Για τον Απόλλωνα, θεό του φωτός του Ήλιου, της μουσικής, της μαντείας, των τεχνών και άλλων, πολλά μπορούν να ειπωθούν. Μερικά επίθετά του δείχνουν την έκταση και ποικιλία των λειτουργιών του και των σχέσεών του με τον άνθρωπο: Σμινθεύς, σχετικά με τη βλάστηση και γεωργία (χλωρό κλαδί δάφνης το έμβλημά του)˙ Νόμιος ή Λύκειος, προστατεύει βοσκούς και κοπάδια˙ Τοξότης εκατηβόλος σκοτώνει με βέλη από μακριά˙ Αλεξίκακος, όμως, διώχνει κακά, επιδημίες κλπ. (πατέρας του μεγάλου θεραπευτή Ασκληπιού)˙ Αγρευτής, προστατεύει κυνηγούς˙ Δελφίνιος, προστατεύει ναυτικούς και μακρινά ταξίδια (δελφίνι επίσης αφιερωμένο κι έμβλημά του)˙ Σωτήρ, ανακουφίζει σώμα και ψυχή ανθρώπου˙ Λοξίας, εμπνέει τους αμφίσημους χρησμούς της Πυθίας στο μεγάλο Μαντείο των Δελφών.
Ως Φοίβος και Αειγενέτης είναι ο ίδιος ο θεός Ήλιος που αναγεννιέται συνεχώς, κάθε πρωί στους αιώνες, και χαρίζει το φως και όλα τα αγαθά της φύσης.
Πατέρας του ήταν ο ίδιος ο Ζευς και μητέρα του η Λητώ, θεά της έναστρης νύχτας, η οποία τον γέννησε (κατά έναν μύθο) στη Δήλο (την οποία ακινητοποίησε ο Θεός ενώ σερνόταν από τα κύματα) ως μικρότερο δίδυμο αδερφό της Αρτέμιδας, θεάς των δασών, πουλιών και ζώων και κυνηγών. Άλλος μύθος τον θέλει γεννημένο στη Λυκία (Ανατολία/Μικρά Ασία) κι εκεί περνούσε τους χειμερινούς μήνες. Αυτός είναι ο πιο αποδεχτός μύθος της καταγωγής του, αφού το όνομα «Απόλλων» δεν είναι καθόλου ελληνικό (όπως και τα «Λητώ» και «Άρτεμις»). Άλλος μύθος όμως τον φέρνει από τον βορρά κι εκεί πηγαίνει το φθινόπωρο στους Υπερβορείους, για να επανέλθει την άνοιξη – με το άρμα του που σέρνουν κύκνοι (πουλί του βορρά και αυτό).
Ο Διόδωρος Σικελιώτης, όμως, τον έχει γεννημένο στην Κρήτη. Ένας Ομηρικός Ύμνος λέει πως ο θεός διάλεξε τελικά την Κρίσα, στους πρόποδες του Παρνασσού για Μαντείο του, το οποίο ανήκε προηγουμένως στη Γαία. Εδώ έκτισε τον δικό του ναό και σκότωσε τον Πύθωνα, γιο της Γαίας, και για να εξαγνιστεί υπηρέτησε 8 έτη ως δούλος στην κοιλάδα των Τεμπών. Έτσι έγινε ο θεός εξαγνιστής επίσης. Ο ύμνος συνεχίζει λέγοντας πως όταν μερικοί Κρήτες άφησαν το νησί τους για το (παλαιό) Μαντείο, ο ίδιος ο θεός ως δελφίνι (εξού και «Δελφίνιος») τους οδήγησε στην πεδιάδα Κρίσης, αφού έπλευσαν σε πολλά άλλα μέρη, κι εκείνοι φοβισμένοι του είπαν «Κύριε, μας έχεις οδηγήσει μακριά από την πατρίδα και τους συγγενείς μας. Πώς θα επιβιώσουμε τώρα;» Εκείνος γελώντας απάντησε ότι θα έσφαζαν με το θυσιαστικό μαχαίρι τα πρόβατα που οι πιστοί θα έφερναν στον ναό του. Κι έτσι ο Απόλλωνας αντικατέστησε τη λατρεία της Γαίας με τη δική του έχοντας αρχικά Κρήτες ιερείς.
Μια διαφορετική παράδοση έχει τον ποιητή Ωλήν από τη Λυκία, που είναι αρχαιότερος του Ομήρου (γνωστός χάρη στον Ηρόδοτο, Ιστορίαι 4, και τον Παυσανία, Βοιωτικά 9.27). Αυτός έγραψε πολλούς ύμνους που δεν διασώθηκαν μα σε ορισμένους τραγουδούν οι ιέρειες της Δήλου. Θεωρείται εφευρέτης του εξάμετρου μα και, άγνωστο πώς ακριβώς, ο ιδρυτής του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς γύρω στο 1100 ΠΚΕ.
Αρχικά ο τόπος και ναός λατρείας ήταν της Γαίας με ιέρειες. Μετά, με τον Απόλλωνα ήρθαν ιερείς μα έμεινε και μια ιέρεια, η Πυθία, που έδινε τους χρησμούς. Κάπου ενδιάμεσα εισήλθε και η λατρεία της Θέμιδας, θεάς των θεϊκών νόμων. Στο Απολλώνειο Μαντείο η παράδοση συνεχίστηκε και πολλές χώρες ζήτησαν συμβουλές για τη θέσπιση νόμων και πολιτικού καθεστώτος.
