bahudhā vadanti.
Έτσι λέγεται στον Ṛgveda 1.164.46: “Το λένε Indra, Mitra, Varuna, Agni, ομορφότερο Garutman. Στο Ένα οι σοφοί δίνουν ποικίλες ονομασίες – Agni, Yama, Mātariśvan.” Και η ιδέα επαναλαμβάνεται σε πολλά κείμενα.
Σ΄ έναν ύμνο (Ṛgveda 2.2.3-4) λέγεται πως ο Agni (= θεός της φωτιάς και του φωτός) είναι ο Indra, ο Viṣṇu, ο Varuṇa, o Mitra, ο Aryaman κ.λπ.
Είναι μια πολύ διαφορετική αντίληψη από τον περιορισμένο και περιοριστικό μονοθεϊσμό που θέλει να επιβάλλει ως μόνο αληθινό τον δικό του θεό (και ας έχουν λατρευτεί πάνω από 3.000 θεότητες στην ανθρώπινη ιστορία), τη δική του θεολογία, τα δικά του δόγματα και τις δικές του τελετουργίες και φτάνει στο σημείο να σφάζει όσους “άπιστους” διαφωνούν!
“Αυτός ο κόσμος στην αρχή ήταν ανύπαρκτος (asat)· μετά φανερώθηκε ως υπαρκτός (sat). Από τον Εαυτό του [το Πνεύμα] έπλασε τον Εαυτό. Γι’ αυτό Εκείνο λέγεται Άξιο/Αυθύπαρκτο”. (Taittirīya Ουπανισάδα, 2.7.1)
“Στην αρχή όλο αυτό το σύμπαν είναι μια ενιαία Οντότητα (sat) δίχως κάτι άλλο (advitīya)…. Εκείνο το Ένα οραματίστηκε – Ας γίνω πολλά, ας εκδηλωθώ σε πολλά είδη”. (Chāndogya Ουπανισάδα 6.2.3.)
Έτσι από την αρχική Ενότητα εκδηλώθηκε η πολλαπλότητα.
