εξαπατόμαστε δίνοντας ιδιότητες του σώματος, των αισθήσεων και του νου στον εαυτό μας. Αλλά ο εαυτός είναι κάτι άλλο…
Ο Ãdiśaṅkara, ο πρώτος Σανκαρατσάρια, ήταν όχι μόνον ο φιλόσοφος που εδραίωσε τη φιλοσοφία του μονιστικού Βεδάντα μα κι ένας εξαίρετος δάσκαλος (guru ή ācārya) που με τη μέθοδο της πρακτικής του μονισμού δίδαξε (και διδάσκει) πως να σωθεί ένας άνθρωπος από την αμαρτία της άγνοιας avidyā και να επιστρέψει στην αρχέγονη, αγνή φύση του ως ενσωμάτωση του Μπράχμαν, που είναι ο Εαυτός του σύμπαντος, Πρωταρχή, Πρωταιτία και Πρωτουσία.
Η άγνοια ή αγνωσία είναι όχι μόνο μια έλλειψη ορθής πληροφόρησης, μα και θεληματική/σκόπιμη/ενεργητική υιοθέτηση απόρριψης της ορθής γνώσης/πληροφόρησης. Π.χ. γνωρίζω πως υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ είναι βλαβερή μακροπρόθεσμα, μα επειδή μου αρέσει (για την ώρα) συνεχίζω – και αυτό γίνεται συνήθεια, εθισμός, προσκόλληση. Έχουμε πολλές τέτοιες.
Τώρα προσέξτε!
Η άγνοια είναι λάθος αντίληψη, λάθος εντύπωση, παρανόηση και μετά λάθος νοοτροπία, ιδεοληψία. Π.χ. πήλινα δοχεία (κύπελο, κανάτα, πιάτο, πιθάρι) είναι όνομα και μορφή nāma–rūpa: αυτό εμπειρόμαστε μέσω των αισθήσεων. Η ουσία τους είναι πηλός. Μα συνήθως ξεχνάμε την ουσία. Όλος ο υλικός κόσμος στον οποίο ζούμε είναι ονόματα και μορφές και διαφορετικά υλικά (πηλός, ξύλο, μέταλλο), μα σε τελική ανάλυση όλα προήλθαν από μια ουσία – από τις δυνάμεις κι ενέργειες των σωματιδίων ή κυματισμών στο υποατομικό πεδίο. Μα και αυτές είναι nāma–rūpa και προέρχονται από μια άγνωστη ουσία/ενέργεια πολύ βαθύτερα, ανεξιχνίαστη, απροσπέλαστη!
Όπως τα δοχεία φθείρονται κι επιστρέφουν στην αρχέγονη ουσία τους πηλός ή χώμα, έτσι και όλα τα πολυποίκιλα φαινόμενα, πλάσματα, πράγματα, στον γνωστό μας κόσμο που είναι ονόματα και σχήματα φθείρονται, αλλάζουν κι επιστρέφουν κάποτε στην αρχέγονη ουσία τους – που είναι η μόνιμη αμετάβλητη πραγματικότητά τους, όπως είναι ο πηλός (ή άργιλος) για τα δοχεία.
Εμείς όμως νομίζουμε πως τα πολυποίκιλα ονόματα είναι η πραγματικότητα. Το όνομα-σχήμα υπερεπιβάλλεται (adhyāsa) στην ουσία. Άλλο παράδειγμα είναι χρυσά κοσμήματα που στην ποικιλία τους διαφέρουν μόνο σε όνομα και σχήμα: βραχιόλι, δαχτυλίδι, σταυρουδάκι κλπ.). Αυτό μπορεί να αλλάξει: το σταυρουδάκι λιώνει και γίνεται δαχτυλίδι. Μα η ουσία μένει αμετάβλητη – χρυσάφι – και αυτή είναι η πραγματικότητα τους.
Εφόσον μένουμε με ονόματα-σχήματα ως πραγματικότητα που είναι μόνο προσωρινή κατάσταση, αφού αναπόφευκτα αυτή αλλάζει, βρισκόμαστε σε άγνοια, σε παρανόηση, σε λάθος αντίληψη και νοοτροπία – avidyā ή ajñāna (= αγνωσία) ή mithyā-jñāna «πλανεμένη πληροφόρηση».
