1. Στην Καθημερινή (10/2/19, σ10 Τέχνες και γράμματα) η κα Τοπάλη γράφει για τη συλλογή Πρώτη Φορά του Χ. Σιορίκη – «Απαλός και στέρεος λυρισμός». Τη σχολιάζω ως ένα ακόμα δείγμα επιπόλαιης, αδέξιας κριτικής προσέγγισης.
Η Μ. Τοπάλη δίνει τρία κριτήρια («αντικειμενικά στοιχεία» τα λέει) για να αποφασίσει αν θα ακολουθήσει έναν αναδυόμενο ποιητή:-
Να μετρά τις λέξεις, να έχει μουσικότητα και ρυθμό και ν’ αναλαμβάνει ρίσκο.
«Τα τρία αυτά συνοψίζονται ως εξής» επεξηγεί: «φέρελπις είναι ο ποιητής που εκτίθεται (=ρίσκο συναισθήματος) με γνώση (=να μετρά τις λέξεις) και αισθητική (μουσικότητα και ρυθμός).»
Δέχεται όμως πως υπάρχουν και άλλα στοιχεία «σημαντικά στην ποίηση» και το πρώτο, αφού «τα τρία πρώτα πληρούνται», είναι το «αναγνωρίσιμο ύφος», η «δική του φωνή».
2. Για πρώτο δείγμα παραθέτει τους στίχους από το «Για να τρέξει το ρετσίνι»: –
«Ένας ευσυγκίνητος πατέρας/ είναι δώρο για ένα κορίτσι/ Κι όταν κλαίνε μαζί/ μπροστά στην τηλεόραση/ με τα τραγούδια/ το κορίτσι ξέρει/ ότι πριν απ’ την πόλη/ ο πατέρας έζησε καιρό/ σε μέρος με πολύ αέρα/ κάτω απ’ τα πεύκα.»
Μετρημένο ύφος μα όχι σφιγμένο, γράφει η Μ. Τοπάλη. «Η φύση και ο οικογενειακός δεσμός, η πόλη και η τηλεόραση, το παρελθόν και το παρόν είναι θεμελιώδη δίπολα» και δίνονται «σε ένα μελωδικό στιγμιότυπο με ικανό βάθος».
Πού βρίσκει τη μελωδικότητα σε αυτές τις γραμμές; Ξαναδιαβάστε τις!
Ποια τραγούδια; Διότι η τηλεόραση έχει και πολύ όμορφα τραγούδια που δεν είναι για κλάμα. Και στο μέρος πριν την πόλη επίσης πρέπει να υπήρχαν τραγούδια για κλάμα. Είναι μάλλον στημένο το στιγμιότυπο.
Επίσης, οι άνθρωποι δεν ζούνε «κάτω απ’ τα πεύκα», αλλά μάλλον ανάμεσα σε, ή μαζί με, τα πεύκα.
Η Μ. Τοπάλη δεν σημειώνει, επιπλέον, πως ακόμα και κομμένες οι γραμμές (δήθεν ποίηση) διαβάζονται ως πεζό κείμενο.
3. Δεύτερο δείγμα με τίτλο «Φεδερίκο» [Γκαρσία Λόρκα]:
«Σκίζεται η καρδιά μου/ που δεν θα ξαναδώ/ τον αγαπημένο μου/ τώρα που με πάνε στην ερημιά/ να με σκοτώσουν/ Το τελευταίο ποίημα γράφω/ στο μυαλό μου/ Μα εσείς που δεν θα το ακούσετε ποτέ/ μπορείτε να πιστέψετε/ τη μουσική/ το όνομά μου/ αν ακουστεί/ στον βραδινό αέρα».
Είναι «η ποιητική πραγμάτευση», γράφει η Μ. Τοπάλη της δολοφονίας του ομοφυλόφιλου ποιητή Λόρκα από τους φασίστες στην Ισπανία του 1936. Ο Σιορίκης «κάτω από το απαλό τρυφερό ύφος του» διαθέτει «την απαραίτητη σταθερότητα» κι έτσι το ύφος δεν καταλήγει να είναι μπανάλ ή μελό.
Ξαναδιαβάστε τις γραμμές. Πάλι πεζό κείμενο. Και είναι μελό η πρώτη γραμμή και μπανάλ οι τελευταίες 5 γραμμές. Διότι γιατί και πώς θα πιστέψουμε «τη μουσική» και ποια μουσική; Γιατί προσδιορίζεται ο βραδινός αέρας; Δεν ισχύει άλλη ώρα;
4. Το πρόβλημα εδώ είναι, όπως σχεδόν πάντα, το ενδιαφέρον για τη θεματολογία. Ο κριτικός, η κα Μ. Τοπάλη στην τωρινή περίπτωση, ενδιαφέρεται για τα θέματα του ποιητή και όχι για την ποιητική τεχνική του, που είναι ανύπαρκτη πέρα από το κόψιμο των γραμμών να περνούν ως στίχοι.
Μπορεί να διατυπώνουν κριτήρια, κανόνες, απαιτήσεις και παρόμοια, οι κριτικοί, μα δεν τα εφαρμόζουν στη συνέχεια, όταν αναλύουν δήθεν τους στίχους. Χρησιμοποιούν γενικότητες όπως «μετρημένος όχι σφιγμένος», «απαλό, τρυφερό ύφος» και μετά μας λένε τα θέματα.
Δίνει δυο ακόμα δείγματα η Μ. Τοπάλη μα είναι στο ίδιο ανιαρό μήκος κύματος. Οι κριτικοί δεν κρίνουν με ανάλυση και διείσδυση, μα πολύ επιφανειακά.
5. Ας συγκρίνει ο αναγνώστης το ακόλουθο πρωτόλειο άγνωστου ποιητή (1986):
Τώρα για πες μου εσύ / φθίση χρυσή του φθινοπώρου / μήπως η γέννα αυτή των κυκλαμίνων / τόσο κατάσπαρτη τόσο ανυπόμονη / μεσ’ απ’ τη διψασμένη γη / μες στο ηλιόγερμα της χρονιάς – // είναι λιγότερο οδυνηρή / από την άνοιξη της πασχαλιάς;
Κι εδώ το γράψιμο είναι προζαϊκό, συνομιλητικό. Μα υπάρχει ρυθμός, ανακαλύπτεις σύντομα, και παράλληλα παρήχηση (φθ – φθ, ι – η – υ – η – ι, 2η, μα και 3η γραμμή) και ρίμα που δεν ενοχλεί καθόλου αβ αβ στις 4 τελευταίες γραμμές με συγκαλυμμένο ιαμβικό μέτρο (xυυυυυxυx / xυυxυυυυx / xυυxυυυυυx / υxυxυυυυυx). Υπάρχει και συγκαλυμμένη παραπομπή στην απαρχή του Wasteland του T.S. Eliot, «April is the cruelest month…», αφού ο Απρίλης φέρνει το άνθισμα της πασχαλιάς.
Τα κείμενα που εξετάζει η Μ. Τοπάλη θα τα διάβαζα μόνο από περιέργεια. Κανονικά θα διάβαζα δυο αποσπάσματα και θα τα παρατούσα. Ούτε τα θέματα ούτε η ποιητική μου κινούν το ενδιαφέρον, παρά μόνο αρνητικά. Το τελευταίο, το φθινοπωρινό, μου δίνει ευχαρίστηση και ικανοποίηση: είναι όντως ποίηση.
