Τι ακριβώς είναι «απόσπαση» στην ψυχολογία;
Τα λεξικά δίνουν «αδιαφορία, απάθεια, αποκοπή, αποδέσμευση, αποσύνδεση, αμεροληψία, ουδετερότητα». Η αδιαφορία δεν σημαίνει πως δεν έχεις κανένα ενδιαφέρον, μα πως δεν προσκολλιέσαι ή δεν μεροληπτείς.
Πρέπει να συμβουλευτούμε τη Βεδική Παράδοση για να έχουμε μια καλύτερη, ολοκληρωμένη κατανόηση του όρου. Εδώ η λέξη είναι vairāgya και καταδεικνύει την ιδιότητα του να είσαι virāga «δίχως χρώμα, πάθος, ερεθισμό». Στη δική μας παράδοση τη βρίσκουμε πλησιέστερα στη στωικότητα ή τον στωικισμό που δέχεται ψύχραιμα ό,τι παρουσιάζει το παρόν.
Στη Βεδική παράδοση είναι μια υπέρτατη αρετή του σοφού.
Στο 18ο κεφάλαιο της Bhagavad Gītā λέγεται πως ένας άνθρωπος έχει vairāgya αφού μάθει να ζει σε μοναχικότητα, να είναι λιτός, να έχει φέρει σε έλεγχο σώμα, ομιλία και νου και να επιδίδεται σε διαλογισμό και επίγνωση ενότητας. Έχει συγχρόνως ελευθερωθεί από εγωισμό και διεκδικήσεις, από βία και αλαζονεία, από λαγνεία και πλεονεξία (52-53). Είναι απουσία ακροτήτων και αντιθέσεων.
Ο ποιητής Bhartṛhari έγραψε ένα τετράστιχο (31 Vairāgyaśatakam):
Στην απόλαυση έχουμε φόβο αρρώστιας, στην οικογένεια φόβο πτώσης· στον πλούτο φόβο φόρων·
Στη φήμη φόβο ταπείνωσης· στη δύναμη φόβο εχθρών· στην ομορφιά φόβο γεράματος·
Στην ευρυμάθεια φόβο αντιφρονούντων· στην αρετή φόβο πονηρών· στην ευσωμία φόβο θανάτου.
Τα πάντα στον κόσμο είναι τυλιγμένα στον φόβο. Μόνο η απόσπαση για τους ανθρώπους είναι δίχως φόβο.
Η επιθυμία, διεκδίκηση και προσκόλληση κάνουν κάτι επιθυμητό και ιδιαίτερο μα αυτή η σχέση περιέχει και τον φόβο της αποτυχίας ή απώλειας (πως δεν θα το αποκτήσουμε ή θα το χάσουμε). Μόνο μια ισότιμη προσέγγιση σε όλα, η αποδοχή δίχως προτίμηση και απέχθεια, εξασφαλίζει ελευθερία από φόβο.
Ο Nīlakaṇṭha Dīkṣita τονίζει αυτό το σημείο:
tyaktavyo mamakāras, tyaktuṃ yadi śakyate nāsau;
kartavya mamakāraḥ kintu sa sarvatra kartavyaḥ
«Να αφεθεί η κτητικότητα. Αν όμως αυτό δεν γίνεται – τότε ας υπάρχει κτητικότητα μα να ισχύει εξίσου για τα πάντα.» (76 Vairāgyaśatakam)
Ομοιόμορφη κτητικότητα ή προσκόλληση για τα πάντα είναι ουσιαστικά μη προσκόλληση σε κάτι συγκεκριμένο, ιδιαίτερο κι έτσι είναι απόσπαση.
Συγκεκριμένη προσκόλληση είναι σαν ένα λόφο σε μια απέραντη πεδιάδα. Αν αυτός ισοπεδωθεί, αν διαλυθεί η ξεχωριστή προτίμηση, η συγκεκριμένη προσκόλληση, έχουμε τότε ισότιμη διάθεση προς όλα όπως η πεδιάδα δεν έχει πια το ιδιαίτερο ύψωμα. Ουδετερότητα, αμεροληψία.
Η Bhagavad Gītā πάλι εστιάζεται στην ψυχολογία του ανθρώπου.
Όποιος είναι δίχως προτίμηση προς τα πάντα, είτε καλό του λάχει είτε κακό, όταν δεν ενθουσιάζεται με κάτι και δεν το απεχθάνεται, αυτός έχει εδραιωμένη ευθυκρισία. (2.57).
Είναι παράξενο που στη Δυτική παράδοση αυτή η αρετή σχεδόν αγνοείται – εκτός από τον στωικισμό.
