Ναι, η Μεταφυσική λειτουργεί πλήρως στην καθημερινή ζωή μας – ακόμα κι αν είμαστε ντελιβεράδες ή καθαρίστριες. Διότι υπάρχουν δυο αθέατες, ίδιες δυνάμεις που διατρέχουν τον ψυχισμό μας και την κοινωνική ζωή μας. Η δύναμη της ανανέωσης κι εκλέπτυνσης και η δύναμη της αδράνειας και παρακμής. Εμείς, άντρες και γυναίκες, εκλεπτυνόμαστε και ανυψωνόμαστε. Εμείς, άντρες και γυναίκες, ξεπέφτουμε και παρακμάζουμε. Ή το ένα ή το άλλο – με κάθε σκέψη και πράξη μας.
Υπάρχει ο πασίγνωστος Χρυσός Κανόνας στον Χριστιανισμό (Ματθ. 7.12 και Λουκάς 6.31) που ορίζει να κάνουμε στους άλλους ό,τι θέλουμε οι άλλοι να κάνουν σε μας. Ισχύει, βέβαια, και η αρνητική διατύπωση – Να μην κάνουμε σε άλλους ό,τι δεν θέλουμε οι άλλοι να κάνουν σε μας.
Αυτή είναι μια “κατηγορική επιταγή” (κατά τον Γερμανό φιλόσοφο Καντ) – κάτι που πρέπει να κάνουμε. Είναι μια λογική επιταγή και από αυτήν (όπως και από τις εντολές “να μη φονεύουμε, κλέβουμε, ψευδομαρτυρούμε”) πηγάζουν πολλά άλλα καθήκοντα, πολλές υποχρεώσεις μας, γραπτές και άγραφες. Ισχύουν πάντα για όλους.
Υπάρχουν και υποθετικές επιταγές που όμως δεν ισχύουν πάντα για όλους. Όπως “πρέπει να μελετήσετε αν είναι να αποκτήσετε πτυχίο”. Αυτές μας λένε τι να κάνουμε για να υλοποιήσουμε κάποιο σκοπό μας αλλά δεν προσδιορίζουν ποιοι είναι οι σκοποί για κάθε άνθρωπο.
Υπάρχουν οι δυο δυνάμεις της ανανέωσης και της παρακμής. Εμείς, με τις σκέψεις, διαθέσεις κι ενέργειές μας, πότε πάμε με τη μια, πότε με την άλλη. Ουσιαστικά, ως επί το πλείστον, μας κυβερνά η αντίθεση ευχάριστο-δυσάρεστο. Προτιμούμε πάντα το ευχάριστο ή αποφεύγουμε το δυσάρεστο, συχνά ακόμα κι αν αυτό πάει ενάντια σε μια κατηγορική επιταγή όπως “μη λέτε ψέματα”.
Το ευχάριστο σου δίνει πάντα καλοπέραση μα δεν εναρμονίζεται πάντα με μια κατηγορική επιταγή. Θα πεις ένα ψέμα, π.χ., για να έχεις ευχάριστες στιγμές, αποφεύγοντας μια κοπιαστική προσπάθεια ή απολαμβάνοντας μια παράνομη απόκτηση ή σχέση.
Το δίκαιο και το καλό (να βοηθήσεις αλτρουιστικά κάποιον που έχει ανάγκη) είναι ηθικά πολύ ανώτερο του ευχάριστου και ό,τι σχετίζεται με αυτό. Είναι, επιπλέον, και ευχάριστο αν το κάνεις δίχως υστεροβουλία.
Δεν είναι μόνο στον Χριστιανισμό ή ορισμένους φιλόσοφους σαν τον Καντ (και τον Σπινόζα και τον Πλάτωνα) που διατυπώνεται ο διαχωρισμός αυτός. Στη Βεδική Παράδοση επίσης βρίσκουμε όμοια διατύπωση και μάλιστα πολύ νωρίτερα, όπως στην Kaṭha Ουπανισάδα, κεφ 2.1-2. Οι όροι που χρησιμοποιούνται είναι śreyas (προφέρεται shreyas) και preyas. To śreyas είναι το “αγαθό” ως ύψιστη αξία, το “καλό, ορθό και δίκαιο”. Το preyas είναι το “ευχάριστο” που φέρνει καλοπέραση κι ευφορία.
“Άλλο το αγαθό, άλλο το ευχάριστο. Αυτά τα δύο για διαφορετικούς σκοπούς δεσμεύουν τους ανθρώπους… Και το αγαθό και το ευχάριστο πλησιάζουν τον άνθρωπο… Ο γνωστικός διαλέγει το αγαθό… Ο ανόητος διαλέγει το ευχάριστο για χάρη ευημερίας και ασφάλειας.’
Το αγαθό οδηγεί σε ανύψωση, εκλέπτυνση, πνευματική ωρίμανση. Το ευχάριστο οδηγεί μόνο σε καλοπέραση που όμως εύκολα μετατρέπεται σε αρρώστια, παρακμή και παρατεταμένη δυστυχία.
Τα λόγια μας και οι πράξεις μας καθημερινά σε κάθε περίσταση, άσχετα με το πώς εμείς βλέπουμε και δικαιολογούμε τη συμπεριφορά μας, θα πηγαίνουν με τη μια Δύναμη ή την άλλη – ανανέωση ή παρακμή.
