Π190: Προσέγγιση στη Λογοτεχνία

1. Η λογοτεχνία συμπεριλαμβάνει και ποίηση, αν και συχνότερα μένει με το πεζό κείμενο του διηγήματος, μυθιστορήματος και νουβέλας και κάποτε δοκίμιο ή άρθρο.

Αφορμή για το άρθρο μου, μια πρόταση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής για τα προγράμματα Σπουδών της 3ης τάξης του Γενικού Λυκείου.

Τι είναι λογοτεχνία;

Λέει λοιπόν η πρόταση: «είναι ένας ζωντανός οργανισμός, είναι γλώσσα, πολιτισμός και πολιτιστικό φαινόμενο, γιατί καταγράφει, εγγράφει και μεταπλάθει τη ζωή και τις αξίες της με τη σφραγίδα του δημιουργού της».

Αυτή η πρόταση είναι σκέτη ανοησία, που μόνο εκπαιδευτικοί σε τέτοια Ινστιτούτα μπορούν να ξεφουρνίσουν.

2. Δεν είναι καθόλου ζωντανός οργανισμός η λογοτεχνία: η πρόταση είναι μπαρούφα: Η λογοτεχνία δεν μοιάζει με θάμνο ή πεύκο ή ψάρι ή κόκορα· δεν ξεφυτρώνει και μεγαλώνει μόνη της, γράφεται από ανθρώπους! Ναι, οπωσδήποτε θα επιστρατευθεί η γλώσσα.

Μετά, τι είναι πολιτισμός; Δεν μπορείς να ορίζεις ένα στοιχείο άγνωστο με άλλο άγνωστο ή με κάτι διόλου ευκρινές και αυτονόητο που χρειάζεται αρκετή ανάλυση, περιγραφή, συζήτηση. Το πολιτιστικό φαινόμενο ενέχει όμοια δυσκολία.

Μετά, τα τρία ρήματα δείχνουν πάλι πως ο συγγραφέας εξυπνακίζει ενώ δεν ξέρει τι λέει. Διότι, για να πάρουμε το τελευταίο, μπορεί η λογοτεχνία να μεταπλάθει τη ζωή και τις αξίες της, αλλά πώς και σε ποια κατεύθυνση; Με καλό, ευχάριστο, εύληπτο τρόπο και προς το καλύτερο ή το χειρότερο;

Η λογοτεχνία είναι όλη ίδια, ομοιόμορφη και αξιόλογη, ή έχουμε καλή, κακή κι ενδιάμεσες βαθμίδες;

3. Μα ο συγγραφέας (που μπορεί να είναι «συλλογικότητα») συνεχίζει: «Η μορφωτική της δύναμη σε συνδυασμό με τη δυνατότητα που παρέχει το μάθημα για διαλεκτική ανάλυση προβληματικών καταστάσεων ή για διαλεκτικές αντιπαραθέσεις των μαθητών πάνω σε διλημματικές καταστάσεις μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη και την οικοδόμηση ενός αξιακού συστήματος (Παπούλια – Τσελέπη 1990:2256. Πουρκός 1997: 126.) Το αξιακό σύστημα είναι διαχρονικό και παγκόσμιο (αγάπη, παράδοση, έρωτας, ειρήνη, πόλεμος, μοναξιά αποξένωση, φιλία).»

Ο συγγραφέας παραθέτει εδώ άλλες αυθεντίες που για πλείστους είναι άγνωστες και νομίζει πως καλύφθηκε. Εξετάζει δε τη λογοτεχνία ως μάθημα που μπορεί να συμβάλει στην οικοδόμηση (=ανάπτυξη) «αξιακού συστήματος».

Τι είναι «αξιακό σύστημα;»

Υποθέτω πως αξίες είναι οι λέξεις στην παρένθεση. Είναι αξίες προς «ανάπτυξη και οικοδόμηση» ο πόλεμος και η μοναξιά; Μα γιατί όχι και η συγχώρεση, αλληλεγγύη, συμπόνια, εντιμότητα, ευθύνη, σοφία, ή, από την άλλη, μίσος, ζήλεια, εκδικητικότητα, βαναυσότητα κ.λπ.;

4. Μετά, ο συγγραφέας παρουσιάζει άλλη άποψη της λογοτεχνίας ως μάθημα.

