1. Ο μεγάλος ινδολόγος του 19ου αιώνα Μαξ Μούλερ επινόησε άλλον έναν όρο, “ενοθεϊσμό”, δηλαδή τη λατρεία μιας θεότητας σε μια ευρεία θρησκεία με πολλές θεότητες οι οποίες είναι αποδεκτές και λατρεύονται από άλλους οπαδούς σε ίδια ή άλλη περιοχή. Π.χ. στην Αρχαία Αίγυπτο σε ορισμένα μέρη λατρευόταν ο Πταχ, σε άλλα ο Ώρος, σε άλλα η Ίσις κλπ., μα όλες οι θεότητες ήταν αποδεκτές από όλους.
Έτσι και στον Ινδουισμό, μερικοί λατρεύουν τον Viṣṇu, άλλοι τον Śiva, άλλοι πάλι τον Ganeśa και άλλοι τη Lakṣmī ή την Durgā. Μα όλες οι θεϊκές μορφές είναι αποδεκτές από όλους τους Ινδουιστές και δεν υπάρχει καμιά αντιζηλία ή αντιπαλότητα.
Ο ενοθεϊσμός, λοιπόν, είναι μια μορφή εξειδικευμένη μέσα σε ένα ευρύτερο πλέγμα πολυθεϊσμού και είναι διαφορετικός από τον μονοθεϊσμό διότι δεν πρεσβεύει πως η θεότητα που εμείς λατρεύουμε είναι ανώτερη από τις άλλες και η μόνη αληθινή.
2. Ο μονοθεϊσμός είναι μια σκληρή, αποκλειστική, μικρόμυαλη θρησκεία, με πολλούς παραλογισμούς και δικές της δεισιδαιμονίες. Ισχύει για τις 3 αβρααμικές θρησκείες (Ιουδαϊσμό, Χριστιανισμό και Μωαμεθανισμό) και το βασικό της στοιχείο είναι ο ένας αληθινός Θεός που δεν δέχεται την ύπαρξη άλλων θεοτήτων. Μα συγχρόνως έχει αγγέλους, αγίους και προφήτες, διαβόλους και καλικάντζαρους.
Για τον Χριστιανισμό είναι γνωστός ο Θεός Πατέρας που όμως έχει τρία πρόσωπα (η Αγία και ομοούσια Τριάδα) με τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Οι θεολόγοι του Ισλάμ αμέσως και νωρίς υπέδειξαν πως τα 3 πρόσωπα είναι διαίρεση κι επομένως πολυθεϊσμός: Δεν μπορεί ο Θεός να έχει γιο. Από τη στιγμή που έχει γιο είναι δυο!
Για τους ισλαμιστές όμως υπάρχει μόνο ένας Θεός, ο Αλλάχ και κανείς άλλος: na illaha illa allah.
Για τους Ιουδαίους ισχύει το ίδιο ακριβώς, ο ένας αληθινός Θεός Γιαχβέ: adonai eloheinu adonai ahad.
3. Ας πάμε τώρα στον Ινδουιστικό πολυθεϊσμό, που στη γνωστή ιστορία του δεν είχε ποτέ μονοθεϊσμό.
Δυο είναι οι μεγάλες θεότητες που οι ινδουιστές λατρεύουν – οι Viṣṇu και Śiva. Ο Viṣṇu παρουσιάζεται και ως Kṛṣṇa (τα ṣ και ś προφέρονται ως –sh-: Vishnu, Shiva, Krishna).
Όμως ο ινδουιστής που λατρεύει τον Vishnu δεν απορρίπτει τον Shiva ή άλλη θεότητα από το μεγάλο πάνθεον. Σε κάποιες τελετές θα κάνει προσφορές και σε άλλες θεότητες.
Βέβαια, υπάρχουν πολλοί που θα πουν πως ο Shiva είναι ο ανώτερος των θεών και οι Vishnu, Brahmā, Ganesha κλπ. τον υπηρετούν. Άλλοι θα πουν το ίδιο για τον Vishnu τον οποίο οι άλλοι υπηρετούν. Υπάρχουν μάλιστα ειδικά ιερά κείμενα για αυτούς όπως το Viṣṇu Purāṇa και το Śiva Purāṇa. Αλλά, πάλι, δεν υπάρχει απόρριψη των άλλων θεοτήτων – και ποτέ δεν είχαν αιρέσεις, διενέξεις και σφαγές.
Επιπλέον, ο Ινδουισμός αποδέχεται και τις θεότητες άλλων θρησκειών. Δεν απορρίπτει καμία, τίποτα.
4. Υπάρχει όμως μια πρόσθετη άποψη στον Ινδουισμό.
Στη μακραίωνη παράδοση των Ινδών φαίνεται και η αιτία για τη μεγάλη ανεξιθρησκεία τους. Αναγνωρίζεται γενικά πως όλες οι θεότητες είναι εκφράσεις μιας Ανώτερης, απροσδιόριστης Δύναμης που είναι η Πρωταιτία και Πρωτουσία των πάντων.
Αυτή λέγεται Brahman. Στη Βεδική Παράδοση, στη φιλοσοφική της προσέγγιση, το Brahman είναι το μόνο αληθινό Ον, η μόνη πραγματικότητα.
Η ονομασία Brahman σημαίνει – “μεγαλοσύνη”: είναι η απερινόητη “απεραντοσύνη”, η Πρωταρχή των πάντων. Δεν λατρεύεται διότι δεν έχει μορφή μα εισέρχεται σε όλες τις μορφές και είναι ο Εαυτός τους, η αληθινή φύση τους.
Είναι ο Εαυτός του σύμπαντος και κάθε ανθρώπου.
