1. Σήμερα θα παρακάμψω την “πρακτική” για ν’ αποσαφηνίσω τη χρονολογική άποψη του Γιόγκα – τον ίδιο τον Π(ατάντζαλι) που πρώτος άφησε το σύστημα Γιόγκα.
Πρώτα πρέπει να καταλάβουμε πως οι αρχαίοι Ινδοί δεν ενδιαφέρονταν, όπως εμείς σήμερα στη Δύση (ή έστω όπως οι δικοί μας Αρχαίοι, Ησίοδος και Θουκυδίδης), στο ιστορικό ξεδίπλωμα των γεγονότων στον γραμμικό χρόνο: το άλφα συμβάν ολοκληρώθηκε την τάδε ημερομηνία, το 1900 ας πούμε, και συνεπώς το βήτα συμβάν ακολούθησε το 1901. Έτσι δεν κρατούσαν χρονικά και ιστορικές σημειώσεις. Τους ενδιέφερε η κάθετη καταγωγή ενός συμβάντος, μιας γέννησης, ενός ιερού κειμένου, μιας Τέχνης κ.λπ., από κάποια θεότητα μέσω κάποιου σοφού, και μετά της διαδοχής και παράδοσης, (παραμ-παρά param-parã) από δάσκαλο σε μαθητή.
2. Έτσι πριν την άφιξη του Μεγαλέξανδρου το 328 (μα και αργότερα) δεν έχουμε σαφείς ιστορικές χρονολογίες. Έχουμε μόνο μια σχετικά (όχι απόλυτα) σίγουρη διαδοχή κειμένων, συγγραφέων και ορισμένων γεγονότων. Με διάφορα, κοινώς από πανεπιστημιακούς αποδεκτά, κριτήρια γνωρίζουμε π.χ. πως το βιβλίο του Π είναι πολύ μεταγενέστερο των ύμνων του Ṛgveda, των Ουπανισάδων και της Μπχαγκαβαντ Γκητά. Αλλά πολύ νωρίτερα του φιλοσόφου-φιλόλογου Bhartṛhari (5ος αιώνας ΚΕ), του μεγάλου ποιητή Kaledāsa (4ος αιώνας ΚΕ), του δραματογράφου Bhāsa (3ος αιώνας) και του Bharatamuni που έγραψε το Nāṭya Śāstra, μια πραγματεία για τον χορό και το θέατρο (2ος αιώνας ΚΕ; ή νωρίτερα;)
3. Το Yoga-sūtra του Π τοποθετείται τον 2ο αιώνα ΠΚΕ μα μόνο ως εικασία. Θα μπορούσε να είναι 3 ή 5 αιώνες νωρίτερα. Δεν ξέρουμε. (Μερικοί το τοποθετούν στον 2ο αιώνα ΚΕ.)
Ένας λόγος που τοποθετήθηκε στον 2ο αιώνα ΠΚΕ είναι ότι τότε υπήρξε, λέει η επικρατούσα θεώρηση, και το έργο Mahābhāṣya (σχόλια στη Γραμματική του Pāṇini, 5ος αιώνας ΠΚΕ) από κάποιον Patañjali. Η αντίληψη αυτή ξεκίνησε από τον Μπχαρτριχάρι (§2) που έγραψε πως κάποια ιδιοφυΐα ήταν εξπέρ σε γιόγκα, ιατρική (Ayur-veda) και φιλολογία. Ο δε Bhoja τον 11ο αιώνα έγραψε πως ένας ήταν ο Π. Και η αντίληψη κόλλησε! (Μέρος αυτής της θεώρησης είναι και η πίστη πως ο σοφός ήταν φίδι, μέση και κάτω, όπως στο άγαλμα της φωτό!)
Οι Δυτικοί επίσης ακολούθησαν την παράδοση. Μα αργότερα αποφασίστηκε (και πολύ σωστά) πως επρόκειτο για δυο πρόσωπα με το ίδιο όνομα. Διότι το Yogasūtra δεν περιέχει ούτε μια αναφορά σε θέματα γραμματικής ή γλώσσας και το Mahābhāṣya δεν περιέχει καμιά αναφορά σε γιόγκα-θεωρία ή -πρακτική. Αν ήταν το ίδιο πρόσωπο, δεν θα μπορούσε να κρατά τόσο καθαρά από ξένες αναφορές τα δυο έργα: το γλωσσολογικό από αναφορές σε γιόγκα και το γιογκικό από αναφορές σε γλωσσικά θέματα. Κανένας συγγραφέας δεν θα μπορούσε να κρατήσει τόσο απόλυτη καθαρότητα.
4. Δεν νομίζω να υπάρχουν πλέον σοβαροί πανεπιστημιακοί που να πιστεύουν πως πρόκειται για έναν και ίδιο Π. Μα η χρονολογία του Π που μας κληροδότησε το Yogasūtra μπορεί, επαναλαμβάνω, να πηγαίνει 3 ή 5 αιώνες πιο πίσω.
Ο Ādi Śaṅkara, ο πρώτος Śaṅkarācārya που ίδρυσε τα 4 Κέντρα της Βεδικής Παράδοσης αναζωπυρώνοντας την αρχαία διδασκαλία Vedānta της Ενότητας, απέρριψε το φιλοσοφικό σύστημα Sāṅkhya μα αποδέχτηκε το σύστημα Γιόγκα του Πατάντζαλι ως σύμφωνο με τις αρχές του Βεδάντα. Αυτό σημαίνει πως το Yogasūtra του Π υπήρχε όταν ζούσε ο Śaṅkarācārya.
Πότε έζησε αυτός; Οι πολλοί πανεπιστημιακοί τον τοποθετούν στον 8ο αιώνα της ΚΕ, μερικοί όμως κάπως νωρίτερα, ως και τον 6ο αιώνα ΚΕ.
Η γηγενής παράδοση των Śaṅkarācārya, στο Jyotir Maṭha (Βορράς) και Kañci Maṭha (Νότος) τουλάχιστον, λένε πως ο Πρώτος Śaṅkarācārya έζησε γύρω στο 500 ΠΚΕ και ο άλλος, ο μεταγενέστερος ήταν απλώς κάποιος που είχε το ίδιο όνομα και τον ίδιο τίτλο – όπως συμβαίνει συχνά στην ινδική Ιστορία.
Εγώ υιοθετώ τη γηγενή παράδοση κι έτσι λέω πως το έργο του Π ανήκει το αργότερο στις αρχές του 6ου αιώνα ΠΚΕ μα μπορεί να είναι πολύ πολύ παλαιότερο.
