Πέντε είναι συνολικά τα στοιχεία της πολιτικής παράδοσης της Κίνας. Αλλά πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως σύμφωνα με σοβαρές ενδείξεις, το καθεστώς ήταν αρχικά θεοκρατικό. Οι άρχοντες και κυβερνήτες της Δυναστείας Shang ήταν ιερείς. Στη Δυναστεία Zhou αναπτύχθηκε η φεουδαρχία μα υπήρχαν πολλά κρατίδια σε ξεχωριστές περιοχές που συχνά επιδίδονταν σε καυγά και πόλεμο. Μόνο το 218 πκε εγέρθηκε η Δυναστεία Qin που κατόρθωσε να ενοποιήσει τα διάφορα βασίλεια σε ένα ενιαίο κράτος (μια αυτοκρατορία) με συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης. Ακολουθούν τα στοιχεία.
1). Υπάρχει μια αναμφίβολη, ισχυρή φιλοσοφική παράδοση που φαινομενικά αρχίζει τον 6ο αιώνα με τον Λάου Τσου (Lao Zhi). Μα πρέπει να υπήρξε πολύ νωρίτερα αν κρίνουμε από την παλαιότερη μυθική παράδοση των ενάρετων αυτοκρατόρων/βασιλέων που κυβερνούσαν παραδειγματικά με σοφία.
Η παράδοση βρίσκει την πιο πλατιά, δημοφιλή και διαρκή έκφρασή της στη διδασκαλία του Κομφούκιου που συνδυάζει μια (περιορισμένη) πνευματική ανάπτυξη και σημαντική κοινωνική φιλοσοφία. Διδάσκει πως οι άνθρωποι ζουν σε πλαίσιο σταθερά εδραιωμένο από τον Ουρανό (= Θεό ή Συμπαντική Φύση) με τους ρυθμούς και κύκλους του. Μέσα σε αυτό οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και οφείλουν να συμπεριφέρονται ενάρετα/ορθά προς τους άλλους.
“Αν οι πολίτες οδηγούνται από αρετή/δικαιοσύνη, που είναι μέσα τους, και από ηγέτες που την εκφράζουν, θα έχουν αίσθηση αιδούς και θα εκδηλώνουν καλοσύνη χωρίς την απειλή τιμωρίας” (Lunyu 2.3 και 13.6). Ο Κομφούκιος δεν διεκδικεί πρωτοτυπία· τα διδάγματά του είναι παρμένα από την αρχαία παράδοση, λέει, και ο ίδιος απλώς τα αναμεταδίδει.
2). Το σύστημα κομητειών. Στη γνωστή ιστορική απαρχή του πολιτισμού στην Κίνα, υπήρχε το φεουδαρχικό σύστημα που έγινε είδος ομοσπονδίας. Η εξουσία της κεντρικής κυβέρνησης ήταν περιορισμένη. Κάθε κομητεία ήταν σχεδόν εντελώς αυτόνομο κρατίδιο και ο Κυβερνήτης/Δούκας επιλεγόταν από τον ντόπιο πληθυσμό. Αργότερα (όπως και σήμερα) ο Κυβερνήτης διοριζόταν από την Κεντρική Εξουσία και μάλιστα (όπως και σήμερα) μετακινούνταν σε άλλη κομητεία. Αυτό έχει δυο σημαντικές απόψεις. Πρώτη, δεν δημιουργείται μόνιμη επαρχιακή εξουσία δίνοντας την ψευδαίσθηση ανεξαρτησίας από την Κεντρική Αρχή. Δεύτερη, η κεντρική κυβέρνηση αναπροσαρμόζει την παραγωγή και οικονομία έτσι που να βοηθούν οι πλουσιότερες (λόγω φυσικών πόρων ή άλλων ευνοϊκών συνθηκών) τις φτωχότερες. (Αυτό είναι δύσκολο ως αδύνατο σε πολιτικά συστήματα ομοσπονδίας όπου οι Περιφέρειες ή όποιες πολιτικές μονάδες, έχουν ανεξάρτητη, δική τους αυτοδιοίκηση.)
3). Κομφουκισμός. Αυτό το φιλοσοφικό-πολιτικό σύστημα δεν είναι θρησκεία μα έχει πολλά στοιχεία και λειτουργίες που ανήκουν σε θρησκείες. Είναι ένα χρησιμότατο, όπως έχει αποδειχτεί, σύνεργο για να ενώνει τους πολίτες και τη γενικότερη νοοτροπία του έθνους. Ο κομφουκισμός ως σύστημα σκέψης ή νοοτροπία έχει μεγάλη ανεκτικότητα: μπορεί να απορροφήσει και να οικειοποιηθεί πολλά ξένα στοιχεία, πολιτικά ή θρησκευτικά, όπως μοναρχία, δημοκρατία, μονοκομματισμό, σοσιαλισμό, καπιταλισμό, ταοϊσμό, Βουδισμό, Μογγόλους και Μουσουλμάνους κλπ. Αυτά όλα παίρνουν μια πνοή κομφουκισμού και βρίσκουν μια άνετη θέση στην κινέζική κουλτούρα.
Το σύστημα του Κομφούκιου πέρασε και στην Κορέα και στην Ιαπωνία μα οι χώρες αυτές το δανείστηκαν, δεν το προώθησαν οι ίδιοι οι Κινέζοι.
4). Το παλαιό αυτοκρατορικό σύστημα εξετάσεων.
Το εκλογικό σύστημα στις Δημοκρατίες της Δύσης προέρχεται από την πρακτική της Ρώμης και της Ελλάδας. Στην Κίνα δεν ευδοκίμησε αυτή η πρακτική διότι κανείς δεν πίστεψε ποτέ στα σοβαρά πως οι καλοί ηγέτες μπορούν να αναδειχθούν με εκλογές όπου υπεισέρχονται πολλοί στρεβλωτικοί παράγοντες. Στην Κίνα για να διοριστεί κάποιος στις κρατικές υπηρεσίες έπρεπε να περάσει τις εξετάσεις και μετά αξιολογήσεις. Μέσω των εξετάσεων αναδεικνύονταν τα πιο κατάλληλα πρόσωπα και, μετά, με την αξιολόγηση της επίδοσης στην πράξη επιλέγονταν και προάγονταν τα αληθινά ικανά πρόσωπα. Οι εργατικοί πληβείοι προβιβάζονταν και οι διεφθαρμένοι ευγενείς διώχνονταν.
5). Κρατικά μονοπώλια. Από πολύ παλιά το κράτος είχε μονοπώλιο στο αλάτι και τον σίδηρο. Αυτά έφερναν αρκετό εισόδημα έτσι που να μη χρειάζεται να επιβάλλονται υπερβολικοί φόροι και η κυβέρνηση είχε τα αναγκαία κεφάλαια για μεγάλα εθνικά έργα. Έτσι δεν αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός στην Κίνα. Μα αναπτύχθηκε η μεγάλη γαιοκτησία και η εξέλιξη αυτή επέφερε δυστυχία στους αγρότες κι εμπόδισε την πρόοδο της τεχνολογίας.
Ο Μάο κατάργησε τη μεγάλη γαιοκτησία και τον προσοδισμό και ο Ντενγκ έφερε τον φιλελεύθερο καπιταλισμό (δεκαετία 1990 με αρκετά, όμως, κρατικά μονοπώλια) που οδήγησε στη μεγάλη τεχνολογική πρόοδο και την οικονομική ακμή.