Στην περίπτωσή μας, δηλ. το πώς βλέπουμε/ξέρουμε τον εαυτό μας, κάνουμε λάθος να νομίζουμε πως είμαστε το συνονθύλευμα σώμα-αισθήσεις-νους, όπως είδαμε στο Φιλ960: Τι δεν είμαστε. Βλέπουμε το σώμα να είναι λιγνό ή χοντρό και λέμε με απογοήτευση ή καμάρι «είμαι λιγνός/λιγνή ή χοντρός/χοντρή». Χτυπά το πόδι μας και λέμε «χτύπησα, πονάω» ή δεν βλέπουμε καλά και λέμε «Είμαι μύωπας.» Βλέπουμε σκέψεις και διαθέσεις να αλλάζουν στον νου και λέμε «Σκέφτομαι, αισθάνομαι ευδιαθεσία, δυσαρέσκεια» και ό,τι άλλο.
Έτσι εξαπατόμαστε δίνοντας ιδιότητες του σώματος, των αισθήσεων και του νου στον εαυτό μας. Αλλά ο εαυτός είναι κάτι άλλο: είναι το ον που παρατηρεί όλες αυτές τις ενέργειες αυταπάτης και παραπληροφόρησης. Υπερεπιβάλλουμε στον εαυτό περιορισμούς, καταστάσεις και ιδιότητες που έχουν το σώμα, οι αισθήσεις και ο νους μας.
Ξέρουμε πολύ καλά πως ο εαυτός είναι άλλος από το σώμα, άλλος από τις αισθητήριες λειτουργίες και τον νου, των οποίων έχει επίγνωση συνεχώς. Μα το αγνοούμε με την υπερεπιβολή και την ταύτιση (adhyāsa).
Για όσο ζούμε με αυτές τις υπερεπιβολές, νομίζοντας πως αυτά τα ονόματα-σχήματα που μεταβάλλονται συνεχώς είναι η πραγματικότητα, βρισκόμαστε σε κατάσταση άγνοιας (avidyā, ajñāna) και πλανερή πληροφόρηση (mithyā-jñāna). Καθώς μάλιστα ταυτιζόμαστε και προσκολλιόμαστε σε κάποιες αρεστές μορφές (όπως π.χ. είμαι έξυπνος/έξυπνη) η πλάνη μας γίνεται σχεδόν ανυπέρβλητη και μετά καταπιεστική.
Αυτή η άγνοια είναι η μεγάλη μας αμαρτία. Και χρησιμοποιώ την λέξη «αμαρτία» με την ετυμολογική τις έννοια «αστοχία». Πως και σε τι αστοχούμε;
Δεν γνωρίζουμε τον αληθινό Εαυτό μας, οπότε δεν γνωρίζουμε ορθά τίποτε άλλο!
Εδώ η συζήτηση γίνεται πιο δύσκολη. Προσοχή, λοιπόν!
Για τον Σάνκαρα avidyā είναι «το σπέρμα [το αίτιο] του σύνολου κόσμου των μετενσωματώσεων» (niḥśeṣa-saṃsāra-bījā avidyā: Brahmasūtra Bhāṣya 1.1.1, δηλ. Εισαγωγικό σχόλιο στο Brahmasūtra – ή Bādarāyaṇa- ή Vedānta-sūtra). Saṃsāra είναι η επαναληπτική μετενσωμάτωση στον γνωστό μας κόσμο λόγω της άγνοιας του αληθινού Εαυτού.
Αλλά, λέει ο Σάνκαρα στο ίδιο εισαγωγικό σχόλιο, υπάρχει η δυνατότητα γνώσης (ή συνειδητοποίησης) του αληθινού Εαυτού – vidyā ή jñāna. Οι όροι brahmavidyā και ātmajñāna αναφέρονται αντίστοιχα στη γνώση του Απόλυτου Πνεύματος ή Συμπαντικού Εαυτού και του προσωπικού Εαυτού. Εκτός από τη διδασκαλία του ίδιου του Σάνκαρα ο αναζητητής βρίσκει βοήθεια και στις Γραφές, δηλαδή Ουπανισάδες, που περιγράφουν την προσέγγιση στον Εαυτό διαλύοντας την άγνοια και υπερεπιβολή. Οι Γραφές śruti το κάνουν από συμπόνια: Iha kāruṇyāt śrutiḥ (Σάνκαρα Σχόλια στη Bṛhadāraṇyaka Ουπανισάδα 4.3.35 τέλος).
