1. Υπάρχουν πολλές αντιφάσεις, όπως είδαμε, στον μαρξισμό. Υπάρχουν και πολλές σαχλαμάρες, όπως όταν ο Μαρξ γράφει, και οι οπαδοί απηχούν μηχανικά, πως “το ιδεατό δεν είναι παρά το υλικό, μεταφερμένο και μετασχηματισμένο στο ανθρώπινο κεφάλι”. Και αυτή η σαχλαμάρα επαναλαμβάνεται στα 150 τελευταία χρόνια οπότε η νοημοσύνη του ανθρώπου εφευρίσκει νέα τεχνολογήματα συνεχώς.
Είναι σαν να λέμε πως το υποβρύχιο υπήρχε και ο άνθρωπος μετέφερε και μετασχημάτισε τη μορφή του στο κεφάλι του κι έτσι το έφτιαξε! Ή πως το αεροπλάνο υπήρχε και ο άνθρωπος έκανε το ίδιο.
Όχι, όχι, θα αντιτάξουν οι πιστοί. Το ψάρι και το πουλί υπάρχουν και ο ανθρώπινος νους τα μετασχηματίζει σε υποβρύχιο και αεροπλάνο. Κι έτσι μπορούν να συνεχίζουν τη σαχλαμάρα τους αγνοώντας πως ο Μαρξ έγραψε ξεκάθαρα: “Αυτό που ξεχωρίζει τον χειρότερο αρχιτέκτονα από την καλύτερη μέλισσα είναι ότι ο αρχιτέκτονας κτίζει το κελί στον νου του προτού το φτιάξει στο κερί… Το αποτέλεσμα υπήρχε από την αρχή […] υπήρχε κιόλας ιδεατά” Κεφάλαιο, Α, 3-7).
2. Μια άλλη σαχλαμάρα. Στον 3ο τόμο στο Κεφάλαιο (κεφ. 8-10) ο Μαρξ φθάνει στο συμπέρασμα πως η “αξία” (δηλ η “αξία” οποιουδήποτε εμπορεύματος) είναι, όχι αποτέλεσμα της εργοδύναμης που εισέρχεται στη δημιουργία του, αλλά η “φυσική τιμή” του Άνταμ Σμιθ, η “τιμή παραγωγής” του Ρικάρντο, η “αναγκαία τιμή” (prix necessaire) των Γάλλων φυσιοκρατών του 18ου αιώνα.
Εντούτοις νωρίτερα όλες αυτές οι θεωρήσεις του είχαν φανεί ανεπαρκείς και είχε ξοδέψει πάνω από 300 σελίδες στον 1ο τόμο για να οικοδομήσει τη δική του θεωρία περί αξίας (ή τιμής), η οποία ξεκινούσε από την εσφαλμένη αντίληψη του Αριστοτέλη πως δεν μπορεί να υπάρξει ανταλλαγή δίχως ισότητα (Ηθικά Νικομάχεια 5.5). Ο ίδιος καινοτομεί ορίζοντας την αξία ως “ποσότητα εργοδύναμης ενσωματωμένη στο εμπόρευμα” – δηλαδή, όπως αναλύεται σήμερα, το μέρος του κόστους παραγωγής που είναι η πληρωμή του εργαζόμενου για την εργασία του, όμως αφήνοντας έξω άλλα κόστη όπως επένδυση σε κτίρια και σύνεργα, φόροι κλπ. Αυτή την αντίφαση την επεσήμανε ο Μαρξ σε μια επιστολή του στον Ένγκελς (2/8/1862). Αλλά η εργασιακή συνεισφορά συνεχίζει να είναι κυρίαρχη στη σκέψη των νέων “μαρξιστών” που είναι πια σταλινιστές.
3. Η τιμή οποιουδήποτε αγαθού καθορίζεται από την επιθυμία, που είναι μια εκδήλωση νοημοσύνης, ή συνείδησης, όπως θα έλεγε ο Μαρξ. Σήμερα λέγεται “ζήτηση” και αντιπαραβάλλεται με την προσφορά. Όσο πιο μεγάλη η ζήτηση για μια συσκευή και όσο πιο μικρή η προσφορά τόσο πιο ψηλή είναι η τιμή. Αν η προσφορά μεγαλώσει και η ζήτηση μειωθεί, τότε η τιμή θα πέσει.
Αλλά ο Μαρξ ήταν τόσο συνεπαρμένος από την “πρωτοποριακή ανακάλυψή του” της εργοδύναμης, όπως νόμιζε, που αγνόησε πλήρως αυτή την άποψη – μέχρι τον 3ο τόμο και τότε την αναφέρει πλάγια και απορημένα.
