1. Το πρώτο σούτρα, το πρώτο σύντομο απόφθεγμα, στο Brahmasūtra είναι atha-ato brahma-jijñāsā – «εδώ τώρα και στη συνέχεια [εξετάζεται] η επιθυμία για γνώση/συνειδητοποίηση του Μπράχμαν». Ο Śaṅkara έγραψε εκτενή σχόλια στο Μπραχμασούτρα (που λέγεται Bādarāyaṇa-sūtra επίσης λόγω του ότι τα σούτρα τα οργάνωσε ο Μπανταράγιανα· αργότερα και Vedānta–sūtra). Διότι αυτό είναι ένα από τα τρία πόδια πάνω στα οποία στηρίζεται το φιλοσοφικό-ψυχολογικό σύστημα Βεδάντα. Ο Σάνκαρα έγραψε σχόλια και στα άλλα δυο που είναι κάπου 12 κύριες Ουπανισάδες και η Bhagavat Gītā.
Ποιο άτομο μπορεί να θεωρηθεί κατάλληλο για αυτήν τη μελέτη, αυτήν την εργασία που επιφέρει γνώση του Μπράχμαν, του αιώνιου, αμετάβλητου παντογνώστη και παντοδύναμου Όντος που είναι η Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία των πάντων στον εκδηλωμένο γνωστό μας κόσμο;
2. Η λέξη brahman είναι το πρώτο μέρος του σύνθετου.
Το δεύτερο μέρος jijñāsā σημαίνει «επιθυμία ή θέληση για γνώση, ειλικρινή προσέγγιση στη συνειδητοποίηση», του Μπράχμαν. Είναι ένα όνομα που προέρχεται από την επιθυμητική μορφή της ρίζας (dhātu: λεκτικό σπέρμα) √ jñā ‘γνωρίζω’ > ji-jñāsa– ‘θέλω να γνωρίζω’ (Ελλ. ‘γι-γνω-σ-κω’ δεν έχει όμως την έννοια της επιθυμίας/θέλησης).
Η λέξη atha δίνει ευλογία ορίζοντας την απαρχή του εγχειρήματος, με την έννοια «εδώ τώρα» ή κάποτε «εκεί τότε, την εποχή εκείνη».
3. Η ato προέρχεται από ataḥ/atas: «από δω και πέρα, στη συνέχεια» και υπονοεί πως κάτι προηγήθηκε. Τι προηγείται της μελέτης αυτής, της επιδίωξης της γνώσης του Μπράχμαν;
Σε μελλοντικό άρθρο (Φιλ973) θα δούμε πως ο Σάνκαρα απορρίπτει τη μελέτη της pūrvamīmāṃsā και του Karmakāṇda των Βεδών που ορίζουν τελετουργίες και συμπεριφορά για abhyudaya (άνοδο, ευημερία, ευτυχία) σε αυτόν τον κόσμο και τον μεταθανάτιο. Καμιά δράση δεν οδηγεί στη γνώση/συνειδητοποίηση του Μπράχμαν. Μόνο η γνώση μπορεί να το κάνει και η γνώση δεν είναι δράση.
Ποια προετοιμασία χρειάζεται, λοιπόν, ο επικείμενος μαθητής; Ποια θα είναι τα προσόντα του adhikārin, του κατάλληλου μελετητή;
4. Ο αναζητητής πρέπει να είναι «διγέννητος» dvija, δηλ. να ανήκει στις τρεις ανώτερες κάστες των brāhmana, kṣatriya και vaiśya. Συνήθως δεν σκεφτόμαστε τις γυναίκες ή τα κορίτσια. Μα οι Ουπανισάδες έχουν γυναίκες που λαμβάνουν μέρος στις συζητήσεις των σοφών – όπως η Maitreyī, η γυναίκα του Yājñavalkya και η δεινή Gargī (Bṛhadāraṇyaka Ουπ.), όλες με κάποια γνώση των Βεδών. Στα σχόλιά του στο Gaudapāda kārika 4.95 αποδέχεται πλήρως τις γυναίκες.
Παρότι ο Σάνκαρα μοιάζει να αποκλείει τους śūdra, μέλη της κατώτατης κάστας για υπηρετικό προσωπικό και ακάθαρτες εργασίες μα και χειρωνακτικές καθαρές, ωστόσο υπάρχουν πάλι στις Ουπανισάδες μερικά πρόσωπα που πρέπει να θεωρηθούν ή λέγονται ρητά να είναι σούδροι. Π.χ. ο Satyakāma Jābāla (Chāndogya Ουπ 4.4.1-5), μάλλον νόθος γιος μιας υπηρέτριας που δεν γνώριζε ποιος ήταν ο πατέρας του. Αυτός ο νεαρός πηγαίνει και τα ομολογεί όλα σε έναν δάσκαλο που τον δέχεται διότι μιλάει με απόλυτη ειλικρίνεια για την παρέλευσή του: «τόση αλήθεια μόνο ένας βραχμάνος (εκ γενετής) μπορεί να εκφράσει» λέει. (Αυτό όμως μπορεί και να είναι ένα βασικό κριτήριο για το ποιος είναι πραγματικός βραχμάνος). Υπάρχει και ο Jānaśruti που διδάσκεται από τον δύστροπο Raikva και ο δάσκαλός τον αποκαλεί śūdra. Εδώ ο Σάνκαρα δίνει πολλές εξηγήσεις όπως η λέξη εδώ σημαίνει «κάποιος που δέχεται πολλή θλίψη» και είναι ξατρίγιας (Chāndogya Ουπ 4.2.3). Αφού αυτός χαρίζει χωριά στον δάσκαλο, πρέπει να είναι ξατρίγιας βασιλιάς και όχι σούδρος. (Αλλά η ετυμολογία για śū-dra είναι έωλη.)
