1. Έγραψα στο Προσάρτημα στη Φορολογική Μεταρρύθμιση (παρ. 1η) πως σε ορισμένες περιπτώσεις, αν όχι συχνότατα, το Δ(ιεθνές)Ν(ομισματικό)Τ(αμείο) επιβάλλει μέτρα σε μια χώρα όχι άμεσης σωτηρίας αλλά εξαθλίωσης – σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ (ή και άλλων ισχυρών κρατών) ώστε οι ολιγοπωλιακές πολυεθνικές τους να εξαγοράσουν πάμφθηνα τα πλούτη της χώρας που ζήτησε βοήθεια. Κι έδωσα για παράδειγμα το Ιράκ το οποίο λεηλάτησαν κυρίως οι Αμερικανοί και Βρετανοί και δήθεν ανοικοδόμησαν αφού πρώτα το κατέστρεψαν καθολικά.
Επειδή το Ιράκ δεν είναι ιδανικό παράδειγμα αφού δεν ζήτησε καμιά βοήθεια από το ΔΝΤ αλλά, αντίθετα, δέχθηκε μια καταστροφική ξεδιάντροπη πολεμική επίθεση, θα εξετάσω εδώ δυο-τρία άλλα παραδείγματα.
Πρώτα όμως ας ξεκαθαρίσω δύο σημεία: τις πηγές μου και τον κάπηλο καπιταλισμό που είναι καταστροφικός και παράνομος.
2. Το Δόγμα του Σοκ : Η Άνοδος του Καπιταλισμού της Καταστροφής της Naomi Klein , που έγινε διεθνές best-seller το 2007 και από το 2010 κυκλοφόρησε και στην ελληνική γλώσσα, είναι η πιο περιεκτική πηγή μου. Είναι δημοφιλέστατο ανάμεσα σε κεντροαριστερούς, που, ειδικά όταν δεν ξέρουν πολλά περί Πολιτικής Οικονομίας, βρίσκουν εδώ μπόλικο υλικό να θρέψουν την αντικαπιταλιστική αγανάκτηση και τις συνομωσιολογικές αντιλήψεις τους.
Δυστυχώς το βιβλίο της Κλάιν περιέχει πολλές ανακρίβειες. Κατά πόσο ευθύνεται η ίδια η Κλάιν ή οι 12 ερευνητές-συνεργάτες της μου είναι άγνωστο: μάλλον και η ίδια και (κάποιοι) συνεργάτες της.
Υπάρχουν λάθη χρονολογικά που ίσως δεν έχουν πολλή σημασία άλλη από το ότι στηρίζουν το κύριο θέμα της πως πρέπει να δίνεται ένα σοκ σε μια κοινωνία/χώρα έτσι που να επιφέρει πολιτικοοικονομικό αποπροσανατολισμό και πανικό με σύγχυση, ώστε να επιβληθούν, δημοκρατικά ή δικτατορικά, νέες πολιτικές “ελεύθερης αγοράς”. (Έβαλα τη φράση σε εισαγωγικά διότι ενώ έτσι ονομάζεται, στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου “ελεύθερη”). Συχνά επίσης τα λόγια κάποιου παρουσιάζονται εκτός συμφραζομένων και δίνουν μια εντελώς λανθασμένη εντύπωση για το τι εννοούσε ο “κάποιος”. Ακόμα συχνότερα, αγνοούνται οι ευεργετικές μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις για να επιφέρουν σχετικά καλά αποτελέσματα. Γενικά όμως το βιβλίο δίνει μια πολύ καλή εικόνα του τρόπου δράσης σύγχρονων πολιτικών προσώπων και πολυεθνικών εταιρειών στην καταλήστευση του πλούτου χωρών που βρέθηκαν σε αδυναμία – όχι δίχως δικό τους φταίξιμο επίσης.
Αλλά τα μεγάλα λάθη της Κλάιν είναι πως δε μελέτησε τα έργα του Milton Friedman κι έτσι δεν ήξερε τα πραγματικά πιστεύω του, όπως δεν ήξερε την πραγματική διδασκαλία της Σχολής του Σικάγο και τις μεθόδους της. Ακόμα κι αν κάποιος δεν γνωρίζει τα έργα του Φρίντμαν, μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει πως καμιά παραπομπή της Κλάιν δεν δικαιολογεί τη δαιμονοποίησή του και τα όσα του προσάπτει.
Πχ. γράφει: “Ο Φρίντμαν πρόβλεψε ότι η ταχύτητα, το εύρος και η αιφνιδιαστική επιβολή των οικονομικών αλλαγών θα προκαλούσαν στον πληθυσμό ψυχολογικές αντιδράσεις οι οποίες ‘θα διευκόλυναν την προσαρμογή’ ” (Κλάιν, σ 20-21). Παραπέμπει δε στο βιβλίο του ζεύγους Φρίντμαν Two Lucky People: Memoirs Σικάγο, 1998 σ 592. Αλλά όταν κοιτάξουμε την πηγή, βρίσκουμε κάτι διαφορετικό. Ο Φρίντμαν έγραψε πως αν μια κυβέρνηση επιλέξει να πολεμήσει τον πληθωρισμό–‘I believe that it should be announced publicly in great detail… The more fully the public is informed, the more will its reactions facilitate the adjustment: Πιστεύω πως αυτή [η πολιτική κατά του πληθωρισμού] θα πρέπει να ανακοινωθεί δημοσίως σε μεγάλη λεπτομέρεια… Όσο πληρέστερα πληροφορείται το κοινό, τόσο περισσότερο οι αντιδράσεις του θα διευκολύνουν την προσαρμογή’ .
