Τυχαία βρήκα πρόσφατα το άρθρο του Ζήση (1958-2011) στο Διαδίκτυο. Οικολόγος-πράσινος ακτιβιστής, οικονομολόγος, εκπαιδευτικός, φωτογράφος, έγραψε ορισμένα σχετικά βιβλία και δοκίμια (με τη γυναίκα του Ιωάννα Μουτσοπούλου).
Το δοκίμιό του “Η νοηματική και αισθητική της ποίησης” με εντυπωσίασε. Το παραθέτω συνοπτικά.
* * * * * * *
Στις μέρες μας θεωρούμε πλέον ως ποίηση… τη νοηματική ασυνέχεια και ασάφεια, που φτάνουν και έως την ανυπαρξία νοήματος.
[Η ποίηση] έχει αποσχιστεί από τον Λόγο και από τον αισθητικό κανόνα… οδηγεί σε έναν μηδενισμό των αξιών.Αυτός ο αργός θάνατος της ποίησης που ξεκινάει από την απαρέσκεια στο ουσιώδες, στο αληθινό, στο αγαθό [καλό;]… πλέον έχει εξελιχθεί σε μια τέχνη εχθρική προς την ανάγκη της οντότητας. Είναι τέχνη μιας ψευδεπίγραφης απειροσύνης… μιας ψευδαίσθησης… ωσάν το σύμπαν να έπρεπε να είναι υποταγμένο στην ιδιοτροπία μας.
Τέτοια αποδόμηση δεν υπάρχει μόνο στην ποίηση, υπάρχει και στη μουσική [και άλλες τέχνες]. Υπάρχει μια [γενικότερη] απαξίωση του κλασσικού, καθότι το κλασσικό δεν μποροούμε να το υποτάξουμε στην ιδιοτροπία μας.
Πλέον, η ιδιοτροπία θεωρείται εκλεκτότητα, ελιτίστικη αξία… Ο Πικάσο είπε ότι για να είναι τέχνη η τέχνη, πρέπει να λειτουργήσει ως ένας μεταβολισμός καθαρότερων ιδεών εκεί όπου ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να εκδηλώνει το ταλέντο του με κάθε ιδιοτροπία, όπως του καπνίσει… με κάθε επινόηση πνευματικού τσαρλατανισμού. Έτσι λοιπόν, το έλλειμμα βιωματικών αξιών καλύπτεται με αυτή την προσποίση ότι είμαστε οι εκλεκτοί [δηλ. ο ποιητικός ή ευρύτερος καλλιτεχνικός κύκλος].
Λέει ο Πικάσο σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό Arts της Νέας Υόρκης, Μάιος 1923, ότι με τον κυβισμό του ικανοποίησε όλους αυτούς και τους κριτικούς, οι οποίοι όσο λιγότερο καταλαβαίνουν κάτι τόσο το θαυμάζουν. «Μεγάλοι ζωγράφοι ήταν ο Τζιότο, ο Τισιανός, ο Ρέμπραντ, ο Γκόγια. Εγώ είμαι μόνο ένας διάσημος ψυχαγωγός που ικανοποίησε όσο μπορούσε την ηλιθιότητα, την κενοδοξία και την απληστία των συγχρόνων του.» Είναι μια πικρή [μα ειλικρινής] εξομολόγηση.
Αυτός είναι ο νεωτερικός πληθωρισμός της τέχνης, όπου χάνεται η σπονδυλική στήλη… ο νοηματικός σκελετός, γιατί πρέπει να είναι μια πλαστελίνη στα χέρια της ματαιοδοξίας μας ο Λόγος, η γλώσσα.
[Ο Λογγίνος στο Περί Ύψους] αναφέρει ότι όλες αυτές οι εκτροπές οφείλονται… στην αγωνιώδη αναζήτηση πρωτότυπων ιδεών…Η εποχή μας δεν πρωτοτυπεί… επαναλαμβάνει.
[Μας] αρέσει πολύ περισσότερο η ψευδαίσθηση της ελευθερίας από την ίδια την ελευθερία, όταν η προτίμηση εκφράζεται στην ψευδαίσθηση αντί για την αλήθεια ενός πράγματος… και διαμορφώνει αποξένωση από την αλήθεια.Αυτός είναι ο νεωτερικός πληθωρισμός της τέχνης, όπου χάνεται η σπονδυλική στήλη… ο νοηματικός σκελετός, γιατί νομίζουν πως πρέπει να είναι μια πλαστελίνη στα χέρια της ματαιοδοξίας μας ο Λόγος, η γλώσσα.
Τώρα, σε αυτό το πάθος για αποδόμηση, καλό θα ήταν κάποια στιγμή να αποδομήσουμε τα σημερινά είδωλα αντί να αποδομούμε τον κλασσικισμό.
Η ποίηση ανακαλύπτεται ουσιαστικά από την αρχή, όπως «ανακαλύφθηκε» εκ νέου η σύγχρονη ζωγραφική στα σπήλαια των Αλταμίρα.
Μήπως είναι καιρός να επιστρέψουμε στη θεμελιώδη κοιτίδα του ποιητικο Λόγου που είναι η νοηματική και η θεατρική ολοκλήρωση;…
Μπορούμε ασφαλώς να μη δεσμευόμαστε από τη μορφή… αλλά γιατί [να υπάρχει] αυτή η εχθρότητα για το νόημα και τη δηλωτικότητά του; Είναι τέχνη τελικά η ασάφεια του νοήματος;
* * * * * * *
Όχι βέβαια! – απαντώ στο ερώτημα. Η ασάφεια, η σκοτεινότητα και η όλη ασυναρτησία του (μετα)μοντέρνισμού είναι μια συγκάλυψη απουσίας έμπνευσης, ταλέντου, επίπονης εργασίας και σεβασμού προς τους άλλους.
Οι επισημάνσεις του Ζήση για την ψευδαίσθηση και για την εχθρότητα ή περιφρόνηση προς το έλλογο νόημα μου θύμισε τις σχετικές παραηρήσεις του Βρετανού κριτικού λογοτεχνίας G Watson (The Discipline of English, 1978) που αποδομεί τους υποκειμενιστές με τις ιδιοτροπίες και την πεποίθησή τους πως ποιήματα, δράματα και νουβέλες σημαίνουν μόνο αυτό που οι ίδιοι θέλουν, ο καθένας με το γούστο του και τη δική του ιδιόμορφη κρίση. Και αντιπαραθέτει τα λόγια του Όργουελ (Nineteen Eightyfour,1949) που δεν επιδέχονται αντίρρηση:-
“Ο στερεός κόσμος υπάρχει και οι νόμοι του δεν αλλάζουν. Οι πέτρες είναι σκληρές, το νερό υγρό ενώ αστήρικτα αντικείμενα πέφτουν προς το κέντρο της γης… Ελευθερία είναι να λές πως δύο και δύο κάνουν τέσσερα [όχι ό,τι θες εσύ].”
