Επιστολή του Μαρσίλιο Φιτσίνο* στον Lorenzo Lippi, ρήτορα.
Αφού έχεις μελετήσει τους Έλληνες και Λατίνους ρήτορες, μάλλον θα διδάσκεις τους μαθητές σου να θυμούνται πάντοτε, ότι το ακροατήριό τους πρέπει να πείθεται όχι από το ευχάριστο αλλά από το ορθό. Διότι εκείνος που κηρύσσει το δίκαιο θα κερδίσει την υπόθεση πολύ ευκολότερα, αφού, ασφαλώς, έχει για προστάτη του τη Δικαιοσύνη. Ας προσέχουν τη δική τους ακεραιότητα, διότι, αν η ζωή ενός ανθρώπου είναι ένα ψέμα η ομιλία του θα τον προδώσει. Τα ίδια γεγονότα είναι πειστικότερα από τα λόγια: ο ομιλητής που είναι ο ίδιος βαθιά πεπεισμένος θα πείσει βαθιά και τους άλλους, ενώ ο άνθρωπος που τραγουδά έναν σκοπό, αλλά παίζει διαφορετικό στη λύρα του προσβάλλει κάθε αυτί. Θεία μουσική είναι η αληθινή αρμονία σκέψης, ομιλίας και πράξης.
Όταν πρόκειται να επαινέσουν ή να μεμφθούν κάποιον, οι μαθητές σου ας θυμούνται, ότι η φύση της ύλης, του χρόνου και του χώρου είναι πελώρια. Συνεπώς, κανένας δεν είναι τόσο σοφός και καλός που να μην υπάρχει σοφότερος ή καλύτερος του· ούτε, επίσης, είναι κανένας τόσο ανόητος και κακός που να μην υπάρχει τόπος για άλλον, πιο ανόητο και πιο κακό. Επομένως, ο έπαινος ας δίνεται μετρημένα, και η μομφή ακόμη λιγότερο.
Επιπλέον ας χρησιμοποιούν τον έπαινο για ενθάρρυνση και διδαχή. Κανένας δεν είναι τόσο καταστροφικός όσο ο κόλακας, ο οποίος κάνει ότι μπορεί να καταστρέψει την ψυχή. Γι’ αυτό είναι καλύτερα αντί να επαινούν πρόσωπα, να επαινούν αρετές, και τον Θεό, την πηγή όλης και κάθε αρετής. Αυτός είναι ο ρόλος του αληθινού φιλοσόφου. Το άλλο είναι ο τρόπος του κόλακα. Παρομοίως, ας επιτιμήσουν το ελάττωμα, που είναι πράξη εχθρού. Ας απεχθάνονται το κακό, όχι ανθρώπους. Έτσι ας μελετήσουν όχι για να βλάφτουν ανθρώπους, αλλά για να ξεριζώνουν το κακό.
Οι μαθητές σου ας μελετήσουν να είναι καλοί μάλλον παρά πολυμαθείς, διότι η πολυμάθεια γεννά φθόνο ενώ η καλοσύνη τον αφανίζει. Η καλοσύνη είναι συγχρόνως πιο χρήσιμη στους ανθρώπους και πιο αρεστή στον Θεό παρά η πολυμάθεια. Επιπλέον, είναι διαρκέστερη. Πιο γρήγορα ξεχνούμε κάποιο γεγονός που εύκολα μάθαμε παρά τις αρχές της καλής αγωγής που αποκτήσαμε με σκληρή καθημερινή εξάσκηση. Η πολυμάθεια καθαυτή αποφέρει λίγα πράγματα αξίας, και μόνο για λίγο καιρό, ενώ η αγαθοσύνη είναι αιώνια και οδηγεί στη συνειδητοποίηση του Θεού. Επομένως, ακολούθησε το παράδειγμα του Σωκράτη, συμβούλευε τους μαθητές σου να χρησιμοποιούν την ανθρώπινη μάθηση, για να αποδιώχνουν τα σύννεφα των αισθήσεων και να φέρνουν γαλήνη στην ψυχή. Τότε η αχτίδα της αλήθειας από τον θεϊκό ήλιο θα φωτίσει το νου – ποτέ με άλλο τρόπο. Αυτή είναι η μόνη χρήσιμη μελέτη. Όσοι κάνουν διαφορετικά, εργάζονται μάταια και άχαρα.
Έτσι, Λίππι, οι μαθητές σου θα σου φέρουν τιμή. Δεν είναι τα βιβλία αλλά οι μαθητές τους που έφεραν δόξα στους μεγάλους δασκάλους, Πυθαγόρα και Σωκράτη. Ή μάλλον είναι βιβλία, αλλά ζωντανά: διότι το βιβλίο είναι μαθητής χωρίς ψυχή, ενώ ο μαθητής είναι ένα βιβλίο έμψυχο. Ότι έμαθες ελεύθερα από τον Θεό, τον Κύριο όλης της αλήθειας, Λορέντζο, ελεύθερα να το διδάξεις. Η γνώση που είναι εκ φύσεως ελεύθερη είναι απολύτως λάθος να δίνεται έναντι αμοιβής. Κάθε έπαινος αξίζει σε όποιον έμαθε χωρίς ενδοιασμούς και διδάσκει χωρίς φθόνο. Ό,τι κυλάει από τους μαθητές πιο μακριά, κυλάει πίσω και στον δάσκαλο. Γι’ αυτό σε ικετεύω, δίδασκε ακατάσχετα. Μπορούμε να θεωρούμε τους μαθητές μας σαν πνευματικά παιδιά μας. Αφού οι γονείς γεννούν τα παιδιά του σώματος με ευχαρίστηση, γιατί οι δάσκαλοι να μη γεννούν παιδιά του πνεύματος με αγαλλίαση;
Δώσε εσύ ο ίδιος ένα παράδειγμα καλής αγωγής. Η αγνότητα ζωής εμπνέει σεβασμό προς τη διδασκαλία. Οι νέοι ένθερμα θα μιμηθούν το παράδειγμα των πρεσβύτερων. Αυτοί που διαφθείρουν ένα νεότερο άντρα, ή τον νου οποιουδήποτε ανθρώπου είτε με λόγια είτε με πράξεις, πρέπει να θεωρούνται ένοχοι ιεροσυλίας. Τελικά κάνε όπως ο Πυθαγόρας και ο Απολλώνιος από Αλαβάνδη, που, κατά την παράδοση των Ινδών φιλοσόφων, δεν δέχονταν στην πειθαρχία τους τον οποιοδήποτε νέο, αλλά μόνο όσους είχαν ευγενική καταγωγή και άριστη μόρφωση. Διότι δεν είναι σωστό οι Μούσες να παραστρατήσουν στην ασυδοσία ή να συνεργήσουν στην ανομία.
Χαίρε, και δώσε τις ευχές μου στον Αλμπερτίνο στην Κρεμόνα, που είναι αληθινός φιλόσοφος, δηλαδή, ένα πρότυπο γνώσης και τιμιότητας.