Είναι ολοφάνερο εδώ πως άλλα λέει ο Φρίντμαν και άλλα τον κάνουν να λέει και του αποδίδουν γενικότερα οι προκαταλήψεις της Κλάιν.
Όταν πάλι στο κεφάλαιο 19 γράφει για την άδικη εκδίωξη των ψαράδων από τις παραλίες της ανατολικής Σρι Λανκά μετά το καταστροφικό τσουνάμι (Δεκ. 2004), έχει σε κάποιο βαθμό δίκιο: όλες αυτές οι κοινότητες έτυχαν άδικης και άσπλαχνης μεταχείρισης• έπρεπε να φροντιστούν πολύ καλύτερα και να πάρουν το πρέπον μερίδιό τους από τη διεθνή βοήθεια που είχε συγκεντρωθεί. Από την άλλη όμως, ο κόλπος του Αρούγκαμ, καθώς και άλλες παραλίες δεν μπορούσαν να συνεχίσουν στην κατάσταση που είχε διαμορφώσει ο παραδοσιακός αλλά παρωχημένος τρόπος ζωής των λιγοστών ψαράδων (και των χίπηδων επισκεπτών). Η αξιοποίηση τέτοιων τόπων καθεαυτή δεν έχει τίποτα το επιλήψιμο. Αξιοποίηση εδαφών έχει γίνει και πρέπει να γίνεται κατά καιρούς, καθώς αλλάζουν οι συνθήκες ζωής σε διάφορες χώρες και απαιτούνται αφενός εισαγωγή νέων τεχνολογιών, χρήσεων γης και παραγωγικών μεθόδων και αφετέρου κατάργηση παλαιών τρόπων (όπως η παλαιομοδίτικη αλιεία, γεωργία κλπ). Αλλά, ναι, η Κλάιν ορθά επισημαίνει πως δεν δόθηκε η πρέπουσα φροντίδα σε όλους αυτούς τους ψαράδες που είχαν χάσει στο τσουνάμι όχι μόνο περιουσίες αλλά και συγγενείς.
3. Υπάρχουν πολλές άλλες δημοσιεύσεις που μελετούν σε βάθος τον βίο και πολιτεία του παράνομου καπιταλισμού, και συγκεκριμένα τις ποικίλες καταστροφές και λεηλασίες του στο όνομα της “ελεύθερης αγοράς”.
Πολλές γράφτηκαν πριν το βιβλίο της Κλάιν και πολλές μεταγενέστερα και μερικές όπως το Le capitalisme hοrs la loi του Marc Roche, μεταφράστηκαν στην Ελληνική (Καπιταλισμός εκτός Νόμου Αθήνα Μεταίχμιο, 2011). Παραθέτω μερικούς συγγραφείς σε αλφαβητική σειρά.
Blum W. 1995 Killing Hope… Monroe (Maryland), Common Courage Press.
Bullard N. 1999 Taming the Tigers: the IMF and the Asian Crisis London, Focus on Global South.
Branford S.& Kucinski B 1988 Debt Squads… London, Zed Books.
Budhoo D.L. 1990 Enough is Enough… New York, New Horizons.
Cohan W.D. 2011 Money and Power NY/London, Allen Lane.
Cohen D. 2009 La Prosperité du Vice… Paris, Albin Michel.
Eisenberg C. 1996 Drawing the Line… NY, Cambridge, Cambridge University.
Grandin G. 2006 Empire’s Workshop… NY, Metropolitan Books.
Harbury J. 2005 Truth, Torture & the American Way Boston, Beacon Press.
Kinzer S. 2006 Overthrow: America’s Country of Regime Change NY, Times Books.
Klein R.L. & Pomer M. 2001 (επιμ) The New Russia… Stanford, Stanford University Press.
Lacoste D. 2009 Comprendre les Grises Financiers, Paris, Eyrolles.
Ross Sh, 2009 How the Banks Brought Ireland to its Knees, Penguin.
Sarna D.E. 2010 A History of Greed Wiley.
Αυτές είναι μερικές δημοσιεύσεις που δείχνουν από διαφορετικές γωνίες θεώρησης τις πολυποίκιλες πολιτικο-οικονομικές κινήσεις που σχετίζονται άμεσα με τον παράνομο καπιταλισμό. Άλλες αναφέρονται στα τμήματα που ακολουθούν.
4. Γιατί “παράνομος καπιταλισμός”; Υπάρχει και νόμιμος ή έννομος;
Φυσικότατα.
Οι λέξεις “καπιταλισμός” και “κεφάλαιο” και τα παράγωγά τους έχουν γίνει σχεδόν βρόμικες βρισιές όχι μόνο για τις αριστερές παρατάξεις αλλά κάποτε και για τους φιλελεύθερους ή δεξιούς. Παραγνωρίζοντας την απόλυτη ανάγκη για χρήση κεφαλαίων στην παραγωγή σήμερα, οι ολοκληρωτικοί εχθροί του καπιταλισμού (ή κεφαλαιοκρατίας!) εξαπολύουν ακατάπαυστα μύδρους εναντίον των εκμεταλλευτών του μόχθου των εργαζομένων, όπως αρέσκονται να νομίζουν.
