1. Πρώτα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τις έννοιες. Διότι συχνά η «γνώση» χρησιμοποιείται με την έννοια της «σοφίας», όπου η σοφία έχει την έννοια της υπέρτατης επίτευξης του ανθρώπινου νου ή πνεύματος.
Συχνότερα όμως η «γνώση» έχει στην πρακτική χρήση της, την έννοια πληροφορία ή πληροφόρηση. Για αυτό η λέξη χρησιμοποιείται και στον πληθυντικό ως «γνώσεις», δηλαδή πολλές (διαφορετικές) πληροφορίες.
Η γνώση σε διευκολύνει να κάνεις πολλά. Η σοφία σου λέει ποια να κάνεις και πια όχι.
Θεωρείται γενικά πως οι φυσικοί, βιολόγοι και άλλοι επιστήμονες, έχουν πολλή γνώση στον τομέα τους και παραπλήσιους τομείς, συγγραφείς επίσης, πανεπιστημιακοί, λόγιοι κάθε τύπου, φιλόσοφοι, οικονομολόγοι, νομικοί, διεθνολόγοι, αναλυτές και άλλοι. Κάποιος με περιέγραψε ως «ευρυμαθή», ενώ εγώ γνώρισα έναν ξένο επιχειρηματία στο εξωτερικό που είχε πολυμάθεια!
Όμως αυτό δε σημαίνει πως όλοι αυτοί οι ευρυμαθείς και πολυμαθείς άνθρωποι των επιστημών και των γραμμάτων είναι κατ’ ανάγκη σοφοί.
Εγώ αδίστακτα θα έλεγα πως δεν είναι σοφοί καθόλου.
2. Ο Σωκράτης ανακηρύχθηκε από το Δελφικό Μαντείο σοφότερος των Ελλήνων. Εκείνος όμως διαλαλούσε πως γνώριζε καλά μόνο ένα πράγμα, ότι δηλαδή δεν γνώριζε τίποτα! Διάβασε ορισμένες πραγματείες αρχαιότερων στοχαστών και γνώριζε άλλους της δικής του εποχής ή λίγο μεγαλύτερους, όπως ο Παρμενίδης. Μα δήλωνε (στο Φαίδρος του Πλάτωνα) πως αφού δεν γνώριζε τον εαυτό του δεν το θεωρούσε πρέπον να μελετά άλλα πράγματα. Για κείνον η Σοφία συνίστατο στο να γνωρίζεις πως δεν μπορείς να γνωρίζεις καλά τίποτα και πως το σωστό και σοφό είναι να γνωρίζεις τον εαυτό σου.
Αλλά τι ακριβώς εννοούσε με αυτό; Πως γνωρίζεις τον εαυτό σου; Ο Πλάτων επιχειρεί να το εξηγήσει αυτό και ν’ απαντήσει το ερώτημα στους Διαλόγους του, όπου η Αυτογνωσία είναι ένα κύριο θέμα ενώ η σοφία είναι η γνώση πρώτων αιτιών μα και η εφαρμογή της ηθικής στην καθημερινή μας ζωή. Δεν είναι θεωρητική γνώση. Έρχεται με το ακόνισμα της διάκρισης και με πείρα και ωρίμανση – κι επιλέγει πάντα το απαραίτητο.
Ο Σοφοκλής έγραψε «Μεγάλη σοφία συχνά εκδηλώνεται με λιγοστές λέξεις». Και αυτό θυμίζει πως το «λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν».
3. Μια άλλη συναφής άποψη που μου αρέσει πολύ, είναι μια είδηση από την Ανθολογία του Στωβαίου (5ος αιώνας κε), ρήση αγνώστου προελεύσεως που υπαινίσσεται πως ο σοφός δεν μιλάει εκτός και αν «αυτό που θα πει είναι βελτίωση της σιωπής»! Εδώ και αν εφαρμόζεται το απαραίτητο!
Σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει πως κανένα πρόσωπο δεν αντέχει για πολύ τη σιωπή. Όλοι «σπάνε» κάποια στιγμή και η φωνή τους τρέχει.
Οι ευρυμαθείς που αναφέρθηκαν στο τμήμα §1 δεν εξαιρούνται. Αυτοί κι αν φλυαρούν ευφραδώς ιδίως για την ειδικότητα που τους ενδιαφέρει!
Υπάρχουν πολλές άλλες ρήσεις τέτοιου είδους.
4. Ο Thomas Jefferson (1724-1826) τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ και κύριος συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας λέει: «Ελπίζω πως η σοφία μας θα μεγαλώσει μαζί με τη δύναμή μας και θα μας διδάξει πως όσο λιγότερο χρησιμοποιούμε τη δύναμή μας, αυτή θα μεγαλώσει».
Ο Γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant (1724-1804) που είναι γνωστός για το Κριτική του Καθαρού Λόγου (Kritik der reinen vernunft) γράφει: «Η επιστήμη είναι οργανωμένη γνώση. Σοφία είναι η οργανωμένη ζωή!» Και ναι και όχι, θα έλεγα.
Ο Arthur Schopenhauer (1788-1860), Γερμανός φιλόσοφος κι αυτός μα γεννημένος στο Danzig, (σήμερα Gdansk, Πολωνία), ήταν ο πρώτος Δυτικός που εισήγαγε ινδική σκέψη στη δυτική φιλοσοφία και είναι γνωστός για τον πεσιμισμό του μα ταυτόχρονα και για τη δήλωσή του πως οι Ουπανισάδες, ινδικά πνευματικά συγγράμματα πανάρχαια, ήταν η παρηγοριά της ζωής του! Είπε κάτι σχετικό για ευφυΐα και ιδιοφυΐα που δείχνει μια αξιοπρόσεκτη διαφορά: «Πετυχαίνοντας τον στόχο που άλλοι δεν μπορούν είναι ταλέντο· πετυχαίνοντας έναν στόχο που κανείς δεν βλέπει είναι ιδιοφυΐα».
Κατ’ αναλογία, σοφία είναι να μάθεις εκείνα που για τους πολλούς είναι αόρατα και απρόσιτα.
5. Ξεκίνησα με τον Σωκράτη που έλεγε: Η αληθινή σοφία είναι να γνωρίζεις πως δεν γνωρίζεις τίποτα και να γνωρίσεις τον εαυτό σου.
Ο Κινέζος σοφός Λάο Τσε (6ος αιώνας πκε) έγραψε: Το να γνωρίζεις τους άλλους είναι σοφία. Το να γνωρίζεις τον Εαυτό σου είναι φώτιση!
Ας κλείσω με αυτή την ιδέα.
