Μ46: Λίλιθ των δαιμόνων και του φεμινισμού

1. Το όνομα πρωτοπαρουσιάζεται ως lilit στον Ησαΐα 34.14 και αργότερα στο αντίστοιχο απόσπασμα στα Κείμενα της Νεκρής Θάλασσας στο Qumran στον πληθυντικό liliyyot. Η μετάφραση των 70 του εδαφίου αυτού στoν Ησαΐα είναι πλημμελέστατη ‘Και συναντήσουσι δαιμόνια ονοκενταύροις και βοηθήσονται έτερος προς τον έτερον, εκεί αναπαύσονται ονοκένταυροι, ευρόντες αυτοίς ανάπαυσιν’.

Το εβραϊκό κείμενο σε σύγχρονη αγγλική μετάφραση λέει: Και θα συναντήσει αγριόγατες με τσακάλια· την αίγα (ή σάτυρο) ονομάζει σύντροφό του, lilit· αναπαύεται, βρίσκει ανάπαυση. Τα ‘δαιμόνια’ είναι ‘αίγα/σάτυρος’ και οι ‘ονοκένταυροι’ είναι οι ‘αγριόγατες’ και τα ‘τσακάλια’ (ή άγρια ζώα της ερήμου).

Αυτή είναι η μόνη αναφορά στη Λίλιθ στην Παλαιά Διαθήκη και από αυτή σχηματίστηκε στον 9ο αιώνα κε από τονBen Sirah ένα μεγάλο μυθολόγημα.

Το όνομα, που αργότερα σε ελληνικά κείμενα δίνεται ως Λαμία, προέρχεται από ή συγγενεύει με το Μεσοποτάμιο lilitu (lili/lilu) ‘πνεύμα’ και ‘θηλυκή δαιμόνισσα’. Σε ορισμένα κείμενα σημαίνει ‘ανέμου πνεύμα αρρώστιας’ και ‘νυχτερινή θηλυκή δαιμόνισσα’.

2. Στη μεταγενέστερη Ιουδαϊκή Μυθολογία το όνομα δόθηκε στην πρώτη σύζυγο του Αδάμ η οποία δημιουργήθηκε μαζί με (ή και πριν από) εκείνον (Γένεσις 1.27): ‘Και εποίησεν ο θεός τον άνθρωπον (…) άρρεν και θήλυ εποίησεν αυτούς’.  Η Εύα προσδιορίζεται στο επόμενο κεφ. 2:21-23, όπου το πλευρό του κοιμισμένου Αδάμ γίνεται γυναίκα.

Τώρα, πώς και γιατί η Λίλιθ, νυχτερινή δαιμόνισσα που απήγαγε και σκότωνε βρέφη (και συχνά επιδιδόταν σε αχαλίνωτο σεξ), συνδέθηκε με τον Αδάμ ως πρώτη του γυναίκα, είναι παντελώς άγνωστο.

Το μεσαιωνικό μύθευμα του Μπεν Σίραχ έχει ως εξής: ο Αδάμ και η Λίλιθ δεν ζούσαν αρμονικά και καυγάδιζαν. Ένας λόγος ήταν πως η Λίλιθ ήθελε να είναι από πάνω στη σεξουαλική περίπτυξη. Μια φορά τόσο θύμωσε, που άφησε τον Αδάμ κραυγάζοντας το μυστικό όνομα του Θεού και πέταξε μακριά. Ο Θεός έστειλε τρεις αγγέλους να τη νουθετήσουν και να τη φέρουν πίσω στην Εδέμ απειλώντας πως τα παιδιά της θα πέθαιναν αν δεν μετανοούσε. Αυτή όμως αρνήθηκε και μάλιστα τα έφτιαξε με τον αρχάγγελο Σαμαήλ (Chamuel).

3. Ο μύθος απέκτησε πολλά παρακλάδια.

Στα κείμενα της Νεκρής θάλασσας (Άσμα του Σοφού), που γράφτηκαν πκε, η Λίλιθ παρουσιάζεται σε μια πολύ σύντομή αναφορά ως δαιμόνισσα που παρασύρει σε δρόμους αμαρτίας και ατίμωσης.

Στη μεταγενέστερη κύρια μορφή της, η Λίλιθ είναι κακόβουλο θηλυκό δαιμόνιο που για να εκδικηθεί τη δική της (άδικη, όπως τη θεωρεί) μοίρα σκοτώνει παιδιά.

Αλλού είναι μια δαιμονική δύναμη που καταστρέφει άντρες, οικογένειες και κοινωνίες, πολεμώντας την τάξη που οργανώνει ο Θεός στον κόσμο.

Αλλού πάλι παρουσιάζεται με απίστευτη αυθαιρεσία ως η δημιουργική δύναμη του ίδιου του Θεού.

Η μορφή της, σε μια ή άλλη άποψη πέρασε στη λογοτεχνία πολλών εθνών από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Γνώρισε μεγάλη ακμή στον 19ο αιώνα στη Βρετανία. Είχε όμως παρουσιαστεί στον Φάουστ του Γερμανού Goethe.

O Rozetti ζωγράφισε τη Λίλιθ και έγραψε δυο σονέτα σχετικά με την ομορφιά της (δεξιά εικόνα).

Ο Robert Browning την ίδια περίπου εποχή έγραψε το ποίημα Adam, Lilith and Eve (1883), όπου η Λίλιθ και η Εύα έχουν καλές σχέσεις καθώς μοιράζονται τον Αδάμ.

4. Στη σύγχρονη εποχή διάφοροι αποκρυφιστές ταυτίζουν τη Λίλιθ με τη Μητέρα θεά και με πολλές θεότητες παλαιότερων παγανιστικών θρησκειών, όπως η Περσεφόνη, Εκάτη της Σελήνης, Ινάνα, Ασεράθ και Ίσις.

Οι σατανιστές τη θεωρούν σύζυγο του Σατανά, θεά της Ανεξαρτησίας. Τη θεωρούν επίσης θεά της γονιμότητας και γεωργίας.

Στον σύγχρονο φεμινισμό, πολλοί συγγραφείς βλέπουν στη Λίλιθ μια ισχυρή γυναίκα που αρνείται να υποτάσσεται ως υποδεέστερη κι επιμένει να είναι ισότιμη του άντρα – η πρώτη μαχόμενη φεμινίστρια.

Γνώριζε το μυστικό όνομα του Θεού και το χρησιμοποίησε για να φύγει από τον Παράδεισο. Προτίμησε την ελευθερία και ανεξαρτησία στην έρημο από την ασφάλεια και άνεση του Παραδείσου. Πήρε τη μορφή του Όφι για να ελευθερώσει και την Εύα!

Μα όλη αυτή η παραφιλολογία αγνοεί πως ο μύθος επινοήθηκε το 500 κε κι έπειτα από ευφάνταστους συγγραφείς, δίχως καμιά ιστορική βάση!