Πρόκειται φυσικά για πολύ χοντρές παρωπίδες παραλογισμού. Όχι πολιτικής, πολιτισμού ή ό,τι άλλο επικαλούνται οι επιτιθέμενοι εξυβριστές. Είναι ηθελημένη άγνοια και παραλογισμός. Απλούστατα, εγκλωβισμένοι στη δική τους στενόμυαλη, παγιωμένη αντίληψη δεν νοιάζονται καν να δουν τι λέει ο Πατριάρχης του κομμουνισμού, Μαρξ, ο οποίος από τα νεανικά Χειρόγραφα (1974 Αθήνα, Διεθνής Βιβλιοθήκη, σ 109-121) στο Κεφάλαιο και στην Κριτική του Προγράμματος Γκότα (1976 Αθήνα, Κορόντζη, σ. 15-20) τονίζει την αναγκαιότητα χρήσης κεφαλαίου και καυτηριάζει όχι γενικά το κεφάλαιο, αλλά την απογύμνωση των εργαζομένων από το κεφάλαιο που έχει συσσωρευθεί στους κεφαλαιοκράτες (που ήταν αρχικά γαιοκτήμονες). Και φυσικά, ο Μαρξ ποτέ δεν συμπεριλαμβάνει τη γη στο κεφάλαιο, όπως κάνουν οι πλείστοι οικονομολόγοι.
Κεφάλαιο δεν είναι χρήμα. Με το χρήμα καθεαυτό δεν μπορείς να κάνεις τίποτε άλλο εκτός από το να το αποθηκεύσεις ή να το ανταλλάξεις με αγαθά και υπηρεσίες.
Κεφάλαιο είναι αγαθά (ή πλούτη) που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή άλλων αγαθών. Με το απαραίτητο χρήμα μπορείς να προμηθευτείς τέτοια αγαθά. Ούτε η πιο απλή, στοιχειώδης βιοτεχνία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει δίχως λίγο κεφάλαιο. Ο ράφτης χρειάζεται τα ψαλίδια, τις βελόνες, τις καρφίτσες του. Ο μαραγκός το πριόνι, το σκεπάρνι, την πλάνη του. Ο γεωργός το τρακτέρ και τη θεριστική μηχανή. Και ούτω καθεξής.
Για να έχει και να συντηρεί το κεφάλαιο (=μέσα παραγωγής), ο βιοτέχνης ή ο βιομήχανος χρειάζεται χρήματα που έχει από δική του προηγούμενη συσσώρευση ή από πίστωση κάποιου είδους. Το ίδιο και ο μαγαζάτορας και ο έμπορος. Τα χρήματα μετατρέπονται σε κτίρια, μηχανήματα, οχήματα, εργαλεία και άλλα μέσα παραγωγής και εμπορίου – και αυτά μετατρέπονται σε χρήματα αν και όπως είναι ανάγκη σε διαφορετικές φάσεις της μετακίνησης και ανταλλαγής προϊόντων, αγαθών και υπηρεσιών.
Συχνά τα χρήματα φυλάσσονται σε τράπεζες για ασφάλεια και για μελλοντική χρήση. Έτσι και οι τράπεζες χρειάζονται τα κεφάλαιά τους. Επειδή μάλιστα δημιουργούν πιστώσεις (και χρήματα) οι τράπεζες είναι πολύ σημαντικά και απαραίτητα όργανα στη σύγχρονη οικονομία.
Αυτό το σύστημα είναι υγιής, νόμιμος καπιταλισμός.
5. Δυστυχώς όμως το σύστημα έχει δεχθεί ευρύτατες επιθέσεις ιών κι έχει αρρωστήσει παρουσιάζοντας σοβαρότατες στρεβλώσεις στη διάρθρωση και λειτουργία του.
Πρώτα πρώτα διογκώθηκε η διαφορά μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Και οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι στα άκρα. Και οι φτωχοί, οι ακτήμονες, οι άστεγοι, οι άνεργοι, αποτελούν πλέον τις υπεράριθμες μάζες, ενώ οι πλουτοκράτες είναι συγκριτικά λίγοι.
Οι πλούσιοι δεν έχουν μόνο αστρονομικές καταθέσεις δισεκατομμυρίων σε τράπεζες και άλλες χρηματοπιστωτικές εταιρείες. Έχουν επίσης στην ιδιοκτησία τους τεράστιες εκτάσεις γης, τις πηγές φυσικών πόρων όπως πετρέλαιο, πολύτιμα μέταλλα ή πολύτιμοι λίθοι και μεγάλες μονάδες παραγωγής οπλικών συστημάτων, μηχανημάτων, οχημάτων, τροφίμων, φαρμάκων κλπ.
Λόγω του ελέγχου που ασκούν πάνω στα εδάφη, στους φυσικούς πόρους και στην παραγωγή και διανομή των προϊόντων, οι πλούσιοι γίνονται ακόμη πλουσιότεροι.
Η αυξανόμενη ανισότητα διαιωνίζεται για δύο κυρίως λόγους.
α) Υπάρχει μεγάλη άγνοια στους λαούς για το πώς λειτουργούν οι πολιτικο-οικονομικές δυνάμεις στην κοινωνία. Οι μάζες των κοινών, συχνά εντελώς αμόρφωτων, ανθρώπων θέλουν να έχουν ένα εισόδημα επαρκές για να ζουν αυτοί και να μπορούν να μεγαλώσουν και να σταδιοδρομήσουν ικανοποιητικά τα παιδιά τους. Δεν διακατέχονται από την απληστία και συμφεροντολογία που κινητοποιούν πυρετικά τους πιο φιλόδοξους πολίτες, επιχειρηματίες και πολιτικούς. Έτσι δεν εξετάζουν ευρύτερες περιοχές της ύπαρξης και γίνονται θύματα εκμετάλλευσης εύκολα.
