1. ΤO BHMA χάρισε στις 20/1/19 ένα αφιέρωμα της Νέας Εστίας για τον Γιώργο Σεφέρη (δεν είναι καλό: μια φτηνή ανατύπωση δίχως σελίδα περιεχομένων να βοηθήσει τον αναγνώστη. Χαρακτηριστική ελληνικότητα).
Σε αυτό το σημείωμα παίρνω μόνο το άρθρο Πώς είδε η κριτική το πρώτο φανέρωμα του Σεφέρη (Στροφή), που είναι παραδειγματικά ενδεικτικό της απουσίας κριτικών εργαλείων για μια ικανοποιητική προσέγγιση στην ποίηση – μια προσέγγιση που δείχνει πως αυτό είναι καλό ποίημα και πρέπει να διαβαστεί, ενώ εκείνο είναι κακό και πρέπει να πεταχτεί.
Ο κάθε κριτικός λέει το κοντό και το μακρύ του κρίνοντας επιπόλαια από τα δικά του βιώματα, γούστα και ιδεολογήματα, εντελώς υποκειμενικά. Μερικοί εγκωμιάζουν δίχως πραγματική κατανόηση κακούς στίχους, άλλοι επικρίνουν γενικά μάλλον από φθόνο, μου φαίνεται, και ακατανοησία.
2. Γράφει ο Τ. Κ. Παπατσώνης πως θα ήθελε να κάψει (κυριολεκτικά) τον Σεφέρη, τον Α. Καραντώνη που έγραψε ένα εγκωμιαστικό εκτεταμένο δοκίμιο και κάποιον (δεν δίνεται όνομα) που στήριξε τον Καραντώνη (στο Ελεύθερο Βήμα). Εδώ ίσως να εννοεί τον Σπύρο Μελά – δεν ξέρω, δεν το ήλεγξα.
Δεν έχει άδικο, βέβαια, όταν προσθέτει πως η ποίηση στο Στροφή περιέχει πολλή μίμηση (ίσως και κακή) από τους Μελερμέ, Βαλερύ κλπ. Αλλά είναι όντως η γλώσσα των ποιημάτων «ανεπεξέργαστη, βάρβαρη και ξεσκιστική της ακοής;”
Ενώ γράφει ο Τ. Κ. Παπατσώνης το εκτενέστερο άρθρο (3 σελίδες και κάτι) δεν αναφέρει ούτε μια γραμμή, ούτε ένα παράδειγμα. Αρκείται στην αυθεντία του ως «ποιητής» ο ίδιος – μα με τα δικά του κριτήρια έγραψε μόνο λιγοστές γραμμές άξιες ανάγνωσης. Τα υπόλοιπα είναι πρόζα κομμένη να μοιάζει με ποίηση!
Για τον Παπατσώνη έγραψα στο «66. Ποίηση: Τάκης Παπατσώνης».
3. Άλλος ποιητής είναι ο Παλαμάς που γράφει επιστολή συγχαρητήρια στον Σεφέρη (στη Νέα Eστία). Υπάρχει εκτεταμένη πολυλογία που δεν λέει τίποτα ουσιαστικό, μα ζητά συγγνώμη για «τη γεροντική μου αρτηριοσκλήρωση». Πολύ σωστά αποκαλεί τα ποιήματα «κρυπτογραφικά» και βρίσκει πως ο ποιητής είναι «κύριος της Μορφής» και ο στίχος «δουλεμένος, η στροφή στην εντέλεια».
Του αρέσει εξαιρετικά ο Ερωτικός Λόγος και διαλέγει «τυχαία» λέει, μα δεν τον πιστεύω, το εξής τετράστιχο:
Αυγάζει ξάφνου το άγαλμα. Μα τα κορμιά έχουν σβήσει
στη θάλασσα, στον άνεμο, στον ήλιο, στη βροχή.
Έτσι γεννιούνται οι ομορφιές που μας χαρίζει η φύση
μα ποιος να ξέρει αν πέθανε στον κόσμο μια ψυχή.
