Η τροφή διαιρείται (με την πέψη) σε τρία: το χοντρότερο γίνεται κόπρανα, το μεσαίο γίνεται σάρκα, ιστοί και οστά, και το ανώτερο, λεπτότερο γίνεται νους (μάνας).
1 Ο νους είναι το όργανο (το παράθυρο ή πύλη) μέσω του οποίου ο Εαυτός στον ενσωματωμένο άνθρωπο έχει επαφή με τον υλικό κόσμο. Ο άνθρωπος κινείται στον κόσμο και τον εμπειράται μόνο χάρη στον νου.
Όπως αναφέρθηκε στο αμέσως προηγούμενο Ψ235: Ο νους στη Βεδική Παράδοση, το μάνας, ο νους, χρησιμοποιείται και για το όλο νοητικό σώμα με τα διαφορετικά όργανα και τις ποικίλες διανοητικές και αισθηματικές λειτουργίες, και για την κατώτερη διάνοια, το κατώτερο όργανο που διατυπώνει επιθυμίες, σχέδια, κατηγορίες, συσχετισμούς και παρόμοια (και συχνά εδώ αποδίδεται με τη λέξη “μυαλό”). Στην Praśna Ουπανισάδα (4.8) δίνονται οι 4 κύριες λειτουργίες: το μυαλό και όσα σκέφτεται (manas), η ανώτερη διάνοια (buddhi) και όσα κατανοεί, ο εγωισμός (ahaṅkāra) και οι παραστάσεις του και η απλή νόηση (citta) και η επίγνωσή της.
Στην Kaṭha Ουπανισάδα (13.10) δίνεται η αναλυτική ιεράρχηση: Πάνω από τις αισθήσεις και τα αντικείμενα τους είναι το μυαλό (manas), πάνω από το μυαλό είναι η διάνοια (buddhi)…(κι επαναλαμβάνεται στο 2.3.7).
2 Στο προηγούμενο Ψ235 αναφέρθηκε το εδάφιο στη Muṇḍaka Ουπανισάδα που λέει (3.1.10): ”Όποιον κόσμο οραματίζεται|συλλογιέται ο άνθρωπος με αγνή φύση, αυτόν υλοποιεί και κατέχει”…
Η μεταγενέστερη MaitrīΟυπανισάδα επαναλαμβάνει την ίδια σκέψη (6.3.4) μα πάει πιο πέρα λέγοντας πως ο νους μπορεί να είναι αγνός (Śuddha) και μολυσμένος (aśuddha) όταν διακατέχεται από επιθυμίες (kāmasamparka). Έτσι γίνεται όργανο για αιχμαλωσία (bandana) στα εγκόσμια και για λύτρωση (mokṣa) στον αληθινό Εαυτό.
Ήδη, όμως, η Chāndogya Ουπανισάδα δήλωσε (7.3.1) πως οι ενέργειες του νου καθορίζουν το ποιόν του ανθρώπου και τον κόσμο στον οποίο ζει.
Πολύ νωρίτερα, σε ορισμένους ύμνους του Ṛgveda οι ποιητές λένε με θλίψη πως αγνοούν την έσχατη πραγματικότητα διότι ο νους είναι προσκολλημένος στα εγκόσμια (RV 1.164.37: περιφέρομαι με νου αιχμαλωτισμένο. RV10.57.4-6 Ας έρθει ο νους για σοφία, τέχνη και ζωή).
Η φίλη μου Ελισάβετ, ψυχολόγος στην Αμερική, εκπλήσσεται με τη φύση του νου που αποκαλύπτουν τα κείμενα της Βεδικής Παράδοσης, διότι στη Δυτική Ψυχολογία δεν ασχολούνται με αυτές τις απόψεις.
3 Μια άλλη άποψη αφορά την ουσία του νου. Το σώμα είναι πλασμένο από οργανικά μόρια και κύτταρα (από ένα κύτταρο που μεγάλωσε και διαφοροποιήθηκε σε πολλά που γίνονται όργανα σωματικά από τροφή). Από τι είναι πλασμένος ο νους; Άγνωστο!
Στην Aitareya Ουπανισάδα (1.1.4) περιγράφεται αναλυτικά η καταγωγή του ανθρώπου από τον συμπαντικό άνθρωπο, ο οποίος εκπορεύτηκε από τα αρχέγονα ύδατα, δηλαδή τις κυμαινόμενες ενέργειες (adbhyaḥ). Ο νους ξεπηδά από την καρδιά που ανοίγει με τη βούληση του Εαυτού (ātman). Είναι φανερό, λοιπόν πως ο νους (όπως και η καρδιά) είναι κάτι άλλο από τον Εαυτό. Έτσι καταλαβαίνουμε πως όταν σε ορισμένα κείμενα λέγεται πως ο νους είναι ο Εαυτός ή χρησιμοποιείται η λέξη άτμαν για τον νου, πρόκειται για μεταφορά ή κάποιο συμβολισμό.
Ο νους μοιάζει εδώ να είναι, όπως το δέρμα, το στόμα, τ’ αυτιά, η καρδιά κλπ., πλασμένος από ύλη μα όχι από χοντρή ύλη. Είναι μια πολύ λεπτότερη ουσία.
Στη Chāndogya Ουπανισάδα λέγεται πως ο νους είναι κι αυτός πλασμένος από τροφή (6.5.4 anna-maya). Αλλά διαφοροποιείται. Στο εδάφιο 6.5.1 έχει λεχθεί πως η τροφή διαιρείται (με την πέψη) σε τρία : το χοντρότερο γίνεται κόπρανα, το μεσαίο γίνεται σάρκα, ιστοί και οστά, και το ανώτερο, λεπτότερο γίνεται νους (μάνας). Αυτό επαναλαμβάνεται στο 6.6.2 και στο 6.7.6.
Το μάνας όμως σε αντίθεση με τα σωματικά όργανα έχει κίνηση και “πετά από μέρος σε μέρος” (6.8.2), παρότι μένει δεμένο στη ζωτική ενέργεια (prāṇa) του ενσωματωμένου ανθρώπου.
Γι’ αυτό λέγεται να είναι ανώτερος ο νους απ’ το υλικό σώμα και τις αισθήσεις που ουσιαστικά κυβερνά (Kaṭha Ουπανισάδα 2.3.7 και Śivasaṅkalpa στροφές στο Vājasaneyī-Saṃhitā).