β) Οι πλούσιοι έχουν τεράστια ισχύ και δεν διστάζουν πλέον να εξαγοράσουν κομματάρχες και υπουργούς, να διαφθείρουν πρόσωπα και θεσμούς και γενικά να παρακάμψουν ηθικά και νόμιμα εμπόδια προκειμένου να διατηρήσουν τα πλούτη, την ισχύ και τα προνόμιά τους και να τα αυξήσουν όσο μπορούν. Όπως έχω γράψει πολλές φορές η ανηθικότητα έχει πάρει μάλλον ανεξέλεγκτες διαστάσεις και έχει απλωθεί παντού.
Οι περισσότεροι πλουτοκράτες που είναι και κλεπτοκράτες βρίσκονται στις ΗΠΑ. Γι’ αυτό θα επικεντρωθώ σε αυτή τη χώρα που είναι η πλουσιότερη και ισχυρότερη του κόσμου στην εποχή μας.
6. Ο Alexis de Tocqueville επισκέφθηκε την Αμερική το 1831-2 και παρατήρησε την έντονη αγάπη για την κυριαρχία του νόμου και την ελευθερία που επικρατούσε στη χώρα. Έγραψε:
Το πνεύμα της ελευθερίας και η αγάπη γι’ αυτή έχουν εμποτίσει όλες τις συνήθειες του Αμερικανικού λαού: έτσι δεν μπορεί κάποιος να τους συλλογιστεί κάτω από κυβέρνηση άλλη από δημοκρατική.
Το 1830 η Αμερική ήταν ακόμα ένα νεοσύστατο ελεύθερο κράτος που είχε απελευθερωθεί από το βρετανικό στέμμα μόλις 50 έτη νωρίτερα. Παραταύτα, ο Τόκεβιλ μπόρεσε να διακρίνει και την τάση που θα διάβρωνε βαθύτατα το νέο Αμερικανικό Έθνος, δηλαδή τον πυρετό για πλουτισμό. Έγραψε:
Το μοναδικό ενδιαφέρον που απορροφά την προσοχή κάθε μυαλού είναι το εμπόριο. Είναι το εθνικό πάθος… Ο αμερικανικός λαός είναι λαός εμπόρων. Με αυτό εννοώ πως αναλώνεται από τη δίψα για πλούτη και αυτή φέρνει στην ακολουθία της πολλά μη έντιμα πάθη, όπως η πλεονεξία, η απάτη και η κακοπιστία. Έτσι οι άνθρωποι εδώ μοιάζουν να έχουν μια μοναδική σκέψη κι έναν μοναδικό σκοπό – να πλουτίσουν. (Oeuvres Complétes τόμος VIII, Melanges Historiques, Παρίσι, 1864. Υπάρχει στα Ελληνικά ‘Ο Τοκεβίλ στην Αμερική’ αλλά μου είναι άγνωστο).
Έχοντας πλουτίσει, έχοντας αποκτήσει τεράστια πλούτη, η ξεχωριστή αυτή τάξη των Αμερικανών θέλει να αυξήσει και να διασφαλίσει απόλυτα αυτό τον πλούτο. Διότι αυτό επιτάσσει η πλεονεξία, η οποία θα χρησιμοποιήσει την απάτη και την κακοπιστία για τον σκοπό της.
7. Ας εξετάσουμε τρία πρόσωπα, υψηλά ιστάμενα στο πολιτικο-οικονομικό κατεστημένο της Αμερικής.
α) Ο Ντόναλντ Ράμσφελντ, ο πανίσχυρος υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, επί Τζόρτζ Μπους και πολέμου του Ιράκ, είχε υπηρετήσει ως υπουργός Άμυνας και επί Αϊζενχάουερ και τώρα ήθελε να εφαρμόσει τη λογική της “ελεύθερης” αγοράς στις ένοπλες δυνάμεις. Νωρίτερα, όταν ούτε ο Ρέιγκαν ούτε ο Μπους ο πρεσβύτερος του έδωσαν κυβερνητικό πόστο, αναδείχθηκε ως μεγάλος μεσολαβητής στον κόσμο των επιχειρήσεων.
Ως διευθύνων σύμβουλος της Searle Pharmaceuticals και με την εξαγορά αυτής της βιομηχανίας από τη Monsanto (φάρμακα, τρόφιμα, μεταλλαγμένοι σπόροι κλπ) κέρδισε 12 εκμ δολάρια (W. Gruber Chicago Tribune 20/10/93 και S.J. Hedges στην ίδια 12/11/06). Έγινε μέλος των διοικητικών συμβουλίων εταιρειών όπως η Sears & Kellogg’s και της αεροναυπηγικής Gulfstream.
Το 2000 η ελβετική εταιρεία ASEA Brown Boveri (ABB) πούλησε στη Βόρειο Κορέα πυρηνική τεχνολογία (εξοπλισμό για παραγωγή πλουτωνίου και τον πυρηνικό αντιδραστήρα). Ο Ράμσφελντ ήταν από αρκετά χρόνια ο μόνος Βορειοαμερικάνος (ΗΠΑ) στο διοικητικό συμβούλιο της ΑΒΒ και αμοιβόταν $190.000 ετησίως.