Η επιθυμία, η ζήτηση, η αντίληψη χρησιμότητας του αγαθού, είναι σαφώς ψυχολογικές ενέργειες, εντελώς υποκειμενικές. Δεν μπορούν να μετρηθούν “επιστημονικά” όπως μετριέται ο χρόνος εργασίας. Αλλά και ο χρόνος εργασίας (που βάζει την εργοδύναμη στο εμπόρευμα) έχει ένα ελαστικό στοιχείο αφού δεν εργάζονται με την ίδια δεξιότητα και ταχύτητα όλοι οι εργαζόμενοι. (Όλα αυτά τα αναθεωρεί στο Κριτική στο Πρόγραμμα Γκότα, αλλά χωρίς να εγκαταλείψει τη γενική Θεωρία του.)
Ο Μαρξ έμεινε αρχικά με την “εργοδύναμη ενσωματωμένη στο εμπόρευμα”. Έτσι, όταν τελικά βρήκε πως οι πρότεροι κλασικοί (Σμιθ κλπ) είχαν δίκιο, ήταν πλέον αργά για τον ίδιο, διότι είχε οικοδομήσει τη δική του θεωρία για την ιστορική εξέλιξη της κοινωνίας, για τη συσσώρευση κεφαλαίου, για την ταξική πάλη, για την εκμετάλλευση των προλετάριων από τους καπιταλιστές και για την επανάσταση.
4. Υπάρχουν δύο σημαντικές απόψεις που οι μαρξιστές όλοι, από τον Στάλιν ως τους δικούς μας Συριζίτες, παραγνωρίζουν με μεγάλη επιμέλεια. Η μια είναι η αλλαγή πλεύσης του Λένιν και η άλλη σχετίζεται με τη γη.
(α). Όπως είναι γνωστό εδώ και πολλές δεκαετίες, ο ίδιος ο Λένιν ανακάλυψε πως το δικό του “μαρξιστικό” πρόγραμμα ήταν ολέθριο λάθος. Με τον Κόκκινο Τρόμο που επέβαλε σύντομα μετά την επανάσταση (Οκτ 1917) με τον Πολωνό Dzerzhynski (που ίδρυσε τη μυστική αστυνομία Cheka 1920) θανάτωσε εκατομμύρια αντιπάλων και αντιφρονούντων στον λαό. Και εφάρμοσε τον μαρξισμό, έτσι όπως τον καταλάβαινε, με τα “δημοκρατικά” σοβιέτ, τις κολεκτίβες, την αρπαγή ιδιωτικών περιουσιών και την κρατικοποίηση τραπεζών και βιομηχανιών. Όμως το 1921, μετά από κακοκαιρία και κακές σοδειές ήρθε μεγάλη στέρηση και πείνα: έγιναν τρομερές απεργίες στις πόλεις και οι αγρότες εξεγέρθηκαν. Και τότε εισήγαγε τη Νέα Οικονομική Πολιτική όπου αναπτύχθηκε αρκετή ιδιωτική πρωτοβουλία και οι αγρότες μπορούσαν πάλι να πουλούν τα προϊόντα τους στην ελεύθερη αγορά. Σύντομα μετά, όμως, αρρώστησε βαριά και η προσπάθειά του σταμάτησε οριστικά με τον θάνατό του νωρίς το 1923.
Το 1923 εξέδωσε το κείμενο που ονομάστηκε Διαθήκη. Σε αυτό ομολογούσε το σφάλμα του να επιβάλει ολοκληρωτισμό και την απογοήτευσή του με τον Γεν. Γραμ. του ΚΚΡ, Ιωσήφ Στάλιν, που είχε συγκεντρώσει τεράστιες εξουσίες. (Η Διαθήκη αποσιωπήθηκε αρχικά. Αργότερα ο Τρότσκυ, μετά αφού εξορίστηκε, άρχισε να τη χρησιμοποιεί εναντίον του Στάλιν!).
Εμπειρικά λοιπόν ο Λένιν ανακάλυψε αυτό που κάθε γνήσιος οικονομολόγος γνωρίζει θεωρητικά, ότι δηλαδή το «μαρξιστικό» σύστημα οικονομίας είναι ολέθριο στην εφαρμογή του.
(β). Στο Κριτική στο Πρόγραμμα Γκότα (1875) ο Μαρξ έγραψε: “ένας άνθρωπος που δεν έχει περιουσία άλλη από την εργασιακή του δύναμη θα είναι αναγκαστικά δούλος […]. Στη σημερινή κοινωνία τα μέσα εργασίας είναι μονοπώλιο των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών. Το μονοπώλιο της ιδιωτικής γαιοκτησίας αποτελεί μάλιστα τη βάση του καπιταλιστικού μονοπωλίου.”
Αυτή είναι μια ιδέα που δεν έπαψε να επαναλαμβάνει από τα νεανικά του Χειρόγραφα (Grundrisse, 1844, δημοσιεύθηκαν μόλις το 1932!) ως τις τελευταίες επιστολές του.
Τι σήμαινε αυτή για τον Μαρξ; Τι σημαίνει πρακτικά;
Τι καταλαβαίνουν οι νέοι μαρξιστές μας από αυτά τα δύο σημεία;
Τίποτα. Και αμφιβάλλω αν έχουν ποτέ διαβάσει τα Χειρόγραφα. Διότι είναι σταλινιστές όχι μαρξιστές.
