Τα όνειρα είναι αποκυήματα αναμνήσεων και άμεσων εντυπώσεων από διάφορα μέρη του σώματος.
Κάποια φίλη με ρώτησε πρόσφατα για τη σημασία των ονείρων, κι έτσι σκέφτηκα ν’ αναδημοσιεύσουμε ένα παλαιό άρθρο με μερικές προσθήκες.
1. Τα κοινά όνειρα δεν έχουν καμιά αξία, καμιά σημασία – παρότι πάρα πολλοί άνθρωποι τα πιστεύουν και βρίσκουν “ερμηνείες”. Έχουν δε δημοσιευθεί πολλοί “ονειροκρίτες” που δίνουν “ερμηνείες”.
Συμβαίνει κάποτε μια μητέρα να δει στον ύπνο της πως το παιδί της κάπου μακριά παθαίνει ατύχημα και αργότερα διαπιστώνεται το ατύχημα. Ή συμβαίνει κάτι παρόμοιο με δίδυμα αδέλφια. Αυτή όμως είναι διαφορετική κατηγορία 0νειρικής εμπειρίας.
Σε άλλη κατηγορία επίσης ανήκουν “προφητικά” όνειρα βασιλιάδων όπως εκείνο του Φαραώ στην Παλαιά Διαθήκη (Γένεσις 41). Ο Φαραώ είδε σε όνειρο πως από τον ποταμό βγήκαν 7 παχιές αγελάδες και βόσκησαν στην όχθη. Μετά βγήκαν 7 ισχνές αγελάδες που τελικά κατέφαγαν τις παχιές. Και το Εβραιόπουλo Ιωσήφ ερμήνευσε το “ενύπνιο” λέγοντας πως θ’ ακολουθούσαν 7 έτη εύφορα και πλουσιοπάροχα και μετά 7 έτη σφοδρού λιμού. Έτσι ο Φαραώ διόρισε τον Ιωσήφ υπεύθυνο να κτίσει αποθήκες και να μαζέψει το σιτάρι ώστε να υπάρχουν αποθέματα για τα ισχνά χρόνια. (Αυτό μπορεί να είναι καθαρά μυθολογικό.)
Υπάρχουν κι άλλα παραδείγματα στις θρησκείες και μυθολογίες των λαών. Δεν ξέρουμε, βέβαια, κατά πόσο αυτά είναι πραγματικά γεγονότα. Αν όντως είναι, τότε πρόκειται για εξαιρετικές περιπτώσεις, οπότε στην ησυχία του ύπνου ο άνθρωπος δέχεται μήνυμα ως όνειρο από ανώτερη κατάσταση Συνειδησίας. Το ίδιο ισχύει για μητέρες και δίδυμα. Αυτά όλα είναι σπάνια φαινόμενα.
2. Στο ογκώδες βιβλίο του Η Ερμηνεία των Ονείρων ο Φρόιντ έγραψε: “Τα όνειρα είναι οι Φύλακες του ύπνου και όχι οι ταραξίες του… Η αποκατάσταση των συσχετίσεων που διαλύθηκαν είναι μια εργασία που θα γίνει με την ερμηνευτική διαδικασία”. Ο δε Γιούνγκ κάνει πολύ πιο φιλόδοξες διεκδικήσεις στα Άπαντα… του: [Τα όνειρα] “δεν εξαπατούν, δεν ψεύδονται, δεν στρεβλώνουν ή μεταμφιέζουν (! ; ! ;)… επιχειρούν σταθερά να εκφράσουν κάτι που το “εγώ” δεν γνωρίζει και δεν καταλαβαίνει” (τόμος 17, § 189). Αλλού γράφει για το “συλλογικό υποσυνείδητο”, για εικόνες κι εντυπώσεις, για αρχέτυπα, για ιδέες και “σύμβολα της ψυχής” που “σημαίνουν πολύ περισσότερα απ’ όσα δείχνουν και είναι μια συνεχής πρόκληση» (τόμος 15, §119).
Είναι περίεργο που τέτοιος “επιστήμων”, ο Γιούνγκ, δεν βλέπει τη βασική αντίφαση σε αυτά που γράφει και πιστεύει. Διότι πώς τα όνειρα “σημαίνουν περισσότερα από όσα δείχνουν” ενώ συγχρόνως “δεν ψεύδονται, δεν μεταμφιέζουν”; Δεν είναι αντιφατικά αυτά;
Τα πλείστα γραπτά είναι πιο κοντά σε ρητορικές ανοησίες παρά στην επιστημονική αλήθεια. Εντούτοις, πολλοί ψυχαναλυτές τον ακολουθούν και πολλοί συγγραφείς (π.χ. ο J. Campbell) έχουν γράψει τόμους και τόμους για τα αρχέτυπα σύμβολα όπως η παρθένα, η σκάλα, ο σταυρός, το φίδι, το δισκοπότηρο, ο μάγος, το πράσινο, κ.λπ.
