Γράφοντας στο Στην Ελλάδα του Χίτλερ… (Αθήνα 1993) για τις πρώτες μέρες του Οκτώβρη 1944, όταν έφυγαν οι Γερμανοί και το πλήθος ξεχύθηκε στους δρόμους και στην πλατεία Συντάγματος, ο ιστορικός M. Mazower παραθέτει στις σ 390-91 ένα απόσπασμα από τον Γ. Θεοτοκά:
«Τι ακριβώς θέλει αυτή η μάζα βέβαια κανείς δεν το ξέρει… Δεν είναι το βιομηχανικό προλεταριάτο των μεγάλων ευρωπαϊκών κέντρων… [Είναι] δυνάμεις αλόγιστες. Στον αέρα υπάρχει Ρωσική Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά στοιχεία… » (Τετράδια Ημερολογίου).
Αναφέρονται με θαυμασμό αυτές οι Επαναστάσεις – όχι όμως η ορμητική εξέγερση των Αμερικανών στη Βοστώνη που έριξαν το τσάι στη θάλασσα (Δεκ. 1773) και ήταν το πρελούδιο στη δική τους Επανάσταση κατά των Βρετανών (1775) – σάμπως κι έχουν κάποια πράγματι ιστορική σημασία ενώ οριοθετούν ακόμα ένα σκαλοπάτι στη βαρβαρότητα. Ενώ τα οράματα και οι ενθουσιασμοί – ισότητα, ελευθερία, αδελφότητα δημοκρατία, λαοκρατία – οδηγούν στην αντίθετη κατεύθυνση τόσο ελκυστικά παραπλανητικά!
2. Σε αντίθεση με την Αμερικανική Επανάσταση, αυτές οι ευρωπαϊκές που «οι άνθρωποι του πνεύματος» δοξολογούν (όπως παραπάνω) δεν άφησαν τίποτα ουσιαστικό και μετά από κάποιο διάστημα ωρίμασαν αντίξοοι καρποί.
Είναι παράξενο πως οι διανοούμενοι και οι πανεπιστημιακοί χάνονται σε επίπλαστους συναισθηματισμούς και σαχλούς ρομαντισμούς και αρνούνται να δουν πως οι ενθουσιασμοί αυτοί δεν οδήγησαν ποτέ πουθενά παρά μόνο μακρόχρονα στην απογοήτευση.
Μετά την ένδοξη επανάσταση του 1789 στη Γαλλία ήρθε η εξουσία του Τρόμου, μετά ο δικτάτορας Ναπολέων που αιματοκύλησε την Ευρώπη και μετά οι Βουρβόνοι που δεν ξέχασαν και δεν έμαθαν τίποτα. Το ίδιο έγινε αργότερα μετά την Κομμούνα. Το ίδιο και χειρότερο στη Ρωσία μετά τον Οκτώβριο του 1917 με τους μπολσεβίκους.
Τρύπες στο ορμητικό ρεύμα του χρόνου.
3. Ίδια οράματα και ίδιοι ενθουσιασμοί συνεπήραν και όσους κατατάχθηκαν στις αντιστασιακές οργανώσεις και κυρίως στο ΕΑΜ που ήταν έξυπνη βιτρίνα για το ΚΚΕ. Συνυφασμένη σε αυτά ήταν και η λαχτάρα για δικαιοσύνη.
Μα κανείς δεν ήξερε πώς επιτυγχάνεται η δικαιοσύνη και δεν μπορούσε να την φέρει σε αυτήν ή σε άλλη χώρα.
Και κανείς δεν ήθελε και δεν θέλει να δει αυτή την εντυπωσιακή πραγματικότητα. Όλοι μένουμε αιχμάλωτοι στην αχλή ονείρων και οραμάτων που δεν επαληθεύονται μα ωθούν αδιάκοπα σε δράση που τελικά απογοητεύει.
35 χρόνια κομμουνισμού ή σοσιαλισμού, του μεγάλου δήθεν πειράματος της Ιστορίας, όπως έλεγαν οι ονειροπαρμένοι ιστορικοί και άλλοι διανοούμενοι, δεν έδωσαν (το 1944) ούτε ίχνος υπόσχεσης πως τα πράγματα βελτιώθηκαν ή έστω άλλαξαν στη Ρωσία – πέρα από χοντρές αλλαγές που έρχονται στη φυσική ροή της ζωής με την ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας. Αντίθετα, η αδικία πρόβαλλε πιο αδυσώπητη.
4. Παράλληλα με την ανακούφιση και τον ενθουσιασμό αιωρούνται φόβοι και σύγχυση, φήμες και καχυποψίες, εγωισμός και απληστία.
Αυτοί που μετά την αποχώρηση των Γερμανών εργάζονταν για την UNNRA (Γραφείο Ανακούφισης και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών) διαπίστωναν πως τα οχήματα επιτάσσονταν κάποτε από τους αντάρτες, άλλοτε από τους Βρετανούς. Η ανεργία είχε αυξηθεί κατακόρυφα καθώς πολλοί που δούλευαν στις γερμανικές υπηρεσίες στρατού και διοίκησης έχασαν τη δουλειά τους.
Νέα φτώχεια εμφανίστηκε και αβεβαιότητα.
Ατέλειωτες ουρές εκπροσώπων επισκέπτονταν τα γραφεία της UNNRA και του Ερυθρού Σταυρού ζητώντας ειδική ή άμεση μεταχείριση στη διανομή τροφίμων και ρουχισμού. Αν το αίτημα τους απορρίπτονταν, φώναζαν, έβριζαν κι εκτόξευαν κατηγορίες περί φασισμού! (Μαζάουερ 1993: 397).
Το ίδιο γινόταν πριν τον πόλεμο. Το ίδιο γίνεται σήμερα. Όλοι θέλουμε το μεγαλύτερο μερίδιο για πάρτη μας.
5. Στη Τζια μια μέρα του Νοέμβρη αποβιβάστηκε προσωπικό του αμερικανικού ναυτικού για να διανείμει βοήθεια. Ένας νεαρός Αμερικανός αξιωματικός πρόσεξε καθώς μοίραζε κουβέρτες και παλτά στην ουρά των χωρικών που είχαν έρθει με τα γαϊδούρια τους πως έφερναν ποσότητες από αμύγδαλα, πορτοκάλια και αυγά που τα απόθεταν πλάι στην πόρτα της αποθήκης. Έδειχναν έτσι την εκτίμηση κι ευγνωμοσύνη τους… (Μαζάουερ 1993: 398)
Υπάρχει και η καλοσύνη στη φύση μας που, παρά τις όποιες αντιξοότητες, αν οι λαϊκές παραδόσεις, τα παμπάλαια ήθη κι έθιμα της τιμής, ευγνωμοσύνης, αξιοπρέπειας και αμοιβαιότητας, δεν έχουν νοθευτεί με σαχλά σοσιαλιστικά συνθήματα, θα εκδηλωθεί.
Για μια ακόμη φορά, παρά την πυρετώδη προπαγάνδα που έτρεφε την αντιδυτική έχθρα, ήταν οι δυτικοί σύμμαχοί μας («οι νέοι καταχτητές» κατά τους κουφιοκέφαλους κομμουνιστές) που βοηθούσαν άμεσα τον βασανισμένο λαό της Ελλάδας. Και στη συνέχεια ήρθε το σχέδιο Marshall, που παρά τις ατέλειές του βοήθησε αρκετά να ανακάμψει η ερειπωμένη χώρα.
