1. Ο Λάο Τσε δίδασκε πως όταν το Τάο λησμονήθηκε, όταν δηλαδή οι άνθρωποι ξέπεσαν από την απόλυτη Ενότητα, παρουσιάστηκε η δικαιοσύνη και, όταν ξέπεσαν και από αυτήν, παρουσιάστηκε ο καθωσπρεπισμός (Τάο Τε Τσινγκ, 38).
Βλέποντας τη θλιβερή κατάσταση των ανθρώπων και την τάση τους να ξεπέσουν κι άλλο, ακόμα χαμηλότερα στη βαρβαρότητα και το χάος, ο Κομφούκιος τόνισε την ανάγκη για καθωσπρεπισμό διότι μόνο αυτή την ικανότητα είχαν οι άνθρωποι. Να ακολουθούν έναν κώδικα συμπεριφοράς που εξασφάλιζε κάποια τάξη, διατήρηση αλληλοσεβασμού και κοινωνική συμβίωση.
Αυτός ο κώδικας κανόνων καθωσπρεπισμού με καθορισμένες συμπεριφορές, με υποχρεώσεις και καθήκοντα, με καθορισμένες ταξικές σχέσεις, με κανονισμούς και τελετές – όλο το πλέγμα λέγεται li.
2. Η γενική έννοια li είναι “ορθή κοινωνική συμπεριφορά”. Συχνά αποδίδεται ως τελετή ή τελετουργία ή κανονισμός. Πιο σωστά είναι “υποχρέωση”!
Στην Κίνα ποτέ δεν είχε μεγάλη πέραση, μεγάλη γενική αποδοχή, η αντίληψη “δικαιωμάτων” όπως αυτή αναπτύχθηκε τόσο έντονα στη Δύση. Το ίδιο ισχύει για την κουλτούρα της Ιαπωνίας και της Κορέας όπου επίσης υπεισήλθε ο κομφουκισμός.
Στην κινέζικη κοινωνία, παρά τη θύελλα του Μαοϊσμού που τράνταξε συθέμελα την χώρα, παρά την εδραίωση του μονοκομματισμού (ΚΚΚ) και τα διάσπαρτα σκάνδαλα δημόσιας διαφθοράς, εξακολουθούν να ισχύουν ορισμένες υποχρεώσεις σε ορισμένες σχέσεις, οι οποίες πρέπει να τηρούνται για να διατηρείται η επίπλαστη έστω εμφάνιση τάξης. Αυτές είναι μεταξύ συζύγων – άντρα και γυναίκας· συζύγου/μητέρας (μα ευρύτερα και γονέων) και παιδιών· ηλικιωμένων και νέων· πολιτικού ή κυβερνητικού αξιωματούχου και πολιτών.
Αυτές οι υποχρεώσεις και η τάξη που συντηρούν (li) είναι σχεδόν άρρηκτα συνυφασμένες με τη κουλτούρα και το καθεστώς.
3. Κάποτε υπήρχαν υποχρεώσεις (ή καθήκοντα) και στη Δυτική κοινωνία. Αυτά βαθμιαία εξοβελίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από “δικαιώματα”. Π.χ. παλιά ο νέος, το παιδί, είχε το καθήκον να σέβεται και να υπακούει τους γονείς και ιδίως τον πατέρα, να τους μιλάει στον πληθυντικό και να τους φροντίζει στα γερατειά τους. Τώρα οι νέοι έχουν το δικαίωμα να είναι ανεξάρτητοι, να μη δίνουν λογαριασμό στους γονείς, μα να απαιτούν τη συντήρησή τους από αυτούς και να μη νοιάζονται για αυτούς όταν κάνουν δική τους οικογένεια. Όχι μόνο δεν τους μιλούν στον πληθυντικό πλέον, μα τους βρίζουν σκαιότατα όταν εκείνοι δεν ικανοποιούν τα καπρίτσια τους.
Μπορεί να υπερβάλλω λίγο, μα μόνο για να δείξω πιο ανάγλυφα την ανατροπή στη συμπεριφορά και στην κατάσταση της κοινωνίας.
Όχι και τόσο παλιά, οι άντρες εργάζονταν και οι μητέρες έμεναν σπίτι να φροντίσουν το σπίτι και τα παιδιά. Στις μέρες μας αυξάνονται οι περιπτώσεις όπου οι γυναίκες πάνε να εργαστούν και οι άντρες μένουν σπίτι. Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί!!!
Οι δάσκαλοι θέλουν να είναι φιλαράκια με τους μαθητές αντί να συμπεριφέρονται με αξιοπρέπεια έτσι που οι μαθητές να τους σέβονται.
4. Τα δικαιώματα ενεργούν από κάτω προς τα πάνω. Οι μαθητές έχουν το δικαίωμα να απαιτούν ό,τι απαιτούν!…
Οι υποχρεώσεις ενεργούν από πάνω προς τα κάτω, από τον ισχυρό προς τον πιο αδύναμο.
Στην Κίνα ισχύει το δεύτερο: οι υποχρεώσεις να ενεργούν προς τα κάτω. Έτσι δεν νιώθουν οι “κάτω” την ανάγκη για δικαιώματα.
Ο λαός δεν έχει δικαίωμα σε εκπαίδευση. Η Πολιτεία έχει υποχρέωση να εκπαιδεύσει τους πολίτες.
Οι άνθρωποι δεν έχουν δικαίωμα σε ελεύθερη μετακίνηση και συνάθροιση. Η Πολιτεία έχει υποχρέωση να προσφέρει ασφάλεια και για τα δύο.
Οι άνθρωποι δεν έχουν δικαίωμα σε ελευθερία έκφρασης. Η Πολιτεία έχει υποχρέωση να περιορίζει τη δυσφήμηση, την εξύβριση και τη ψευδολογία (που συμπεριλαμβάνονται στην ελευθερία έκφρασης)!