Το 1997 έγινε πρόεδρος του ΔΣ της βιοτεχνολογικής εταιρείας Gilead Sciences που είχε κατοχυρώσει την πατέντα για το Tamiflu, φάρμακο αποτελεσματικό για διάφορες μορφές γρίπης και προτιμώμενο για τη γρίπη των πτηνών (παρά ορισμένες παρενέργειες όπως παραισθήσεις και τάσεις αυτοκτονίας). Η Gilead είχε επίσης την αποκλειστικότητα τεσσάρων φαρμάκων για το AIDS και παρότι μερικά από όλα αυτά αναπτύχθηκαν με κρατικές επιχορηγήσεις (λεφτά φορολογουμένων), η εταιρεία προσπαθούσε να εμποδίσει φθηνότερα φάρμακα να βγουν στην αγορά (Κλάιν σ 389).
Ως υπουργός Άμυνας δεν έπρεπε δεοντολογικά να συμμετέχει στην σφαίρα εμπορικών επιχειρήσεων και όντως πούλησε όσες μετοχές είχε της Boeing, Lockheed και άλλων εταιρειών. Αρνήθηκε όμως να πουλήσει τις μετοχές του της Gilead (που έφθασαν τα $39 εκμ μια χρονιά). Τον Ιούλιο του 2005, το Πεντάγωνο (=υπουργείο Άμυνας!) αγόρασε Tamiflu αξίας $58 εκμ και λίγο αργότερα το υπουργείο Υγείας αγόρασε ποσότητες ύψους 1 δις δολαρίων!
Έτσι πιστεύεται πως ο Ράμσφελντ αδυνατούσε να διαχωρίσει το καλό του Έθνους και των κοινών φορολογουμένων αλλά και του “ελεύθερου κόσμου” από το συμφέρον των ιδιωτικών πολυεθνικών, σε μερικές από τις οποίες είχε οικονομικό συμφέρον.
β) Ο Ντικ Τσέινι, αντιπρόεδρος του Μπους, ποτέ, όπως και ο φίλος του Ράμσφελντ, δεν αποστασιοποιήθηκε ως όφειλε δεοντολογικά από τον εταιρικό κόσμο του κέρδους. Τα τέσσερα πρώτα χρόνια της αντιπροεδρίας του, παρότι πούλησε μερικές από τις μετοχές του της Halliburton αφού παραιτήθηκε από το ΔΣ της, ωστόσο έπαιρνε ως αποζημίωση $211.000 ετησίως, σχεδόν όσο και η αμοιβή του στην κυβέρνηση (C. Bryan-Low στη Wall Street Journal 20/9/2000).
Ο Τσέινι έγινε πρόεδρος του ΔΣ της Halliburton, μιας γιγάντιας πολυεθνικής, το 1995 όταν Πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν ο Κλίντον. Νωρίτερα ήταν υπουργός Άμυνας επί Μπους πρεσβύτερου και ενώ μείωσε τον αριθμό των μόνιμων οπλιτών, αύξησε την παροχή διοικητικών υπηρεσιών μέσα στις ένοπλες δυνάμεις από εργοληπτικές εταιρείες του ιδιωτικού τομέα – όπως η Brown & Root, θυγατρική της Halliburton. Τελικά η Halliburton ανέλαβε το σύνολο των υποδομών (μη μάχιμων δραστηριοτήτων) των Αμερικανικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό! (βλ. T.C. Miller Blood Money: Wasted Millions… NY, 2006 σ 77-79).
Σε πέντε χρόνια ο Τσέινι διπλασίασε τα λεφτά που η Halliburton εισέπραττε από το Δημόσιο των ΗΠΑ: το $1.2 δις έγινε $2.3 δις (εκτός από δάνεια και εγγυήσεις που της χορηγούσε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση). Και με την εισβολή στο Ιράκ, η Halliburton ανέλαβε τη στήριξη όχι μόνο των ενόπλων δυνάμεων αλλά και πολλών πετρελαϊκών εταιρειών (Exxon, Shell κλπ). Η μετοχή της ανέβηκε από $10 πριν την εισβολή σε $41 μόλις τρία χρόνια μετά, που είναι αύξηση 400%! (Βλ. A. Juhasz Bush Agenda: Invading the World NY 2001.)
H δε κα Τσέινι έγινε το 1995 μέλος του ΔΣ της Lockheed Martin, της μεγαλύτερης βιομηχανίας οπλικών συστημάτων στον κόσμο και προωθούσε την ανάληψη πολλών κρατικών υπηρεσιών (επίβλεψη πτήσεων, ταξινόμηση αλληλογραφίας, πληρωμή κοινωνικών ασφαλίσεων κλπ κλπ).
Αλλά και η Λίζι, κόρη του ζεύγους Τσέινι, που είχε στη δεκαετία του 1990 αναμιχθεί στη μετάβαση της Ρωσίας στην “ελεύθερη αγορά”, ανέλαβε από τον Μπους, αμέσως μετά το επίσημο τέλος των εχθροπραξιών στο Ιράκ, την εγκαθίδρυση μιας ζώνης “ελεύθερου” εμπορίου ανάμεσα στις ΗΠΑ και στη Μέση Ανατολή.