«Η λογοτεχνία απαιτεί», συνεχίζει, «αποκόλληση από την κλασική λειτουργία της ex cathedra αντίληψης». (Δεν είμαι βέβαιος τι είναι τέτοια αντίληψη.)

«Απαιτεί έναν άλλο ρόλο του εκπαιδευτικού, πιο σύνθετο, πιο εμπνευσμένο, πιο δημιουργικό. Απαιτεί μια πολυφωνική εκπαιδευτική λειτουργία που θα στοχεύει πράγματι στη μόρφωση και την πολιτιστική αναβάθμιση του ανθρώπου.» (Για μένα είναι σαφές πως ο συγγραφέας δεν ξέρει αυτόν τον ρόλο.)

«Απαιτεί πιο ισχυρά ερμηνευτικά σχήματα που θα απεικονίζονται αβίαστα στις προσωπικές βιωματικές παραστάσεις του παιδιού». (Εδώ μοιάζει να φεύγει από τη λειτουργία του εκπαιδευτή και συμβουλεύει τι να γράφει ο λογοτέχνης. Αλλιώς δεν καταλαβαίνω τι εννοεί.)

5. «Ο πρωταρχικός σκοπός της διδασκαλίας της [λογοτεχνίας] δεν μπορεί παρά να είναι οι μαθητές/τριες να βιώσουν τη λογοτεχνία ως πηγή εμπειριών, ως διαλεκτική συγκρότηση αισθητικών και διανοητικών συγκινήσεων, και να αναγνωρίσουν τη δραστική αξία τους για τη ζωή.» (Αυτό με βρίσκει σύμφωνο μα μόνο για το πρώτο σκέλος. Το δεύτερο, η «δραστική αξία» των συγκινήσεων για τη ζωή, είναι ένα πολύπλευρο και πολύπλοκο θέμα που επίσης χρειάζεται αποσαφήνιση. Ποια ακριβώς είναι αυτή η «δραστική αξία»;)

Πολύ πιο αμφισβητήσιμο είναι το ακόλουθο σχόλιο: «Στη λογοτεχνία δεν υπάρχει ορθή άποψη, δεν υπάρχουν οι δογματισμοί και οι στείροι διδακτισμοί, δεν υπάρχει εξεταστέα ύλη καταπώς την προσδιορίζουν οι κλασικοί κανόνες, δεν υπάρχει ο στενός βαθμολογικός καταμερισμός. Αντίθετα ανακύπτει μια άλλη φιλοσοφία, μια άλλη παιδαγωγική προσέγγιση: της κριτικής σκέψης, της δημιουργικής έκφρασης, της ανθρώπινης επικοινωνίας (με τον συγγραφέα, με τον εκπαιδευτικό, με τα παιδιά), της ενεργητικής και ανήσυχης σχολικής μικρο-κοινότητας, της φιλαναγνωσίας και του διαρκούς διαλόγου με τον εαυτό μας.»

6. Είναι καταφανές πως ο συγγραφέας συγχέει πολλά πράγματα (τη λογοτεχνία, τον λογοτέχνη, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές και γενικότερους αναγνώστες). Και αυτό, διότι δεν ξέρει ή δεν θέλει να μάθει ή δεν λέει, τι είναι «λογοτεχνία» και ποια είναι η χρησιμότητά της, όχι μόνο ως μάθημα μα και ως διασκέδαση, ή ως χόμπι. Όπως κάθε πράγμα, και η λογοτεχνία έχει συγκεκριμένη φύση.

Επίσης δεν εξετάζει τις ποιοτικές βαθμίδες της λογοτεχνίας μα και τις κοινές απλές κατηγορίες που θα έπρεπε να είναι το πρώτο του μέλημα. Τι την ευχή είναι η «κριτική σκέψη» και ο «διάλογος με τον εαυτό μας»;

Διότι και το Ο Αγώνας μου του Α. Χίτλερ είναι λογοτεχνία. Και το Ιστορία του Κομουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (Μπολσεβίκων) του Ι. Στάλιν είναι λογοτεχνία. Και θα τα δίδασκα σε πιο μεγάλους μαθητές/τριες, μα μόνο για να αντιληφθούν πόση τρέλα υπάρχει στον κόσμο.

Αν δεν υπάρχει ορθή άποψη τότε γιατί γράφτηκε αυτή η πρόταση; Ο συγγραφέας νομίζει πως αυτά που γράφει είναι ορθά.

Θα επανέλθω.