Ο Δρ. E.F. Edinger παραθέτει πολλά παραδείγματα ονείρων και των ερμηνειών τους με αναφορά στο συλλογικό υποσυνείδητο και στα αρχέτυπα (1992, Ego and Archetype, Boston, London). Εδώ παραγνωρίζονται δύο δυσκολίες. Η μια είναι η περιορισμένη σημασία πολλών συμβόλων. Το ζεύγος Αδάμ-Εύα ή το δισκοπότηρο δεν έχουν καμιά σημασία στην Κίνα ή στην Ιαπωνία, επομένως δεν είναι οικουμενικά αρχέτυπα στο “συλλογικό υποσυνείδητο” της ανθρωπότητας. Μετά, όλα τα όνειρα που δίνονται μοιάζουν με εκθέσεις γυμνασιόπαιδων: έχουν αρχή, μέση και τέλος και λογική αλληλουχία. Μα η εμπειρία μας είναι πως τα όνειρα πολύ σπάνια έχουν λογική αλληλουχία. Αντίθετα, είναι ασυνάρτητα, παράλογα, χαώδη. Και το κυριότερο, δεν τα θυμόμαστε με ακρίβεια, ούτε καν μόλις ξυπνήσουμε. Κάποια στοιχεία συγκρατούνται, μα το σύνολο είναι αόριστο και με κενά. Επιπλέον, συχνά, όπως μου εξομολογήθηκε φίλος που πήγαινε σε ψυχοθεραπευτικές συνεδριάσεις, οι άνθρωποι κατασκευάζουν τα όνειρα που διηγούνται στους ψυχαναλυτές τους!
3. Αυτές είναι μερικές επισημάνσεις για την πραγματικότητα της ονειρικής κατάστασης.
Όποιος μελετήσει τα δικά του όνειρα για κάποιο διάστημα, διαπιστώνει δύο άλλα σίγουρα πράγματα. Πρώτον, τα όνειρα είναι αποκυήματα αναμνήσεων και άμεσων εντυπώσεων από διάφορα μέρη του σώματος που δέχονται κάποια πίεση. Δεύτερον, τα όνειρα παράγονται αντίστροφα αρχίζοντας από το τέλος.
Όσοι ερεύνησαν τα όνειρα με την αυτοπαρατήρηση κάνουν τις ίδιες διαπιστώσεις. Στο Ένα Νέο Πρότυπο του Σύμπαντος (Αθήνα 1997), στο έβδομο κεφάλαιο, ο Π. Ουσπένσκι δίνει πάμπολλα παραδείγματα. Γράφει, π.χ., “Μια φορά που μούδιασε το χέρι μου γιατί το πίεζα με το γόνατο, ονειρεύτηκα ότι μου το δάγκωνε ένας σκύλος” (σελ. 323). Εδώ υπάρχει συνδυασμός άμεσης σωματικής εντύπωσης και ανάμνησης σκύλου. Αφού εξηγήσει ένα εφιαλτικό όνειρο που ξεκίνησε από το τέλος προς την αρχή, ο Ουσπένσκι προσθέτει (σελ. 338-9): “Η αντίστροφη ανάπτυξη των ονείρων σημαίνει ότι, όταν ξυπνάμε, ξυπνάμε τη στιγμή που αρχίζει το όνειρο και το θυμόμαστε σαν να άρχιζε από εκείνη τη στιγμή, δηλαδή με την κανονική σειρά των γεγονότων… Η ανάπτυξη των ονείρων από το τέλος προς την αρχή συμβαίνει πολύ συχνά.”
Δεν είναι όλα τα όνειρα τυχαία, χαοτικά. Μερικά έχουν κάποια λογική πλοκή. Αυτά οφείλονται στο ότι μπαίνει ένα στοιχείο παρατήρησης εκείνη την ώρα μα κι επινόησης, όπως όταν ονειροπολούμε στον ξύπνιο. Αλλά πάντα υπάρχει το παράλογο στοιχείο.
Τελειώνω επαναλαμβάνοντας πως τα όνειρα δεν έχουν καμιά σημασία. Οι ψυχαναλυτές με την εμμονή τους στην ερμηνεία ονείρων προκαλούν πολλαπλή και μεγάλη ζημιά καθώς οι άνθρωποι ασχολούνται περισσότερο με τα όνειρα και προσπαθούν να τα θυμούνται.
Όσο λιγότερα όνειρα τόσο το καλύτερο. Διότι αυτό σημαίνει πως ο ύπνος είναι βαθύς και αναζωογονητικός.