γ) Ο Τζέιμς Μπέικερ είναι σήμερα λιγότερο γνωστός αφού η θητεία του ως υπουργός Εξωτερικών έλαβε χώρα επί Μπους πρεσβύτερου: ήταν τότε φαινομενικά ένας ώριμος πολιτικός της παλαιάς σχολής. Και το 2006, Μάρτιος, διορίστηκε από τον υιό Μπους συμπρόεδρος της Ομάδας Μελέτης για το Ιράκ.
Μετά τη θητεία του στο Υπ. Εξ. απέκτησε τεράστια περιουσία χάρη στις σχέσεις και διασυνδέσεις του με τη Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ. Η νομική εταιρεία του Baker Botts εδρεύει στο Χιούστον, Τέξας: εκπροσωπεί τη βασιλική οικογένεια της Σαουδαραβίας, τη Halliburton, τον ρωσικό πετρελαϊκό γίγαντα Gazprom και ειδικεύεται σε συμφωνίες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ο Μπέικερ έγινε και συνέταιρος στην άλλη κολοσσιαία πολυεθνική Carlyle Group κερδίζοντας περίπου $180 εκμ από το μετοχικό του μερίδιο. (S.M. Harsh στο Νew Yorker 6/9/93• E. Arvedlund στη New York Times 15/2/05• J. Council στο Texas Lawyer 6/3/06).
Ας σημειωθεί πως η Carlyle, που μαζί με τη Halliburton, τη Lockheed Martin και μερικές άλλες, βοήθησε στην “ανοικοδόμηση” του Ιράκ, αφού οι Αμερικανοί πρώτα το ερείπωσαν, αποκόμισε $6.6 δις (P. Smith & J. Politi Financial Times Λονδίνο, 20/10/04).
Όπως οι άλλοι αξιωματούχοι του Μπους, αρνήθηκε κι ο Μπέικερ να παραιτηθεί από τις χρυσοφόρες συμμετοχές του στον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον, ενώ του ανατέθηκε να διασφαλίσει τη διαγραφή χρεών του Ιράκ προς το Κουβέιτ (“κούρεμα” κατά 90%), ένα κονσόρτσιουμ εταιρειών, συμπεριλαμβανομένης και της Carlyle, ανέλαβε με αμοιβή περίπου $1δις να βοηθήσει το Κουβέιτ να εισπράξει τα $27 δις που του όφειλε το Ιράκ. Η σύγκρουση συμφερόντων δεν ενόχλησε τον Μπέικερ και μόνο μετά από αποκαλυπτικές επικριτικές δημοσιεύσεις, η Carlyle αποσύρθηκε από το κονσόρτσιουμ χάνοντας τη μίζα της, αφού τελικά το Ιράκ υποχρεώθηκε να πληρώσει πολλά χρήματα τα οποία είχε ανάγκη για την ανασυγκρότησή του (N. Klein στο The Nation 12/10/04• D. Leigh στη Guardian Λονδίνου 15/10/04).
8. Υπάρχουν πολλές δημοσιεύσεις σε βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά για πολλούς άλλους ανώτερους αξιωματούχους των ΗΠΑ που από το 1960 κι έπειτα θησαύρισαν χάρη στις διασυνδέσεις τους στο πολιτικο-οικονομικό κατεστημένο: ο Ντάλες, ο Κίσινγκερ, ο Σουλτς, ο Τζον Άσκροφτ, ο Ρ. Τζουλιάνι (δήμαρχος και ήρωας της Νέας Υόρκης της 11ης Σεπτεμβρίου), ο Πωλ Μπρέμερ, ο Ρίτσαρντ Περλ και πάμπολλοι άλλοι.
Τώρα όμως ας κοιτάξουμε μερικές από τις πολλές χώρες όπου οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις τους σε συνεργασία με το ΔΝΤ, δηλαδή, εφαρμόζοντας τα μέτρα που αυτό πρότεινε, προχώρησαν στην εκποίηση ή, σωστότερα, στο ξεπούλημα του εθνικού πλούτου σε ξένες εταιρίες.
α) Από το 1992 μέχρι το 1994 ο Πρόεδρος της Αργεντινής Κάρλος Μένεμ, ένας περονιστής πρώην κυβερνήτης επαρχίας, βρισκόταν στην εξουσία με την υπόσχεση να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των εργαζομένων (όπως ο Έλληνας Γ. Παπανδρέου το 2009). Εντούτοις, αυτός και συνεργάτες του όπως ο Ντομίνγκο Καβάγιο, διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Αργεντινής και η Μ. Χ. Αλσογαράι, υπουργός υπεύθυνη για τις ιδιωτικοποιήσεις έκαναν απολύσεις (πάνω από 700.000) κι έκοψαν μισθούς και συντάξεις. Μετά πούλησαν την πετρελαϊκή βιομηχανία, το τηλεφωνικό δίκτυο, την εθνική αεροπορική εταιρία, το αεροδρόμιο του Μπουένος Άιρες, τους σιδηρόδρομους, το σύστημα ύδρευσης, τα ταχυδρομεία και, ακόμα, τα συνταξιοδοτικά ταμεία. Έτσι πάνω από το 90% των κρατικών επιχειρήσεων πουλήθηκαν στη Citibank, στην Boston Bank, στις γαλλικές Suez και Vivendi, στις Ισπανικές Repsol και Telefonica και άλλες ξένες πολυεθνικές.
