Οι Ενκαβεγιάδες (Encabellados) έχουν πλούσια, συχνά απλοϊκή μυθολογία με πολλά παραμύθια και πολλούς μύθους δημιουργίας και καταστροφής (= Κρίσης). Αυτοί διαχωρίζονται σε πολλές φυλές στις περιοχές που περνά ο ποταμός Νάπο (Εκουαδόρ, Περού) και δέχεται πολλούς παραπόταμους προτού σμίξει κι αυτός με τα νερά του Αμαζονίου.
Η πρώτη μεγάλη περίοδος (ή δεύτερη: οι πρόγονοι δεν θυμούνται με βεβαιότητα) των ανθρώπων καταστράφηκε με τη φωτιά. Ήταν μια τρομερή παγκόσμια πυρκαγιά.
Τη φωτιά τη δημιούργησε ο Ύψιστος, ο Υάγια, λένε. Την τράβηξε από το τίποτα της απεραντοσύνης του. Ναι, αυτό το τρανό δώρο ξεπήδησε από τη νόηση και τη δύναμή του. Εκείνος δημιούργησε τον πυρόλιθο για να μπορούν οι ρουνα – άνθρωποι να αντλούν φωτιά. Αν τώρα χαθεί εντελώς η φωτιά, θα χαθούν οι άνθρωποι.
Τότε όμως η τεράστια πυρκαγιά απλώθηκε ακόρεστη. Όλα τα δάση, όλα τα λιβάδια και οι πόλεις των ανθρώπων φλέγονταν. Έμειναν μόνο στάχτες. Σε μια απελπισμένη προσπάθεια μερικοί ρουνα βρήκαν τρόπους να σωθούν: μεταμορφώθηκαν σε ζώα των βράχων και θάμνων – ελάφια και κατσίκια, γαιοσκώληκες και γελάδια των αγρών, αρμαδίλους και άλλα πλάσματα.
Μα πολλοί και απ’ αυτούς επηρεάστηκαν από τις αδηφάγες φλόγες. Ο αρμαδίλος κρύφτηκε κάτω από τη γη μα η φωτιά πέρασε ξυστά από πάνω του και καψάλισε το καβούκι του που είναι μαύρο και σήμερα.
Το ελάφι Τσουνταρούκου όταν είδε την κόκκινη λαίλαπα να πλησιάζει κατάφερε με κόπο να σκαρφαλώσει σ’ ένα στιβαρό φοίνικα γιατί γνώριζε πως αυτό το δέντρο είχε πολύ νερό και δεν θα καιγόταν.
Αυτά τα ελάφια έκοψαν φοίνικες και με αυτούς έφτιαξαν φράγματα που περιόρισαν την πυρκαγιά και τελικά αυτή έσβησε. Μα και τα ελάφια δεν γλίτωσαν αλώβητα. Η φωτιά καψάλισε τα πόδια τους και γι’ αυτό έχουν μαύρες πατούσες και πόδια.
Άλλοι ρούνα μεταμορφώθηκαν σε πλάσματα του υπεδάφους, σαν τα μυρμήγκια που από τότε έμαθαν να ζουν στις υπόγειες στοές τους μα πολλά και από αυτά καψαλίστηκαν και μαύρισαν.
Άλλοι πάλι κατόρθωσαν να γίνουν υδρόβια σαν χέλια και ψάρια και γλίτωσαν.
Πέρασε η εποχή. Πέρασε και η θεομηνία. Η γη ξεπέταξε νέα φυτά, χόρτα και δέντρα. Και ο Υάγια έδωσε μορφή και ζωή σε νέα γενιά ανθρώπων.
