Αντιγράφω από τον Τολστόι (1910, Περί Τρέλας, Ροές, Αθήνα, 2014), χωρίς να προσθέσω, να αφαιρέσω ή να σχολιάσω!
Στις κοινωνίες μας, οι άνθρωποι όχι μόνο σπάνια αντιλαμβάνονται την αιτία της δεινής τους θέσης, αλλά τους είναι δύσκολο ακόμα και να παραδεχθούν συνειδητά τη δεινή θέση στην οποία έχουν οδηγηθεί.
Το φαινόμενο αυτό είναι η κυριότερη συνέπεια της μεγαλύτερης πηγής δυστυχίας που χαρακτηρίζει την εποχή μας – της προόδου, η οποία εκδηλώνεται μ’ έναν πυρετώδη αναβρασμό, με μια άμετρη σπουδή, με την εντατικοποίηση της εργασίας, που ωστόσο διοχετεύεται σε τελείως ανώφελες ή και καταφανώς επιβλαβείς δράσεις με μια μόνιμη μέθη για διαρκώς νέα κι ολοένα πιο πολύπλοκα εγχειρήματα, που απορροφούν όλο μας το χρόνο, και – το σημαντικότερο – με μια άκρα αυταρέσκεια. Έτσι, σήμερα έχουμε ζέπελιν [= ταξιδιωτικά αερόστατα], υποβρύχια, ντρέντνοτ [= πολεμικά θωρηκτά], ασύρματους τηλέγραφους, πενηνταώροφους ουρανοξύστες, θέατρα, κοινοβούλια, συνδιασκέψεις ειρήνης αλλά και πολυπληθέστατους στρατούς και στόλους, διάφορες σχολές με τους καθηγητές τους κι ένα αμέτρητο πλήθος από βιβλία, εφημερίδες, θεωρίες, έρευνες, αγορεύσεις και διαλέξεις.
Και οι άνθρωποι βρίσκονται σε μια πυρετώδη υπερένταση, σε μια συνεχή βιασύνη και ανησυχία, καταβάλλουν ολοένα μεγαλύτερο μόχθο προκειμένου πάντα να πετύχουν στόχους μάταιους ή και ολοφάνερα επιζήμιους, και παράλληλα τους διακρίνει ένας ακλόνητος ναρκισσισμός ώστε όχι μόνο δεν βλέπουν, δεν θέλουν και δεν μπορούν να δουν την τρέλα τους, αλλά είναι και περήφανοι γι’ αυτήν, προσδοκούν από τούτο τον παραλογισμό να τους προσφέρει κάθε λογής σπουδαία αγαθά, και με τις προσδοκίες τους αυτές μεθούν όλο και πιο πολύ και καταπιάνονται με καινούργια και συνθετότερα εγχειρήματα αποβλέποντας σ’ έναν και μοναδικό σκοπό: ν’ αποξεχαστούν. Το αποτέλεσμα είναι να εγκλωβίζονται ολοένα περισσότερο σ’ ένα αδιέξοδο ασυμφιλίωτων αντιφάσεων – είτε αυτές αφορούν την πολιτική είτε την οικονομία, την επιστήμη, την αισθητική, την ηθική.
Έτσι δομήσαμε ή μάλλον αποδομήσαμε τη ζωή μας και τώρα μας έχει γίνει απαραίτητη τούτη η πληθώρα παράξενων κι άχρηστων πραγμάτων, ενώ δεν έχει μείνει χώρος γι’ αυτό που είναι αναγκαίο, που δεν μπορεί να μην είναι αναγκαίο σε κάθε άνθρωπο.
Μας λείπει η γνώση αυτού που κάθε άνθρωπος πρέπει να κάνει προκειμένου να ζήσει, στον κόσμο αυτό, όσο γίνεται καλύτερα τη ζωή του μέσα στον σύντομο χρόνο που του έχει καθορίσει ο Θεός, η μοίρα, οι νόμοι της φύσης – πείτε το όπως θέλετε.
