1.Η ονομασία “Ινδουισμός” είναι μια επινόηση των Ευρωπαίων (κυρίως των Βρετανών που είχαν κάνει την Ινδία αποικία τους) για να καλύψουν τις πολυποίκιλες λατρείες θεοτήτων και θρησκευτικές παραδόσεις των Ινδών. Δεν υπάρχει στην πραγματικότητα μια ενιαία θρησκεία Ινδουισμός. Στον Χριστιανισμό υπάρχουν διαφορετικές σέχτες κι Εκκλησίες που έχουν τις δικές τους υποδιαιρέσεις: π.χ. η σέχτα κι εκκλησία της Ορθοδοξίας έχει ως υποδιαίρεση τους Κόπτες της Αιγύπτου, τους Ελληνορθόδοξους (Ελλάδα, Κύπρος), τους Ρώσους κλπ., με πάρα πολλά κοινά στοιχεία μα και αρκετές μικροδιαφορές. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είναι ενιαία μα οι Προτεστάντες έχουν τους Βαπτιστές, Ευαγγελιστές, Πρεσβυτεριανούς, Υψηλή και Χαμηλή Αγγλικανική Εκκλησία κλπ.
Στον Ινδουισμό δεν υπάρχει μια Εκκλησία (με υπο-διαιρέσεις) ή ένας Προκαθήμενος (Πάπας, Πατριάρχης) ή μια θεία Λειτουργία με παραλλαγές ή ορισμένα δόγματα πίστης, ή μια πίστη. Κάθε λατρεία – του Shiva ή του Viṣhnu ή Ganesa, της Parvatī ή Lakshmī ή Shakti κλπ. – έχει τους ανεξάρτητους ναούς με το ανεξάρτητο και συχνά κληρονομικό ιερατείο της, με τις γιορτές και θυσίες ή προσφορές της και, βέβαια, με τις οικογενειακές τελετές, προσευχές και άλλες πρακτικές της.
2.Η καρδιά των ινδουιστικών λατρειών δεν είναι η πίστη σε έναν μοναδικό, αληθινό θεό, τον αληθινό προφήτη και την διδασκαλία του, μα η αφοσίωση, εμπειρία και προσωπική πρακτική. Κατά τ’ άλλα, η κάθε σέχτα, ας πούμε η λατρεία του Shiva, ανέχεται πλήρως κάθε άλλη διαφορετική λατρεία.
Υπάρχουν διαφορές σε τελετουργίες και άλλες πρακτικές. Αυτές ως επί το πλείστον οφείλονται σε ήθη και έθιμα που αναπτύχθηκαν, συχνά μα όχι πάντα, για πολιτικούς λόγους, σε διαφορετικές περιοχές. Αυτά ασκούν έλξη στους οπαδούς οι οποίοι έχουν προσκολληθεί και συνήθως δεν είναι καθόλου εύκολο να πειστούν να αλλάξουν γνώμη. Αυτό το γνωρίζουμε από προσωπική εμπειρία για πολύ πιο ασήμαντες δικές μας έλξεις ή προσκολλήσεις.
Μερικές από αυτές είναι λάθη και ως αντιλήψεις του νου και ως πρακτικές. Και τέτοια λάθη απαντώνται σε κάθε θρησκεία και τις σέχτες της. Στις σέχτες του Ινδουισμού έχουμε την πρακτική του γάμου παιδιών, ορισμένες διαθέσεις που μειώνουν ή απαξιώνουν την γυναίκα, τις ρατσιστικές διαθέσεις απέναντι στις κάστες και ειδικά στους παρίες νταλίτ κλπ.
3.Υπάρχουν όμως τα 5 κόνσεπτ, οι pañca śhraddhā, όπως λέγονται, που είναι κοινά σε όλες τις σέχτες και όλα τα φιλοσοφικά τους συστήματα.
α) Ο ātman, ο εσώτερος αληθινός εαυτός, είναι μια οντότητα συνειδησίας, όχι το υλικό σώμα ή ο νους ή το πνευματικό/αιτιακό σώμα της φύσης. Αυτά είναι τα σώματα του άτμαν. Αυτή είναι η πρώτη αρχή στην Ινδική Φιλοσοφία και ιδίως στο σύστημα vedānta και όλες τις σέχτες. Μερικές σέχτες του Βουδισμού μιλούν για την απουσία άτμαν με τον όρο anatta, μα ο Βουδισμός είναι άλλος απ’ τον Ινδουισμό κι έχει τον δικό του ιδρυτή-προφήτη-δάσκαλο.
β) Brahman είναι η έσχατη πραγματικότητα όλων των φαινομένων, όλων των κόσμων του σύμπαντος. Είναι το Πνεύμα Απόλυτο, η Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία των πάντων, η απερίγραπτη και απερινόητη πηγή τους. Είναι το Ένα Ον, αιώνιο, αυθύπαρκτο κι αμετάβλητο, με την φύση του SACCIDĀNANDA, δηλαδή ύπαρξη-συνειδησία-μακαριότητα. Είναι η ατελεύτητη και απεριόριστη πληρότητα.
γ) Karma είναι η διαδικασία της αιτίας-και-αποτελέσματος. Κάθε πράξη έχει κίνητρο και συνέπεια ή αποτέλεσμα. Το σύνολο των πράξεων και συμπεριφορών και τα κίνητρα τους, ενός ανθρώπου σε αυτήν και σε προηγούμενες ενσωματώσεις (ή ζωές), αποφασίζουν την κατάσταση της επόμενης ενσωμάτωσης, όπως αυτή η τωρινή είναι αποτέλεσμα των προηγούμενων. Καλά κίνητρα και καλές πράξεις παράγουν καλές συνθήκες στο μέλλον. Κακές εγωιστικές πράξεις παράγουν κακές συνθήκες.
δ) Sansāra είναι η διαδοχή γέννησης και θανάτου σε έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο. Αυτός ο κύκλος συμπεριλαμβάνει ευτυχία και δυστυχία, ανάλογα με τις προηγούμενες πράξεις και τις καλές (όφελος για άλλους) ή κακές (όφελος για μένα μόνο) πράξεις. Είναι η ενέργεια του κάρμα στο §γ.
ε) Mokṣha είναι η λύτρωση από τον κύκλο του sansāra – με διάφορα μέσα, διάφορες διδασκαλίες και πρακτικές. Η λύτρωση υπονοεί πλήρη κατανόηση της ενότητας των πάντων (= φώτιση) και συγχώνευση του ātman στο Brahman.
