1. Ναι, Δημοκρατία και δικαιώματα, κυρίως έκφρασης, στον πολιτισμένο κόσμο της Αθήνας, μα όχι ασέβεια κι εξύβριση προς τα θεία.
Οι πρόγονοί μας έπαιρναν τους θεούς και τις θεές τους στα σοβαρά. Πίστευαν πως οι θεότητες της Πολιτείας έπρεπε να λατρεύονται κανονικά. Αν κάποιοι, πολλοί ή λίγοι, δεν το έκαναν κι αν μάλιστα τις απέρριπταν ή τις εξύβριζαν, αυτές μπορεί να εξαπέλυαν ανομβρία και λιμό ή κάποια επιδημία.
Συνεχιζόμενη αδιαφορία κι ασέβεια προς τις αόρατες Δυνάμεις που κυβερνούν τα υλικά φαινόμενα, τα οποία εμείς μπορούμε να παρατηρήσουμε και με τα οποία ζούμε, μάλλον κάποια ώρα θα προκαλέσουν συμφορά. Αυτό παρατηρείται και στις μέρες μας με τα φυτοφάρμακα, τις ραδιενέργειες και γενικά τους ρύπους που ξεχύνουμε στο περιβάλλον.
Μα συχνά στην αρχαιότητα η κατηγορία της ασέβειας είχε σκοπό να βλάψει πολιτικούς αντιπάλους.
2. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι του Σωκράτη τον οποίο οι δημοκρατικοί Αθηναίοι εκτέλεσαν με κώνειο το 399 πκχ. Και αυτό είναι ειρωνικό διότι το Μεγάλο Μαντείο των Δελφών τον είχε ανακηρύξει ως σοφότερο των Ελλήνων και από τη ζωή και τα λόγια του βλέπουμε πως ήταν πολύ θεοσεβούμενος.
Εκτός από τον Σωκράτη, διώχθηκαν πολλοί άλλοι πριν και μετά. Ο φιλόσοφος Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (Ιωνία), η εταίρα Ασπασία (από την Μίλητο), ο γλύπτης Φειδίας, ο τραγικός Ευριπίδης, η εταίρα Φρύνη, ο στρατηγός Αλκιβιάδης, ο Αριστείδης ο δίκαιος κι άλλοι.
Οι τρεις πρώτοι στοχοποιήθηκαν από τους δημοκρατικούς εχθρούς του Περικλή και σύρθηκαν σε δίκες με την κατηγορία της ασέβειας για να βλαφθεί ο Περικλής, τον οποίο δεν μπορούσαν ή δεν τολμούσαν να κατηγορήσουν ευθέως (πριν το 431 πκχ).
Τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται και σήμερα καθώς ορισμένοι θέλοντας να υποβιβάσουν κάποιον υπουργό ή πρωθυπουργό σκαρώνουν ιστορίες κι επιτίθενται στη γυναίκα ή σε φίλους του.
3. Η υπόθεση της Φρύνης είχε μάλλον τη ζήλια κι εκδικητικότητα ως κίνητρο για την κατηγορία της περί ασέβειας και εισαγωγής καινού δαιμονίου εκ Θράκης. Ο πρώην εραστής της Ευθίας την κατηγόρησε.
Η εταίρα καταγόταν από τις Θεσπιές (Βοιωτία) και μεσουράνησε με την εξαίρετη ομορφιά της στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα πκχ στην Αθήνα.
Σε μια τελετή προς τιμήν του Ποσειδώνα γδύθηκε κι έπεσε γυμνή στη θάλασσα. Άλλη φορά οργάνωσε μια γιορτή για έναν θρακικό θεό. Έτσι κατηγορήθηκε πως ήθελε να διαφθείρει τις Αθηναίες κορασίδες.
Στη φωτογραφία είναι ο πίνακας του Henryk Siemiradski (1889) όπου η Φρύνη έχει ξεντυθεί για να μπει στη θάλασσα. Υπάρχουν δυο τουλάχιστον πίνακες που την έχουν να γυμνώνεται στον Άρειο Πάγο και να κερδίζει τη συμπάθεια των ενόρκων που τη θεώρησαν «ιέρεια της Αφροδίτης» και πίστευαν πως τέτοια ομορφιά ήταν θεϊκό δώρο. Αλλά αυτή η εκδοχή είναι μεταγενέστερη επινόηση. Ο Ποσείδιππος ο Κασσανδρεύς (316-250 πκχ), κωμικός ποιητής, πρώτος αναφέρει τη Φρύνη και λέει πως εκείνη, δίχως ξεγύμνωμα, έσφιξε το χέρι κάθε ενόρκου και ικέτεψε αθώωση.
4. Οι κατηγορίες κατά του Σωκράτη ήταν σαφώς ψευδείς.
Αλλά κι εδώ υπεισήλθε το πολιτικό στοιχείο. Ο Σωκράτης είχε γίνει ιδιαίτερος δάσκαλος του Κριτία που ενέργησε ως αρχηγός των Τριάκοντα Τυράννων. Αυτοί το 404 θανάτωσαν περίπου το 5% του σύνολου πληθυσμού της Αθήνας. Ο Σωκράτης θαρραλέα εναντιώθηκε στον Κριτία και τους συντρόφους του, μα οι κατήγοροί του έμειναν στο γεγονός πως ήταν ο δάσκαλος. Όπως ήταν δάσκαλος και του Αλκιβιάδη, ο οποίος δυστυχώς επέφερε πολλά δεινά στους Αθηναίους κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 πκχ).
Μια αρχή του Σωκράτη, εκτός από το γνωστότατο «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα (ένα ξέρω, πως δεν ξέρω τίποτα)», ήταν πως «Δεν αξίζει να ζει κανείς μια ζωή χωρίς να την εξετάζει».
Όλοι μάλλον συμφωνούν θεωρητικά με αυτή την αρχή, μα ελάχιστοι θα θέλουν να την εφαρμόσουν πρακτικά. Και ο Σωκράτης συνήθιζε να σταματά πολίτες στον δρόμο και να τους ρωτά ενοχλητικές ερωτήσεις – να τους τσιγκλά σαν μια αλογόμυγα, όπως γράφει ο Πλάτων.
Παρά την αναγνωρισμένη ευσέβειά του και τις τακτικές θυσίες του, ίσως και ο ισχυρισμός του πως προστατευόταν από έναν θείο δαίμονα, μάλλον ενόχλησαν κάποιους.
Έτσι καταδικάστηκε να πιεί το κώνειο και να μείνει στην παγκόσμια ιστορία ως ο πιο δίκαιος κι ευσεβής φιλόσοφος!
