1. Φίλη της στήλης ρώτησε πώς έβγαλα το συμπέρασμα ότι ο Κώστας Κουτσουρέλης δεν γνώριζε με βεβαιότητα τι είναι καλή ποίηση και τι όχι. Απαντώ άμεσα και δίχως περιφράσεις ή αοριστίες.
Στη σελ. 98 του βιβλίου του Τι είναι και τι δεν είναι Ποίηση (2020, Άρκτος, Αθήνα) παραθέτει ο ΚΚ πέντε (5) σύντομα αποσπάσματα χωρίς να δίνει τον ποιητή, το ποίημα και ημερομηνία γραφής ή άλλη λεπτομέρεια. Τα παραθέτει ως δείγματα ποιητικής γλώσσας που φθάνοντας στο κατάλληλο “ύψος” (με την έννοια του Λογγίνου) αποτυπώνει επαρκώς “υψηλή συγκίνηση” δηλαδή κινήματα της ψυχής εξ ορισμού σπάνια ή και μοναδικά – όπως η έξαρση, ο ενθουσιασμός, η ηθική συνέγερση (σ97-8).
Παραθέτει αυτά τα σύντομα κομμάτια χωρίς όμως να λέει ποια “υψηλή συγκίνηση” αποτυπώνουν και χωρίς να αναλύει τη γλώσσα τους και να δείχνει πως αυτή βρίσκει “στο επίπεδο της σύνταξης, του λεξιλογίου και των ρητορικών σχημάτων το σπάνιο και το μοναδικό”. Γράφει μόνο ότι “Οι στίχοι αυτοί, από τους γλωσσικά αισθητικότερους, είναι την ίδια στιγμή και από τους οικονομικότερους.”
2. Εδώ παραθέτω τα τρία (3) από τα πέντε δείγματά του.
α) Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια.
β) Λαμποκοπάει ανάσταση το περιβόλι,/ κάθε πουλί ονειρεύεται πως είναι αηδόνι.
γ) Ρόδο της μοίρας, γύρευες να βρεις να μας πληγώσεις.
Λακωνικοί και οικονομικοί σίγουρα είναι οι στίχοι μα δεν θα τους έλεγα “αισθησιακούς” και δεν ξέρω τι ακριβώς εννοεί με αυτό ο ΚΚ.
Αν είχαμε τα συμφραζόμενά τους, δηλαδή το ποίημα στο οποίο ανήκουν θα μπορούσαμε ίσως να τους εκτιμήσουμε καλύτερα. Μα ας μείνουμε με τους στίχους καθαυτούς και ας τους αναλύσουμε ποιητικά στο «επίπεδο της σύνταξης, του λεξιλογίου και των ρητορικών σχημάτων”.
3. Ο πρώτος στίχος είναι πραγματική, γνήσια, υψηλή ποίηση.
“Νύχτα γιομάτη θαύματα”, το πρώτο μέρος, έχει αοριστία: Τι, ποια θαύματα; Ασυνήθιστα μα όμορφα φαινόμενα ή τα συνηθισμένα στοιχεία της νύχτας με άστρα, φεγγαρολουσιά, σκιές, αρώματα από άνθη, ήπιο αεράκι;
Μα το δεύτερο μέρος ηλεκτρίζει, συγκλονίζει – “νύχτα σπαρμένη μάγια”!
Στον νου έρχεται η εικόνα των άστρων που πράγματι καθώς σπιθιρίζουν στο σκοτεινό διάστημα του ουρανού μοιάζουν με φωτεινά, ασημένια σπόρια ριγμένα σε αφθονία με μαγικό τρόπο από κάποιο αόρατο, γιγάντιο χέρι. Μετά, η εικόνα επεκτείνεται να συμπεριλάβει τα “μάγια” του φωτός που αντανακλάται ή λούζει το γήινο πεδίο και τους ίσκιους, το ήπιο αεράκι, τα αρώματα και ίσως καλαηδισμούς αηδονιών. Η μαγεία μιας όμορφης νύχτας. Και στον νου έρχεται ο μεγάλος Σπορέας, ο δημιουργός των πάντων, όπως αναφέρεται στα Ευαγγέλια.