Γράφω δεν τον πιστεύω, διότι αυτή την αόριστη, διακεχυμένη ρομαντική ποιότητα έχουν τα πλείστα ποιήματα του Παλαμά.
Για την ποίηση του Παλαμά έγραψα αναλυτικά στο «41. Ποίηση: Κ. Παλαμάς».
4. Ο Βάσος Βαρίκας, αριστερός οπωσδήποτε, γράφει πολύ απλά: «Πρώτη προϋπόθεση για τη δημιουργία τέχνης με κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο είναι η ζωντάνια των ιδανικών που θα εμπνεύσουν τον τεχνίτη. Δίχως αυτήν το έργο δεν μπορεί να συγκινήσει… Τα ιδανικά της άρχουσας τάξης από καιρό έχουν χρεοκοπήσει, χάσανε τη ζωτικότητά τους… Δεν ενθουσιάζουν κανένα. Ταριχευμένα δόθηκαν στις φασιστικές ορδές… Προσπαθώντας (η κυρίαρχη τάξη) να απομακρύνει τον καλλιτέχνη από την πραγματικότητα, καταφέρνει να αποσπάσει την προσοχή του από τους κοινωνικούς αγώνες … αφαιρώντας τους έτσι ένα από τα κυριότερα πνευματικά τους όπλα, την τέχνη. Με τούτο όμως η τέχνη… δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο της ως οργανωτή των συναισθημάτων».
Έτσι παρότι εγκωμιάζει την προσπάθεια του Σεφέρη «να ανανεώσει τα παλιά εκφραστικά μέσα», βρίσκει στα ποιήματα «ασυναρτησία… με εικόνες αφύσικες» (σωστό για μερικά). «Πουθενά δεν θα αντικρίσεις μια λυρική διάθεση». Αλλά δέχεται πως μερικές στροφές (δεν τις καταδείχνει) του Ερωτικού Λόγου ξεχωρίζουν.
5. Πολύ ορθά ο Γ. Κοτζιούλας επισημαίνει πως πολλοί στίχοι είναι ακατανόητοι και πως δεν μπορούμε «να εμβαθύνουμε σε στίχους» όπως :
Ήταν μια λαφίνα/ κίτρινη σαν θειάφι
κι ήταν ένας πύργος/ από χρυσάφι// κλπ.
Ο Α. Θρύλος βρίσκει το «δόγμα αγνής ποίησης» και μια «προσπάθεια δεξιοτεχνίας» μα με «πολύ σημαντικές ελλείψεις». Δυστυχώς δεν μας αναλύει κάποιους στίχους να δούμε πως βγάζει τα συμπεράσματά του. Θελκτικούς βρίσκει τους στίχους στο «Στην πέτρα της υπομονής προσμένουμε το θάμα/ που ανοίγει τα επουράνια κι είναι όλα βολετά/ προσμένουμε τον άγγελο σαν το πανάρχαιο δράμα/ την ώρα που του δειλινού φαίνονται τ’ ανοιχτά// τριαντάφυλλα».
Δυο κριτικοί βρίσκουν ωραία τη στροφή «Δυο φίδια ωραία κι αλαργινά του χωρισμού πλοκάμια/ σέρνουνται και γυρεύουνται στα νύχια των δεντρών» (Ερωτικός Λόγος) μα δεν εξηγούν πώς και γιατί.
Μόνο ο Β. Φωτιάδης βρίσκει, όπως κι εγώ, τις δύο καλύτερες στροφές στον Ερωτικό Λόγο. «Στον κάμπο του αποχωρισμού να ξανανθίζουν κρίνα…» και «Ρόδο του ανέμου, γνώριζες μα ανέγνωρους μας πήρες…». Ούτε αυτός εξηγεί πώς και γιατί, μα οι επιλογές του με βρίσκουν σύμφωνο.
Ο τακτικός αναγνώστης θα ξέρει πως αναφέρομαι στην Αντικειμενική Αντιστοιχία ως σίγουρο κριτήριο για καλή ποιητική έκφραση – το οποίο κανείς δεν χρησιμοποίησε!
