1. Κάποιος “Unknown” έστειλε στις 27/10/20 ένα σχόλιο σε ένα άρθρο μας με το οποίο μας πληροφορεί με ύφος παπικού αλάθητου:
«Ο κόσμος δεν έγινε βάσει ενός σχεδίου μιας προϋπάρχουσας πνευματικής οντότητας. Έγινε τυχαία. Τυχαία θα είναι και η ευτυχία».
Πολλοί που φιλοδοξούν να φαίνονται διανοούμενοι, μεταμοντέρνοι και μεγαλοφυείς έχουν υιοθετήσει (και θα υιοθετούν) αυτή την πόζα του «τυχαίου» ή «ατυχηματικού» χωρίς να καταλαβαίνουν τη θεμελιακή αντίφαση που ακυρώνει την αντίληψη και σταχτοποιεί την πόζα.
Ο Άγγλος φιλόσοφος T. Hobbes (1588 – 1679) που έγραψε το Leviathan (1651) μία πραγματεία πολιτικής φιλοσοφίας για το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ πολιτών και κράτους (= το κήτος Λεβιάθαν), λέει κάπου: «Οι άνθρωποι συγκεντρώνουν όλα τα λάθη της ζωής τους και φτιάχνουν ένα τέρας που το λένε πεπρωμένο».
2. Τι είναι αυτό το Πεπρωμένο, ή Μοίρα, ή Τύχη, που ορίζει τη ζωή μας καθημερινά, κάθε στιγμή, όπως αρέσει σε πολλούς να πιστεύουν;
Είναι μια σαπουνόφουσκα που σκάει στο αέρινο τίποτα μόλις πας να την αγγίξεις. Και το «τυχαίο» (ή «τυχερό») είναι το ίδιο, ντρεσαρισμένο με ψευτο–επιστημονική εμβρίθεια.
Είναι ο Σκωτσέζος David Hume (1711 – 76) που, ακολουθώντας τη γραμμή των εμπειρικών F. Bacon, T. Hobbes, J. Locke και G. Berkeley, επιχειρηματολόγησε πως δεν μπορούμε από εμπειρική παρατήρηση να πούμε πως ένα μέλλον θα είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένου παρελθόντος. Αυτό προϋποθέτει πως η φύση είναι ομοιόμορφη, με κανονικότητα – κάτι που δεν αποδεικνύεται:
«Πώς γνωρίζουμε πως η φύση είναι ομοιόμορφη (uniform); Δεν μπορούμε να το αποδείξουμε. Απεναντίας, μπορούμε να φανταστούμε το σύμπαν να έχει μια Φύση που δεν είναι ομοιόμορφη – όπου μηχανές καταρρέουν δίχως λόγο, το νερό μπορεί να μας μεθύσει, δύο μπαλάκια του μπιλιάρδου μπορούν να συγκρουστούν και να μείνουν ακίνητα».
3. Έτσι ο Χιουμ εισάγει επίσημα την αντίληψη του «τυχαίου» (random-ness) που θα υιοθετηθεί, μάλλον αβασάνιστα, από πολλούς στοχαστές όταν τους βολεύει για τις θεωρίες τους (όπως ο Δαρβίνος και πολλοί στον 20ο αιώνα).
Αλλά οι εμβριθείς αυτοί επιστήμονες και οι ανόητοι μιμητές τους δεν βλέπουν πως ένα τέτοιο σύμπαν δίχως ομοιομορφία και κανονικότητα δεν μπορεί να υπάρχει ούτε στη φαντασία μας. Διότι αν δεν υπάρχει κανονικότητα (= λειτουργία νόμων που στις ίδιες συνθήκες παράγουν ίδια φαινόμενα κι έτσι το μέλλον αντανακλά ή ακολουθεί το παρελθόν), τότε δεν θα υπάρχουν μορφές και σχέσεις και τα πάντα θα μεταβάλλονται τόσο χαοτικά που θα είναι αδύνατο να εικονίσουμε, να φανταστούμε, αυτό το σύμπαν.
Μόνο κάποια κανονικότητα, κάποια ομοιομορφία, παγιώνει αναγνωρίσιμες μορφές για κάποιο διάστημα έτσι που να υπάρχει «σύμπαν» σαν το δικό μας – έστω κι αν αυτό περιέχει το «τυχαίο».
4. Για να υπάρχει ένα σύμπαν μη-ομοιόμορφο είναι αδύνατο, αντικρούουν οι επικριτές του ανομοιόμορφου και τυχαίου. Διότι για να συλλάβουμε κάτι τέτοιο, αυτό εξ ανάγκης πρέπει να έχει ομοιομορφία! Πρέπει να έχει κανονικότητα και λογική κι επομένως ταυτότητα· αλλιώς δεν μπορούμε να το συλλάβουμε στον νου.
Αν είναι συνεχώς ακανόνιστο, «τυχαίο», τότε έχει κανονικότητα και συνέπεια· το τυχαίο ή ατυχηματικό στοιχείο παύει να υπάρχει.
Μα, πιο απλά ακόμα, εφόσον υπάρχουν κάποιοι γνωστοί νόμοι, τότε όλα τα φαινόμενα του κόσμου μας υπάγονται σε νόμους και αποκλείεται το ατύχημα, τυχαίο, άτυχο ή τυχερό.
Απλώς σε πολλές περιπτώσεις δεν γνωρίζουμε τους νόμους που λειτουργούν και γι’ αυτό καταφεύγουμε στο «τυχαίο».
5. Αυτό το άρθρο μπορεί να θεωρηθεί άκρως φιλοσοφικό και όντως είναι.
Μα η αντίληψη του τυχαίου της Μοίρας κλπ είναι τόσο ευρέως διαδεδομένη και τόσο βαθιά ριζωμένη που σχεδόν οι πάντες, συχνά άθελά τους, την αφήνουν να επηρεάσει την κρίση τους.
Έτσι το ζήτημα είναι πάντα, καθημερινά επίκαιρο.
