1. Ο Αλέξης Ζήρας γράφει μια ενδιαφέρουσα εισαγωγή σε αυτή τη Συλλογή – Νεώτερη Ελληνική Ποίηση 1965-80, εκδ. γραφή 1979, Αθήνα.
Όπως κάθε κριτικός, πανεπιστημιακός ή όχι, και ο Α. Ζήρας επιδίδεται στην Εισαγωγή του 28 σελίδων σε γενικεύσεις περί θεματολογίας. Δεν τον ενδιαφέρει αν τα ποιήματα είναι καλά, μέτρια ή κακά. Εφόσον υπάρχουν δημοσιευμένες “ποιητικές” συλλογές, εφόσον οι γράφοντες παρουσιάζουν τις κομμένες γραμμές τους ως “στίχους”, εφόσον είναι γνωστοί στον “ποιητικό κύκλο”, τους θεωρεί “ποιητές” και “ποιήτριες” που αξίζουν να κοιταχτούν για τα θέματα που εκφράζουν.
2. Οι κακόπιστοι θα ρωτήσουν ποια είναι τα κριτήρια, διότι, θα συνεχίσουν, το γούστο διαφέρει: σε άλλους αρέσουν τα μήλα και σε άλλους τα σταφύλια ή το πεπόνι.
Ορθά. De gustibus non disputandum: δε συζητάμε για γούστα.
Ορθά. Μα σε κανένα δεν αρέσουν τα σάπια μήλα, σταφύλια, πεπόνια ή άλλα φρούτα και γενικά τα ξινισμένα, τα μπαγιάτικα ή τα εντελώς άγουρα.
Ο ίδιος ο Α. Ζήρας γράφει (σ30) για κορυφαίους ποιητές, καλούς και άλλους που είναι βαθμίδες πιο κάτω!
Είναι πολύ ανέντιμο για έναν κριτικό να αναφέρει αυτούς τους όρους, μα να εξαντλεί την κριτική του σε θεματολογία κι επιδράσεις (που μπορεί και να μην ισχύουν) χωρίς να εξετάσει κατά πόσο πρόκειται για καλούς ή για πολλές βαθμίδες πιο κάτω.
3. Ας υποθέσουμε, λοιπόν, πως οι 40τόσοι “ποιητές” οι οποίοι ανθολογούνται σε αυτόν τον τόμο είναι “καλοί”.
Είναι καλοί με ποια κριτήρια;
Με ποια κριτήρια, πέρα από την ηλικία (όλοι γεννημένοι από το 1943 ως το 1954), τους επέλεξε ο ανθολόγος;
Και ακόμα πιο κρίσιμο, με ποια κριτήρια επελέγησαν αυτά τα κείμενα κι όχι άλλα; Αν θεωρούνται πιο αντιπροσωπευτικά, σίγουρα υπάρχουν πολλά άλλα εξίσου αντιπροσωπευτικά. Ούτως ή άλλως, αν είναι “κακά” ποιήματα, γιατί να ασχολούμαστε όλοι με αυτά;
4. Ο Α. Ζήρας γράφει πως ένας ανθολογούμενος έχει “στίλβουσες εικόνες [που] αντανακλούν τη μαγεία του ονείρου” (σ59) και πρόσωπα έρχονται ή φεύγουν “διασταυρώνοντας το παρόν με το παρελθόν”!
Κι ύστερα πάνω από τη γλώσσα / Καθώς κατέβαινε ο υπόγειος
Στον Πειραιά γεμάτος πτώματα / Γελαστά κι ακρωτηριασμένα
Καθώς αναχωρούσες με δεμένες κινήσεις…
Ούτε στίλβουσες εικόνες υπάρχουν εδώ ούτε μαγεία ονείρου ούτε τίποτα ουσιαστικό, άλλο από την επιτήδευση του σουρεαλισμού – ανόητη κι ανούσια.
Αλλά ένα δίστιχο είναι πολύ διαφορετικό (σ87):
Οι σκάλες του χρόνου κατρακύλησαν πάνω μου
την ώρα που τελειοποιούσα τα βήματά μου
Κι εδώ έχουμε κάποια επιτήδευση, αρκετή προσποίηση, μα η ποιήτρια προσπαθεί να μεταδώσει (και σε κάποιο βαθμό το κατορθώνει) μια συγκίνηση. Η ζωή στον χρόνο παρομοιάζεται με (κυλιόμενες) σκάλες, ανοδικές και καθοδικές και το ξετύλιγμα της ζωής με βηματισμούς που, από εμπειρίες και βιώματα, παθήματα και μαθήματα, τελειοποιούνται (σε κατεύθυνση και ρυθμό). Μα δεν ολοκληρώνεται η τελειοποίηση: οι σκάλες καταρρέουν!
5. Τι να αντλήσεις από το πρώτο;
Μόνο ευφάνταστοι γραφιάδες του ποιητικού κύκλου βρίσκουν “στίλβουσες εικόνες”, ενώ είναι κομματιασμένες, πρόχειρες εντυπώσεις, όχι πολύ όμορφα διατυπωμένες, και στοχασμούς για τον χρόνο και τη ζωή, ενώ είναι ρηχότητες καθημερινής ανιαρότητας.
Το δεύτερο κομμάτι έχει Αντικειμενική Αντιστοιχία. Οι “σκάλες” (= τα πάνω και κάτω της ζωής), “κατρακύλησαν” (= κατάρρευση, γερατειά, συμφορά), τελειοποίηση (= εκμάθηση και βελτίωση).
Η Αντικειμενική Αντιστοιχία κάνει όλη τη διαφορά κι αφήνει ευχαρίστηση. Ενώ (σ79) –
Ένα λαϊκό τραγούδι ξεφλουδίζει τη νύχτα.
Πώς, δηλαδή, την “ξεφλουδίζει” τη νύχτα το τραγούδι; Σαν μπανάνα ή πορτοκάλι; … Ποιες είναι οι φλούδες της νύχτας; …
Εδώ βρίσκω ασυναρτησία, ανοησία, προσποίηση και παραποίηση.
Θα επανέλθω.
