Στο παλαιότερο 732. Φιλοσοφία: Νόημα και παράλογο και στο πρόσφατο Φιλ794: Ποιο το νόημα της ζωής… εξέτασα το ίδιο θέμα (το νόημα της ζωής) σε σχέση με το παράλογο και το τυχαίο – δυο ιδέες πολύ της μόδας στην παράξενη χαοτική εποχή μας – και τον πεσιμισμό και μηδενισμό.
Σήμερα προσθέτω και το κόνσεπτ της ματαιότητας που συναντάμε πολύ συχνά επίσης.
Όταν εγείρεται το θέμα είτε για συζήτηση είτε ως ερώτηση υπάρχουν δυο κυρίως προσεγγίσεις. Η μια εξυπνακίζει λέγοντας «Η ζωή είναι για να τη ζήσεις»… Η άλλη αναφέρεται στη ματαιότητα αφού πεθαίνουμε, ή την ασημαντότητά της μέσα σ’ ένα απέραντο σύμπαν.
Και τις δυο αποκρίσεις τις συναντάμε στα έργα υπαρξιστών συγγραφέων όπως ο Σαρτρ ή ο Καμύ ή Κούντερα που πέθανε τον Ιούλιο (2023). Έγραψε: «Η ασημαντότητα είναι η ουσία της ύπαρξης. Είναι το κλειδί της σοφίας, είναι το κλειδί της ευδιαθεσίας». Μα έγραψε επίσης – «Η ανθρώπινη ζωή καθαυτή είναι ήττα».
Ένα αξιοπρόσεχτο σύμβολο γι’ αυτόν τον πεσιμισμό είναι ο μύθος του Σίσυφου που σπρώχνει και κοπιάζει ν’ ανεβάσει έναν βράχο στην κορυφή ενός λόφου, μα μόλις σχεδόν φτάνει εκεί ο βράχος του ξεφεύγει και κατρακυλάει πίσω πάλι.
Και απορείς γιατί πολλοί νέοι (και ηλικιωμένοι) υιοθετούν τέτοιου τύπου ιδεοληψίες σαν να μην υπήρξαν άλλοι συγγραφείς, φιλόσοφοι και δάσκαλοι με πολύ διαφορετική ιδεολογία.
Συχνά δε ακούς ανθρώπους με κάποια μόρφωση να χρησιμοποιούν ως επιχείρημα «Ο Ντίκενς έγραψε…» ή «Ο Χάξλεϊ λέει κάπου…» Οπότε, πάλι απορείς…
Μα φαίνεται πως το φαινόμενο δεν είναι νέο. Ο Ρώσος Λέων Τολστόι, που έγραψε το αριστουργηματικό Πόλεμος και Ειρήνη, περιγράφει μια όμοια κατάσταση στην εποχή του, σ. 22, στο σύντομο δοκίμιό του Περί Τρέλας, 1910, (μετφ. Β. Γαλανοπούλου), Ροές, Αθήνα, 2014:
Κάθε βδομάδα καταφθάνουν καμιά δεκαριά γράμματα τα οποία έχουν γράψει νέοι – ενίοτε όχι και τόσο νέοι – άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, απευθύνοντάς μου το ίδιο ερώτημα και μάλιστα με μια σχεδόν πανομοιότυπη διατύπωση που με κάνει ν’ απορώ: Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Ποιος ο λόγος να ζει ο άνθρωπος; Κάποιες φορές μου κάνει εντύπωση πόσο αφελή και παράλογα είναι τα επιχειρήματά τους: οι άνθρωποι αυτοί συνήθως έχουν διαβάσει μερικά σύγχρονα έργα, κυρίως λογοτεχνικά, και δεν έχουν βρει στα βιβλία αυτά καμιά εξήγηση για το νόημα της ζωής – ίσα ίσα, τα περισσότερα απ’ αυτά μιλούν για το κενό και τη ματαιότητά της· έτσι λοιπόν κι εκείνοι είναι απόλυτα πεπεισμένοι ότι η ζωή δεν έχει κανένα νόημα και ότι το να δέχεσαι μια τέτοια άποψη σε κάνει ενδιαφέρον άτομο μιας και αποτελεί δείγμα καλλιέργειας και μοντερνισμού. Τις προάλλες ήρθε στα χέρια μου ένα πόνημα με τον τίτλο Περί του νοήματος της ζωής. Ο συγγραφέας του αναζητά το νόημα της ζωής στο έργο του Σολογκούμπ, του Αντρέγιεφ και του Σεστόφ. Προκειμένου να στηρίξει τις θέσεις του, δεν παραλείπει ν’ αναφερθεί στη δημιουργία του Τσέχοφ και σε διάφορα άλλα έργα που προσφέρονται γι’ ανάλυση όταν εξετάζουμε ένα τέτοιο ζήτημα. Λες και δεν υπήρξε ποτέ ο βραχμανισμός ούτε ο Βούδας, ο Σολομώντας, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Χριστός, ο Ρουσσώ, ο Καντ, ο Σοπενχάουερ και τόσοι άλλοι. Λες και, μέχρι τον Σολογκούμπ, τον Αντρέγιεφ, τον Σεστόφ και τον Λέοντα Τολστόι, η ανθρωπότητα ζούσε χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα για το νόημα της ζωής, το οποίο τώρα θ’ αποκαλύψουν στους ανθρώπους οι Σεστόφ, Αντρέγιεφ, Σολογκούμπ και Τολστόι αυτού του κόσμου. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα γράμματα που λαμβάνω: έχει κανείς την αίσθηση ότι στο ερώτημα «ποιο είναι το νόημα της ζωής» έχει δοθεί οριστική απάντηση – δεν υπάρχει ούτε και μπορεί να υπάρξει κάποιο νόημα.
Είναι ενδιαφέρον που μεγάλος συγγραφέας συμπεριλαμβάνει και τον εαυτό του στους όχι και τόσο αξιόπιστους στοχαστές