5. Εφόσον, όμως, στην εποχή μας (21ος αιώνας) η φιλοσοφία Βεδάντα έχει εξαπλωθεί ευρέως και στη Δύση όπου δεν υπάρχουν κληρονομικές κάστες μα φτωχοί γίνονται πλούσιοι και αποκτούν τίτλο αριστοκρατικό ενώ οι τελευταίοι ξεπέφτουν και φτωχαίνουν, οι σύγχρονοι advaitin (δάσκαλοι του Βεδάντα) δέχονται ως μαθητές σχεδόν οποιοδήποτε άτομο δείχνει να θέλει να ακολουθήσει αυτό το σύστημα φιλοσοφίας.
Μα ο Σάνκαρα έχει καθορίσει τέσσερα κριτήρια πρόσθετα στη μελέτη και αφομοίωση των Βεδών τα οποία πάλι, δεν είναι τόσα προσιτά στη Δύση. Αλλά επειδή ο Βέδας σημαίνει «γνώση» (Ελλ. = ιδ-έα/-ηση, είδ-ος και Λατ. vid-ere «βλέπω»), όποιος ακολουθεί τις ηθικές αρχές της θρησκείας του ή κάποιας φιλοσοφικής/ψυχολογικής πειθαρχίας, θεωρείται να έχει κάποιου είδους «βεδική γνώση».
6. Ο Σάνκαρα προσδιορίζει πως ο κατάλληλος αναζητητής/μαθητής adhikārin πρέπει να είναι –
α) nitya-anitya-vastu-vivekaḥ: ένας που διακρίνει το αιώνιο από το μη-αιώνιο φαινόμενο.
β) iha-amutra-artha-bhoga-virāgaḥ: αποσπασμένος από την απόλαυση πραγμάτων σε αυτόν ή/και τον άλλο κόσμο.
γ) śama-dama-ādi-sādhana=sampat: έχει καλοτυχία/προκοπή σε πρακτικές όπως νοητικού ησυχασμού, συγκράτησης επιθυμιών κι αισθήσεων και παρόμοιες. [Άλλες είναι απόσπαση από αισθητήρια αντικείμενα, καρτερία σε αντιθέσεις όπως ευχάριστο–δυσάρεστο, κρύο–ζέστη, έλξη–απέχθεια κλπ., επικέντρωση στον στόχο που είναι Αυτοσυνειδησία στο Μπράχμαν και πίστη (στον δάσκαλο)].
δ) mumukṣutvam: έχει ισχυρή επιθυμία για λύτρωση [από άγνοια].
Παρότι στο Upadeśa–sahasrī (= Χίλιες Διδασκαλίες, κεφ.1 του 1ου μέρους, του Πεζού) θέλει τον μελετητή να είναι parama-haṃsa, ένας περιφερόμενος ασκητής, αγνός βραχμάνος, στο κεφ.2 τον δέχεται ως brahma-cārin δηλ. νεαρό μαθητή, όχι στο (τρίτο) στάδιο του ασκητή. Αυτά τα παιδιά πήγαιναν κι έμεναν συνήθως στο σπίτι του δασκάλου (guru-kula «οικογένεια δασκάλου»), ως πρώτο στάδιο, μετά γίνονταν gṛha-stha «οικογενειάρχες» (2ο στάδιο) συνήθως (υπήρχαν εξαιρέσεις που γίνονταν vana-prastha ασκητές, 3ο στάδιο).
Μια τελευταία παρατήρηση για τους σούδρους. Ο Σάνκαρα στα Σχόλια στο Μπραχμασούτρα 1.3.38 δέχεται πως όλα τα smṛti κείμενα όπως η Μπχάγκαβαντ Γκήτα οι Νόμοι του Μάνου κλπ., είναι προσβάσιμα στους πάντες – και σε σούδρους! Λέει επίσης πως κάποιοι σούδροι έχουν κάποια γνώση [Βεδικών αρχών] από προηγούμενη ενσωμάτωση. Μα όπως έγραψα στο τμήμα §5 στη σύγχρονη εποχή μας στη Δύση δεν υπάρχουν αυτές οι διακρίσεις καστών: οι σούδροι είναι αποδεχτοί!