Όπως όμως αποκαλύφθηκε 10 χρόνια μετά, το οικονομικό πρόγραμμα δήθεν “φιλελευθεροποίησης” της Αργεντινής δεν εκπονήθηκε από τους Αργεντινούς (Καβάγιο, Αλσογαράι κλπ) ούτε καν από το ΔΝΤ καθεαυτό αλλά από τη Citibank και την J P Morgan (Βλ. κυρίως P. Blustein And the Money Kept Rolling In (and out)… Νέα Υόρκη 2005, σ.21-9, επίσης συνέντευξη του A.O. Guona στη La Vaca 20/1/06).
β) Άλλα γλαφυρά παραδείγματα νόμιμης καταλήστευσης στην Λατινική Αμερική είναι η Βολιβία και το Μεξικό.
Με την καθοδήγηση του Αμερικανού Τζ. Σακς, ο Πρόεδρος Πας και διάφοροι οικονομολόγοι (Μπάνσερ, Μπεδρεγάλ, Πράδο, ο γερουσιαστής Γκόνι και άλλοι) το 1985 επέβαλαν τα συνηθισμένα μέτρα αυστηρής λιτότητας στη Βολιβία, έτσι που ο πληθωρισμός έπεσε σε δύο έτη από 14000% (δεν είναι τυπογραφικό ή άλλο λάθος) στο 10% – αλλά και οι μισθοί περικόπηκαν κατά 40% ως και 70% ενώ η ανεργία αυξήθηκε σε 25-30%. Λίγο νωρίτερα η τιμή του κασσίτερου που μετά την κόκα αποτελούσε τη σημαντικότερη εξαγωγή μειώθηκε κατά 55% προκαλώντας, μαζί με τον υπερπληθωρισμό, χάος. Μέχρι το 1990 το 10% των εργαζομένων είχαν στραφεί για δουλειά στους διάφορους τομείς της βιομηχανίας της κοκαΐνης, η οποία τελικά αναζωογόνησε δραματικά την οικονομία της Βολιβίας.
Στα μέσα της δεκαετίας 1990, ο Πρόεδρος δε Λοσάδα (ο γνωστός Γκόνι) προχώρησε στο ξεπούλημα των εθνικών επιχειρήσεων όπως αερομεταφορές, σιδηρόδρομοι, ηλεκτρισμός, τηλεφωνία κλπ: ωφελήθηκαν οι πολυεθνικές Amoco Corp, Citicorp, Enron, Royal Dutch/Shell και άλλες. (Βλ. C.M. Conaghan & J. M. Mallory Unsettling Statecraft… Pittsburg University 1994, J. Friedland στη Wall Street Journal 15/10/94.)
Για το Μεξικό ας αρκεστούμε σε μια μόνο άποψη μετά την κατάρρευση της οικονομίας του το 1994 χάρη στα μέτρα που προώθησε το ΔΝΤ (σε συνέργεια με το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ) κι έγινε γνωστή ως “κρίση της τεκίλα”. Το 1990 μόνο μια τράπεζα στο Μεξικό ανήκε σε ξένους: μετά την κρίση όμως, ως το 2000, 20 από τις 30 τράπεζες του Μεξικού ήταν σε ξένα χέρια. (Βλ. Μ. Schuman στο Forbes 18/7/94, επίσης D. Harvey A Brief History of Neoliberalism Οξφόρδη OUP 2005, σ105).
γ) Στη νοτιοανατολική Ασία, μερικές χώρες όπως η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη και η Νότια Κορέα (λεγόμενες και ‘‘ασιατικές τίγρεις’’) εφάρμοζαν μέτρα προστατευτισμού που απαγόρευαν σε ξένους να αποκτούν γη και να αγοράζουν εγχώριες επιχειρήσεις.
Το 1997 ξέσπασε μια κρίση νομισματική πρώτα στην Ταϊλάνδη, οπότε οι τράπεζες άρχισαν να ανακαλούν τα δάνεια που είχαν χορηγήσει έτσι που οι κατασκευές και αγοραπωλησίες ακινήτων κατέρρευσαν. Η κρίση απλώθηκε στην Ινδονησία, στις Φιλιππίνες και στη Νότια Κορέα, οι οποίες ζήτησαν βοήθεια από το ΔΝΤ.
Το ΔΝΤ (με τη συνεργασία του Υπ. Οικ. των ΗΠΑ) απαίτησε την απαλλαγή από κάθε προστατευτισμό, κρατικό παρεμβατισμό, μαζικές απολύσεις και μεγάλες δημοσιονομικές περικοπές – αλλά θα παραδεχόταν αργότερα πως η κρίση ειδικά στην Ινδονησία και Νότια Κορέα δεν οφειλόταν σε υπερβολικές δημόσιες δαπάνες. (Βλ. P. Blustein The Chastening: Inside the Crisis… Νέα Υόρκη 2001, σ 6-7.)
Ως αποτέλεσμα της λιτότητας που εφαρμόστηκε, 20 εκμ άνθρωποι σε αυτές τις χώρες έπεσαν, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, κάτω από τα όρια της φτώχειας ενώ η μεσαία τάξη της Ν. Κορέας μειώθηκε από 63,7% του πληθυσμού στο 38,4% και οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 50%. Στην Ταϊλάνδη, ένα έτος μετά τα μέτρα λιτότητας, η παιδική πορνεία αυξήθηκε κατά 20%, ενώ στις Φιλιππίνες και στη Ν. Κορέα πολλά κορίτσια διοχετεύονταν από δουλεμπόρους σε κυκλώματα πορνείας στην Αυστραλία, Βόρεια Αμερική και Ευρώπη. (Βλ. Κλάιν 2007, σ 357, 367 και M. Jordan στην Washington Post 6/9/98.)