Το πολύ υλικό ρήμα “σπέρνω” συγκεκριμενοποιεί τα αόριστα “μάγια” με τα άστρα και όλες τις ομορφιές που θα μπορούσε να έχει μια νύχτα.
4. Το δεύτερο κομμάτι είναι μεικτό: ο πρώτος στίχος είναι ποίηση, ο δεύτερος προσποίηση.
Ναι, το ρήμα “λαμποκοπάει” καλύπτει και τη γιορτή της Ανάστασης κυρίως με τα κεριά και γιορτινές φορεσιές και την άνοιξη του περιβολιού, με τη λιακάδα, τα πολύχρωμα άνθη των δέντρων και ίσως πουλιά που πετούν τιτιβίζοντας.
Ο δεύτερος στίχος δεν μεταδίδει πραγματική συγκίνηση, πραγματική εμπειρία. Είναι κίβδηλη κατασκευή της διάνοιας που προσποιείται ποίηση. Η ανάσταση στο περιβόλι γίνεται ορατή τη μέρα· το αηδόνι καλαηδάει το βράδυ: οπότε έχουμε αντίφαση. Εκτός από νυχτοπούλια (κουκουβάγιες π.χ.) τα άλλα κοιμούνται. Πώς ξέρει ο ποιητής ότι “κάθε πουλί ονειρεύεται πως είναι αηδόνι”; Είναι μια αυθαίρετη σκέψη!
Έτσι ο δεύτερος στίχος περιέχει αντίφαση και είναι αντιφατικός σχετικά με τον πρώτο.
Ο Σολωμός γράφει (στο Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Τρίτο Σχεδίασμα, πως «τα νερά τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνια», μα δεν λέει ότι νομίζουν πως είναι αηδόνια: απλώς συγκρίνει τον ήχο τους!
5. Το τρίτο δείγμα είναι παράξενο.
Ποιο είναι το “ρόδο της μοίρας” που γυρεύει να πληγώσει τον ποιητή (και άλλους); Και πώς; Και γιατί;
Ναι, η μοίρα συχνά πληγώνει ανθρώπους, δίκαια ή άδικα. Ένα ρόδο πληγώνει με τα αγκάθια στο κοτσάνι του. Μα τι είναι σε αυτήν την περίπτωση το ρόδο της μοίρας; Μπορεί να συμβολίζει κάτι – μια άγνωστη, υπερφυσική δύναμη, μια γυναίκα ίσως, ή ό,τι άλλο. Δεν ξέρουμε. ΄Ίσως υπονοεί πως όπως παίρνοντας ένα ωραίο τριαντάφυλλο μπορεί να πληγωθείς από το αγκάθι στο κοτσάνι του, έτσι κυνηγώντας ή βρίσκοντας ομορφιές στον κόσμο πληγώνεσαι από αόρατα/άγνωστα αγκάθια που είναι δυσκολίες όπως το πέρασμα του χρόνου και η συνακόλουθη φθορά ή όποια άλλη απώλεια. Μα εδώ λέει πως το ρόδο «γυρεύει» (= επιδιώκει) να μας πληγώσει: είναι δική του θεληματική προσπάθεια!
Έτσι μένουμε μετέωροι στην απορία μας.
6. Ούτε πολύ οικονομικός, ούτε αισθησιακός είναι ο στίχος και, το κυριότερο, δεν ξέρουμε σε τι αναφέρεται.
Οπότε δίνω 9,5 στον πρώτο, 7 στον δεύτερο και 4 στον τρίτο.
Αν η διάνοια μετέχει περισσότερο (κατά τον ΚΚ, όπως είδαμε στα προηγούμενα άρθρα) στη δημιουργία ενός ποιήματος από τις συναισθηματικές ορμές, τότε πρέπει να χρησιμοποιείται αυτή και στην ανάλυση των στίχων. Όχι να αρκούμαστε στις εύκολες θεματολογικές, μάλλον επιφανειακές κρίσεις μας, ή, χειρότερα, στις προκαταλήψεις μας.