Εκείνη την περίοδο η Merrill Lynch εξαγόρασε πάμφθηνα τη μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία της Ταϊλάνδης, η AIG την Bangkok Investment, η J.P. Morgan απέκτησε μεγάλο μερίδιο της KIA Motors, η Travelers Group μαζί με τη Solomon Smith Barney εξαγόρασαν μια μεγάλη υφαντουργία της Ν. Κορέας και άλλες επιχειρήσεις. Ας σημειωθεί ότι στο ΔΣ της Salomon Smith Barney ήταν και ο Ράμσφελντ και ο Τσέινι από το 1999. Η δε Carlyle Group επίσης εξαγόρασε πάμφθηνα στη Ν. Κορέα μία τράπεζα, τον τηλεπικοινωνιακό κλάδο της Daewoo και την τεχνολογική Sangyong ενώ η μεγάλη αυτοκινητοβιομηχανία Daewoo που άξιζε $6 δισ αγοράστηκε για μόλις $400 εκμ! Η ενεργειακή Sithe της Νέας Υόρκης αγόρασε μεγάλο μερίδιο της Cogeneration (φυσικό αέριο) της Ταϊλάνδης. Η βρετανική Thames Water και η γαλλική Lyonnaise des Eaux μοιράστηκαν το σύστημα ύδρευσης της Ινδονησίας. Σε πολλές από αυτές τις αγοραπωλησίες αναμείχθηκε η Morgan Stanley που είχε στις αρχές της κρίσης συμβάλλει με τις κραυγές της στην επιδείνωση του κραχ. (βλ. J.X. Zhau & T. Ozawa Business restructuring in Asia Κοπεγχάγη 2001 σ. 96-102• A. Harvey στη Financial Times Λονδίνου 20/9/01• M. Lewis στο New York Times Magazine 31/5/98• Μ. Clifford στο Business Week 2/3/98• S. Strom στη New York Times 1/1/99.
9. Τα στοιχεία που δόθηκαν πιο πάνω στο §8 είναι μόνο ψήγματα των αναίσχυντων επιτευγμάτων του παράνομου “κάπηλου καπιταλισμού” που έχει επικρατήσει στις ΗΠΑ κάτω από τον ευφημισμό “ελεύθερες αγορές” ή “φιλελευθερισμός” – ενώ καταδικάζονται οι πειρατείες στα ανοιχτά ορισμένων παραθαλάσσιων κρατών της Αφρικής και της Ν. Ασίας.
Εδώ αξίζει να παραπέμψω στην Κλάιν (2010: 551) η οποία δίκαια καυτηριάζει τις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις (KBR της Halliburton, Blackwater, Fluor, Shaw, Bechtel, Kenyon κλπ) που, με πληρωμές από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση του ανίκανου Μπους υιού, απέτυχαν παταγωδώς να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει για την περίθαλψη των κατοίκων και την ανασυγκρότηση της Νέας Ορλεάνης μετά το παραλυτικό πλήγμα του τυφώνα Κατρίνα. Η δημοσιογράφος-ερευνητής γράφει: “Το γεγονός ότι επαναλήφθηκαν στη Νέα Ορλεάνη τα ίδια ακριβώς λάθη που είχαν γίνει στο Ιράκ καταρρίπτει τον ισχυρισμό ότι η κατοχή του Ιράκ ήταν απλώς μια αλυσίδα ατυχών συμβάντων και λαθών που οφείλονταν στην ανικανότητα και στην έλλειψη επίβλεψης. Όταν επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά τα ίδια λάθη, πρέπει να αναλογιστούμε την πιθανότητα να μην πρόκειται στην πραγματικότητα για λάθη”. Μπορεί κάποιος να προσθέσει αδίστακτα πως πρόκειται για αισχροκέρδεια με πλήρη αδιαφορία για τη φοβερή δυστυχία εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών.
Είναι κατανοητό ελπίζω πως το όλο ζήτημα δεν αφορά διαφορετικές ιδεολογίες ούτε διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις, όπως διατείνονται μερικοί. Πρόκειται για καταφανέστατη κερδοσκοπική δραστηριότητα.
Ούτε ο παραδοσιακός φιλελευθερισμός του 19ου αιώνα ούτε οι πραγματικά ελεύθερες αγορές μπορούν να χαρακτηρίζονται από πολιτικο-οικονομικές ενέργειες που είναι ουσιαστικά αποπλανήσεις, εξαθλιώσεις και λεηλασίες.
Η θέσπιση ορισμένων νόμων οπωσδήποτε θα μπορούσε να περιορίσει αυτό το ξέφρενο, παρανοϊκό κυνήγι της συσσώρευσης όλο και περισσότερου πλούτου σε βάρος αδύναμων κοινωνιών ή εθνών. Αλλά δεν υπάρχει καμιά εγγύηση πως θα βρεθούν νομοθέτες να το κάνουν ή πως δεν θα ανατραπούν από διεφθαρμένους επίορκους κυβερνήτες.
Το πρόβλημα είναι θέμα ηθικής. Αν δεν μορφωθούν ικανοποιητικά οι μάζες των λαών ή τουλάχιστον ικανός αριθμός ανθρώπων που κυβερνούν τις τύχες των εθνών, η κατάσταση δεν θα βελτιωθεί.
